Του Βασίλη Χαρίτου,
Ο Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος προερχόταν από μια μεγάλη και ισχυρή οικογένεια και ο ίδιος αναδείχθηκε στην ηγεσία μέσα από την αριστοκρατία και τον στρατό. Η πρώτη μεγάλη μάχη που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ήταν στην Πελαγονία που δόθηκε μεταξύ Βυζαντινών και Λατίνων. Μια πολύ σημαντική στιγμή τόσο για το Δεσποτάτο της Ηπείρου όσο και για την Αυτοκρατορία της Νίκαιας, που πάλευαν για ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης.
Ο Μιχαήλ Η΄ είχε να αντιμετωπίσει έναν συνασπισμό δυνάμεων, μεταξύ του Δεσπότη της Ηπείρου, Μιχαήλ Β΄, του ηγεμόνα της Σικελίας Μανφρέδου και του πρίγκιπα της Αχαΐας Γουλιέλμου Βιλλεαρδουϊνου. Το κράτος της Νίκαιας αποτέλεσε πυρήνα των Βυζαντινών δυνάμεων, που ενήργησαν για να εκδιώξουν τους Λατίνους κατακτητές και να ασκήσουν πολιτική παρεμβατισμού, έχοντας τη δυνατότητα να ελέγχουν τους Τοπάρχες. Ο Μιχαήλ Η΄ θα θριαμβεύσει και θα προχωρήσει σε εκκαθάριση του ελλαδικού χώρου, απωθώντας τους Λατίνους από τη Μακεδονία και προσθέτοντας εδάφη στην επικράτεια της Αυτοκρατορίας στην περιοχή της Θεσσαλίας.
Στις 13 Ιουλίου 1261, θα βρεθεί στην εξουσία της Κωνσταντινούπολης, όταν μια ομάδα στρατιωτικών, υπό τον Αλέξιο Στρατηγόπουλο, θα διεισδύσει στην Κωνσταντινούπολη και θα την καταλάβει για λογαριασμό των Βυζαντινών της Νίκαιας. Η εξέλιξη αυτή προκαλεί αντιδράσεις στους πληθυσμούς της Μικράς Ασίας και ιδιαίτερα στη δυναστεία των Λασκαρίδων. Έτσι, δημιουργήθηκε το κίνημα των Αρσενιατών, με επικεφαλής τον Πατριάρχη Αρσένιο, με σκοπό να συσπειρώσει όλους όσοι ήταν απέναντι στην πολιτική του Αυτοκράτορα.
Παράλληλα, ο Μιχαήλ Η΄ βρίσκεται αντιμέτωπος με μια νέα Σταυροφορία δυτικών που επιδιώκουν να ανακαταλάβουν την Κωνσταντινούπολη. Στο βασίλειο της Σικελίας ο Κάρολος ο Ανδεγαυός αναλαμβάνει τα ηνία της εκστρατείας και με τις ευλογιές του Πάπα Ουρβανού Δ΄ συγκεντρώνει στρατεύματα στο Δυρράχιο με σκοπό την επανάκτηση της Πόλης.
Ο Μιχαήλ Η΄ είναι αποφασισμένος να κινηθεί εναντίον όλων των εχθρών του. Στον ελλαδικό χώρο θα εκμεταλλευτεί τη σύλληψη του Βιλλεαρδουϊνου και θα κερδίσει τα κάστρα της Μάνης και της Μονεμβασιάς, συγκροτώντας το Δεσποτάτο του Μυστρά. Έπειτα, στρέφεται προς τη Δύση και ξεκινάει επαφές με τον Πάπα για να αποσοβήσει το ενδεχόμενο Σταυροφορίας εναντίον της Κωνσταντινούπολης. Οι συνομιλίες γίνονται με σκοπό τη διαφύλαξη της πολιτικής ειρήνης του Ανατολικού και του Δυτικού κόσμου, με τον Πάπα να έχει τον ρόλο του διαμεσολαβητή σε ζητήματα μεταξύ των Βυζαντινών και Δυτικών ηγεμόνων.
Το 1267, με τη συνθήκη του Βιτέρμπο θα επέλθει συμφωνία μεταξύ του Καρόλου της Σικελίας και του Βαλδουίνου Β΄ για έναν αντιβυζαντινό συνασπισμό. Ο Μιχαήλ Η΄, στην προσπάθεια του να συμφιλιωθεί με τη Δύση, θα στρέψει εναντίον του όλο τον κόσμο της Εκκλησίας. Ειδικότερα, ο Αυτοκράτορας θα επιχειρήσει να πείσει τη Βυζαντινή ιεραρχία να δεχτεί κάποιες εκκλησιαστικές υποθέσεις των Δυτικών, όπως ήταν η Ένωση των δύο Εκκλησιών. Κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να γίνει αποδεκτό από το πνευματικό σύνολο του Βυζαντίου, καθώς υπήρχε η πίστη στην πενταρχία και τα αντιλατινικά αισθήματα, τα οποία ήταν διάχυτα στην πλειοψηφία.
Το 1274 στη Σύνοδο της Λυών, μια μερίδα Βυζαντινών αντιπροσώπων κατευθύνθηκε προς τα εκεί, με σκοπό την Ένωση των δύο Εκκλησιών. Η αντιπροσωπεία του Αυτοκράτορα έγινε δεκτή με τιμές και θαυμασμό από τον Πάπα. Στις 6 Ιουνίου 1274, ο Πάπας και η Βυζαντινή αντιπρόσωποι διακήρυξαν την Ένωση. Αυτή, αν και προκάλεσε αντιδράσεις στον κόσμο της Ανατολής, πρόβαλε την εικόνα του Αυτοκράτορα στη Δύση, βοηθώντας στην αποτροπή επιθέσεων κατά της Κωνσταντινούπολης.
Οι Αρσενιάτες εναντιώθηκαν έντονα με την Ένωση των δυο Εκκλησιών. Ο Μιχαήλ Η΄, ο οποίος είχε αναλάβει την εποπτεία του ανήλικου Ιωάννη Δ΄ Λάσκαρη, προχώρησε στην τύφλωσή του, στερώντας του το δικαίωμα να διεκδικήσει τον αυτοκρατορικό θρόνο. Εν συνεχεία, ο Μιχαήλ Η΄ θα βρεθεί αντιμέτωπος με μια σειρά από κινήματα πλουσίων, επαρχιωτών και της αριστοκρατίας. Αυτά τα κινήματα θα οδηγήσουν σε αρκετές οργανωμένες επαναστάσεις κατά του αυτοκράτορα, με αποτέλεσμα να προκληθεί ένας ευρύτερος διχασμός της Βυζαντινής κοινωνίας. Τελικά, το έτος 1310 θα επέλθει το τέλος σε αυτό το Σχίσμα με παρέμβαση του Πατριάρχη Νήφωνα Α΄. Έτσι, επανενώνεται η Ορθόδοξη Εκκλησία και επαναφέρεται η αυστηρότητα των εκκλησιαστικών κανόνων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γιαννακόπουλος Κ. (1959), Ο αυτοκράτωρ Μιχαήλ Παλαιολόγος και η Δύση, USA: Harvard University Press.
- Κοντογιαννοπούλου, Αναστασία, Το σχίσμα των Αρσενιατών (1265-1310), Συμβολή στην μελέτη της πορείας και της φύσης του κινήματος, auth.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Ιωάννης Παλαιολόγος, ehw.gr, Διαθέσιμο εδώ
