Του Ιωάννη Περγαντή,
Οι Μηδικοί Πόλεμοι απέφεραν πολλά δεινά στον ελληνικό κόσμο, αλλά κατάφεραν κάτι το αξιοσημείωτο: να συσπειρώσουν όλους τους Έλληνες υπό ένα κοινό στόχο, την υπεράσπιση της πατρίδας τους ενάντια των κατακτητών. Μέσα σε αυτά τα 10 χρόνια πολέμου, είδαμε πόλεις, οι οποίες υπό άλλες προϋποθέσεις θα ήταν ορκισμένοι εχθροί, να συνεργάζονται και να λαμβάνουν μαζί αποφάσεις, οι οποίες προσέβλεπαν προς το γενικό καλό. Το εύθυμο όμως αυτό κλίμα της συνεργασίας και αμοιβαιότητας θα εκλείψει μετά το τέλος του πολέμου, όταν οι μεγάλες δυνάμεις θα προσπαθήσουν να επεκτείνουν την επιρροή τους στον ελλαδικό χώρο, προκαλώντας νέες προστριβές.
Στο πλαίσιο αυτή της προσπάθειας για ανάδειξη ηγεμονιών, δημιουργήθηκε το 478 π.Χ. η Συμμαχία της Δήλου, με πρωτοστάτη την πόλη της Αθήνας. Σκοπός ίδρυσης της συμμαχίας ήταν η διασφάλιση της ανεξαρτησίας και προστασίας των ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας, οι οποίες βρίσκονταν υπό συνεχή κίνδυνο λόγω της επιθετικότητας των Περσών. Η Αθήνα, όντας πατρίδα των Ιώνων, έθεσε υπό την προστασία της αυτές τις πόλεις, στην οποία εισχώρησαν και άλλες πολλές τα μετέπειτα χρόνια. Στο απόγειό της η Συμμαχία απαριθμούσε περίπου 300 μέλη, πόλεις από όλη την επικράτεια του ελλαδικού χώρου. Οι πόλεις αυτές ήταν χωρισμένες σε 5 περιφέρειες, για τη καλύτερη διαχείριση και διοίκηση της Συμμαχίας: η Ιωνία, Ελλήσποντος, Θράκη, Καρία και Νησιά (του Αιγίου).
Πέρα από τη προστασία από του Πέρσες, κύριο μέλημα της Συμμαχίας ήταν και το ζήτημα της εκδίκησης, για όλα όσα προκάλεσαν στους Έλληνες. Για να επιτευχθεί αυτό, το κάθε μέλος της Συμμαχίας ήταν υποχρεωμένο να καταβάλλει κάποιου είδους φόρο, τη λεγόμενη Εισφορά. Η Εισφορά χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες: η πρώτη όταν η καταβολή πλοίων και πληρωμάτων στην Αθήνα, ώστε να ενδυναμωθεί ο συμμαχικός στόλος. Αυτό ήταν ο βασικός φόρος των Συμμάχων. Όταν όμως μια πόλη δεν ήταν σε θέση να καταβάλει πλοία ή άνδρες, τότε έδινε τον φόρο σε είδος, δηλαδή χρήματα. Τα χρήματα αυτά (μέχρι και το 454 π.Χ.), φυλάσσονταν στη Δήλο, το ιερό νησί των Ιώνων (εξού και το όνομα της Συμμαχίας). Το ταμείο διαχειριζόταν από 10 Αθηναίους, τους λεγόμενους Ελληνοταμίες, οι οποίοι επιλέγονταν από κοινού από τους Συμμάχους.
Πέρα από το στρατιωτικό σκέλος, η Συμμαχία σημείωσε εξελίξεις και στους οικονομικούς-πολιτικούς τομείς. Αρχικά, η ενδυνάμωση του συμμαχικού στόλου οδήγησε στην εξάλειψη ενός από τους πιο μεγάλους κινδύνους της αρχαιότητας, την πειρατεία. Οι θαλάσσιο δρόμοι επικοινωνίας και εμπορίου άνοιξαν στο μέγιστο των δυνατοτήτων τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια άνευ προηγουμένου ναυτιλιακή δραστηριότητα στο Αιγαίο, ανεπηρέαστη από εξωγενείς παράγοντες. Η μεγάλη αυτή δραστηριότητα ενισχύθηκε περαιτέρω και με τη θέσπιση ενός κοινού νομίσματος μεταξύ των Συμμάχων. Το αθηναϊκό τετράδραχμο, φημισμένο για τη μεγάλη του κυκλοφορία, έγινε το μέσο οικονομικής επικοινωνίας μεταξύ των Συμμάχων, διευκολύνοντας ακόμη πιο πολύ την εμπορική και οικονομική δραστηριότητα στο Αιγαίο και τον ελλαδικό χώρο γενικότερα.
