Του Θανάση Κυρίτση,
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος χωρίζεται σε δύο τμήματα, τα εγκεφαλικά ημισφαίρια. Σημείο σύνδεσής τους αποτελεί το μεσολόβιο, μία πυκνή δέσμη νευραξόνων, μέσω της οποίας διακινούνται πληροφορίες ανάμεσα στα δύο ημισφαίρια. Βλάβη δεξιού ημισφαιρίου συνεπάγεται βλάβη στη δεξιά μεριά του εγκεφάλου. Κάθε εγκεφαλικό ημισφαίριο είναι υπεύθυνο για διαφορετικές λειτουργίες και μπορεί να υπάρξει εν μέρει χωρίς το άλλο, αναπληρώνοντας ορισμένες λειτουργίες του. Το κάθε ημισφαίριο ελέγχει την αντίθετη πλευρά του σώματος, δηλαδή το αριστερό δέχεται ερεθίσματα και αποφασίζει για το δεξιό μέρος του σώματος και το δεξιό ημισφαίριο για την αριστερή μας πλευρά.
Το αριστερό ημισφαίριο είναι υπεύθυνο, κυρίως, για τη γλώσσα, την αναλυτική και λογική σκέψη, ενώ το δεξιό ρυθμίζει περισσότερο την προσοχή, την οπτική αντίληψη του χώρου, τη συναισθηματική έκφραση, τη φαντασία και τη δημιουργικότητα. Για αυτόν τον λόγο, διαταραχές προσοχής και οπτικό-χωρικές δυσκολίες έχουν συνδεθεί με βλάβες δεξιού ημισφαιρίου. Μία από τις πιο ιδιαίτερες είναι η μονόπλευρη χωρική παραμέληση (unilateral spatial neglect) ή απόρριψη αριστερής πλευράς ή απλώς παραμέληση. Το σύνδρομο εκδηλώνεται ως αδυναμία του ασθενούς να παρατηρήσει ή να προσέξει ερεθίσματα αντίθετα από την πλευρά της εγκεφαλικής βλάβης, δηλαδή αντικείμενα που βρίσκονται στα αριστερά του ή στην αριστερή μεριά αντικειμένων, ακόμη και στην αριστερή πλευρά του ίδιου του σώματός του. Ως αποτέλεσμα, μπορεί ασυναίσθητα να μην ξυρίζει την αριστερή πλευρά του προσώπου του, να μη φάει φαγητό που βρίσκεται στην αριστερή μεριά του πιάτου ή να μη διαβάζει τις λέξεις στην αριστερή πλευρά της σελίδας.
Δεδομένου ότι η ασθένεια αυτή προκαλείται συνήθως από βλάβη του δεξιού εγκεφαλικού ημισφαιρίου, συνοδεύεται και από άλλες δυσλειτουργίες, συνδεόμενες με το δεξί ημισφαίριο, πέρα από τις δυσκολίες στην προσοχή. Έχει φανεί πως εμφανίζονται και άλλες οπτικό-χωρικές δυσκολίες, όπως η δυσκολία των ασθενών να διαβάσουν χάρτες ή να αναγνωρίσουν οικεία πρόσωπα, η αναγνωστική τους λειτουργία πλήττεται, καθώς δεν βλέπουν ολόκληρη τη σελίδα που διαβάζουν, δυσκολεύονται στην έκφραση των συναισθημάτων τους και στην κατανόηση του συναισθηματικού πλαισίου της επικοινωνίας, η μνήμη τους εξασθενεί, αποπροσανατολίζονται εύκολα, έχουν ελλείμματα στην οργάνωση, την επίλυση προβλημάτων και την πραγματολογία και μπορεί να επηρεαστούν και άλλες αισθήσεις, όπως η όραση και η αφή. Γενικά, παρόμοια βλάβη στο αριστερό ημισφαίριο δεν προκαλεί, κατά κύριο λόγο, συμπτώματα αντίστοιχα της αριστερής παραμέλησης ή, ακόμη και αν προκαλέσει, αυτά είναι ηπιότερα.
Όσον αφορά την αιτιολογία της ασθένειας, η μονόπλευρη χωρική παραμέληση είναι συχνή συνέπεια βλάβης στον δεξιό βρεγματικό λοβό του εγκεφάλου. Οι βρεγματικοί λοβοί λαμβάνουν πληροφορίες και από τα δύο εγκεφαλικά ημισφαίρια. Ενώ ο αριστερός βρεγματικός λοβός δέχεται ερεθίσματα μόνο από τη δεξιά μεριά του περιβάλλοντος χώρου, οι νευρώνες του δεξιού ενεργοποιούνται και από την αριστερή και από τη δεξιά μεριά του περιβάλλοντος χώρου. Συνεπώς, κατά τη βλάβη του δεξιού βρεγματικού λοβού, η προσοχή για τη δεξιά μεριά του χώρου διατηρείται χάρη στον αριστερό βρεγματικό λοβό, όμως η προσοχή για την αριστερή μεριά χάνεται.
Ωστόσο, όταν υφίσταται βλάβη ο αριστερός βρεγματικός λοβός, η προσοχή και για τις δύο μεριές του χώρου διατηρείται χάρη στον δεξιό βρεγματικό λοβό. Αυτό εξηγεί τη σύνδεση της βλάβης του δεξιού βρεγματικού λοβού με την παραμέληση της αριστερής μεριάς του χώρου ή ενός αντικειμένου. Επιπλέον, παραμέληση ενδέχεται να προκληθεί από βλάβη στις φλοιικές και υποφλοιικές περιοχές του εγκεφάλου, από εγκεφαλικό επεισόδιο, από σοβαρό τραυματισμό του εγκεφάλου και από νεοπλαστικές παθήσεις.
Έρευνες στις Η.Π.Α. δείχνουν πως η συχνότητα εμφάνισης παραμέλησης αριστερής πλευράς σε άτομα που έχουν υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο δεξιού βρεγματικού λοβού ανέρχεται σε πάνω από 80%, ενώ παραμέληση της δεξιάς πλευράς από εγκεφαλικό αριστερού βρεγματικού λοβού σε ποσοστό 43%. Η ηλικία του ασθενούς, επίσης συνδέεται με αυξημένο ρίσκο εκδήλωσης παραμέλησης μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο, με το 70% των ατόμων άνω των 65 ετών να εκδηλώνουν παραμέληση, ενώ κάτω των 65, σχεδόν το 50%. Δεν έχουν εντοπιστεί διαφορές φύλου στη συχνότητα ή στη σοβαρότητα της παραμέλησης κατόπιν εγκεφαλικού επεισοδίου. Αξίζει να σημειωθεί πως η παραμέληση είναι μία ετερογενής νόσος, με τα συμπτώματα μεταξύ διαφορετικών ασθενών να ποικίλουν.
Ακόμα, υπάρχει ένας ειδικός τύπος παραμέλησης, το κλινικό νευρολογικό σύνδρομο της αναπαραστασιακής παραμέλησης (representational neglect), κατά το οποίο η παραμέληση δεν περιορίζεται σε αντικείμενα που είναι παρόντα, αλλά μπορεί να έχει συνέπειες ακόμα και κατά την ανάκληση πληροφοριών από τη μνήμη. Βέβαια, δεν εμφανίζεται σε όλους τους ασθενείς με μονόπλευρη χωρική παραμέληση.
Τέλος, χρησιμοποιούνται πολλές και διαφορετικές μέθοδοι προς αντιμετώπιση της παραμέλησης, οι οποίες απορρέουν από δύο τύπους παρεμβάσεων αποκατάστασης. Ο πρώτος τύπος στοχεύει στην ενίσχυση της προσοχής του ασθενούς στην παραμελημένη πλευρά, ενώ ο δεύτερος στην αντιμετώπιση των κιναισθητικών προβλημάτων και των ελλειμμάτων στην ιδιοδεκτικότητα του ασθενούς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Πέτρος Λ. Ρούσσος, γνωστική ψυχολογία, οι βασικές γνωστικές διεργασίες, Εκδόσεις ΤΟΠΟΣ, 2011.
- Βλάβη Δεξιού Ημισφαιρίου, speechhearingcenter.com. Διαθέσιμο εδώ
- Unilateral Neglect, physio-pedia.com, Διαθέσιμο εδώ