Όσον αφορά τον πολιτικό τομέα, η Συμμαχία ήταν ένας από τους βασικούς φορείς διάδοσης και εδραίωσης της δημοκρατίας. Από τη στιγμή που η Αθήνα είχε άτυπα τον πρώτο λόγο στην Συμμαχία, η εγκαθίδρυση του πολιτεύματος της σε όλες τις πόλεις ήταν κάτι το αυτονόητο. Ολιγαρχικά/τυραννικά καθεστώτα, ανετράπησαν, δημοκρατικοί θεσμοί εδραιώθηκαν και το μήνυμα της δημοκρατίας έφτασε σε πόλεις πέρα των ορίων της Συμμαχίας.
Αν και η Συμμαχία αυτή είχε ευγενικούς και κοινωφελείς στόχους, δεν άργησε να μετατραπεί στη γνωστή Αθηναϊκή Ηγεμονία. Η Αθήνα, όντας η αδιαμφισβήτητη ηγέτιδα δύναμη στην Ελλάδα, κατάφερε να μεταστρέψει το σύνολο του μηχανισμού της Συμμαχίας προς όφελός της, ώστε να υπηρετεί τους δικούς της στόχους και επιδιώξεις. Ο φόρος επί των Συμμάχων συνεχώς αυξάνονταν, η παρεμβατικότητα στα εσωτερικά ζητήματα των πόλεων γίνονταν με δεσποτικό τρόπο και η οποιαδήποτε προσπάθεια αντίδρασης καταπνίγονταν με αίμα. Επιστέγασμα αυτής της αλλαγής στις ισορροπίες της Συμμαχίας ήταν η μεταφορά του ταμείου από τη Δήλο στην Ακρόπολη των Αθηνών, επιβεβαιώνοντας την απόλυτη κυριαρχία της Αθήνας έναντι των φαινομενικά ίσων συμμάχων της.
Αυτή η κατάσταση διήρκησε και κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, όπου και φάνηκαν οι αδυναμίες και η εσωτερική αποδιάρθρωση της Συμμαχίας. Οι μεγάλες καταστροφές που συνέβησαν κατά τη διάρκεια του πολέμου (Σικελική Εκστρατεία) αλλά και γεγονότα που έπληξαν κατά πολύ την Συμμαχία (η σφαγή των αντιστασιακών στη Μήλο), αποδυνάμωσαν αρκετά τη συνοχή της Συμμαχίας και το κύρος της Αθήνας. Το τέλος του πολέμου, το οποίο συνοδεύτηκε με την ήττα της Αθήνας, ήρθε να λειτουργήσει ως ταφόπλακα για τη Δηλιακή Συμμαχία και την ηγεμονία των Αθηναίων.
Η Δηλιακή Συμμαχία ξεκίνησε ως ένα εγχείρημα με στόχο τη διαφύλαξη της ακεραιότητας του ελλαδικού χώρου από τους ξένου εισβολείς. Η πορεία την οποία όμως ακολούθησε και η αλλαγή των ισορροπιών που έλαβε μέρος, την κατέστησε επικίνδυνη για την ανεξαρτησία των ελληνικών πόλεων, αυτή τη φόρα όχι από κάποιο ξένο αλλά από την ίδια την Αθήνα. Ήταν μια προσπάθεια της Αθήνας να εδραιώσει τη θέση της ως η ηγεμονική δύναμη στην Ελλάδα, η οποία όμως τελικά έληξε άδοξα. Θα χρειαστούν να περάσουν αρκετές δεκαετίες ώστε η Αθήνα να ανακάμψει από τη συντριβή του πολέμου, και να ξαναθεωρηθεί μια από τις μεγάλες δυνάμεις του ελλαδικού χώρου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Delian League, worldhistory.org, Διαθέσιμο εδώ
- The Delian League, hellenicaworld.com, Διαθέσιμο εδώ
- Wilcken, Ulrich (1976), Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
