Του Ηλία-Λεωνίδα Λεοντάρη,
Στην Δωδώνη βρισκόταν το αρχαιότερο μαντείο του Ελλαδικού χώρου, καθώς η κατοίκηση του χώρου ξεκινά από την εποχή του Χαλκού, γύρω στο 2.600 π.Χ., όταν και στον χώρο αυτόν λατρεύονταν η Γαία. Αργότερα εισήχθη η λατρεία του Δωδωναίου Διός και της συζύγου του της Διώνης από τους Σελλούς. Συν τοις άλλοις, η Δωδώνη αποτέλεσε το πολιτικό κέντρο των Μολοσσών, για αυτό και εντός του αρχαιολογικού χώρου συμπεριλαμβάνεται και το Βουλευτήριο και το Πρυτανείο των Ηπειρωτών. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1875 από τον Κωνσταντίνο Καραπάνο, με πλείστα και πολυάριθμα ευρήματα, τα οποία ουσιαστικά πιστοποίησαν οριστικά τη θέση της αρχαίας Δωδώνης. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν κατά τα έτη 1913-1921 και 1929-1932 από τον Δημήτρη Ευαγγελίδη, ενώ συστηματικά τα ηνία έλαβε ο αείμνηστος καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Σωτήριος Δάκαρης, από τη δεκαετία του ’50 και έπειτα.
Επί βασιλέως Αλκέτα (τέλη 4ου-αρχές 3ου αιώνα π.Χ.), χτίστηκε ο περίβολος της Ακρόπολης, ενώ ο Πύρρος ο Α΄ λίγα χρόνια αργότερα θα θέσει σε εφαρμογή το μεγαλεπήβολο σχέδιό του για ανάδειξη του χώρου, ο οποίος προσέλκυε χιλιάδες προσκυνητές ετησίως. Επί Πύρρου η Δωδώνη ανθεί οικονομικά. Ο ίδιος θα ιδρύσει το ομώνυμο θέατρο της Δωδώνης, το Πρυτανείο, το Στάδιο, όπως επίσης και ορισμένους από τους ναούς. Επιπρόσθετα, θα θεσπίσει αγώνες προς τιμήν του Νάιου Διός, τα «Νάια», μια σπουδαία τελετή.
Ο αρχαιολογικός χώρος περιλαμβάνει την οικία του Νάιου Διός (ναίω=κατοικώ) που λατρευόταν στη Δωδώνη, η οποία δεν είχε την όψη ναού, αλλά οικίας, και είχε περίκλειστη στο εσωτερικό της την ιερή του Βελανιδιά («Φηγός»). Σύμφωνα με τον μύθο, ο Νάιος Δίας κατοικούσε στις ρίζες της Φηγού (Ησιόδου Ηοίες, Απόσπασμα 134: «…ναῖον δ᾽ ἐν πυθμένι φηγοῦ»). Έως τον 4ο αιώνα π.Χ. ο Δίας δεν είχε οικοδόμημα. Η οικεία του θα πρέπει πιθανώς να συνδεθεί είτε με τον βασιλιά Θαρύπα, είτε με τον βασιλιά Αλκέτα. Άλλοι σημαντικοί ναοί είναι αυτός της Διώνης, της μητέρας της Αφροδίτης, η οποία λατρευόταν πολλές φορές μαζί με την Θέμιδα. Κατά τον 4ο-3ο αιώνα π.Χ. καταστρέφεται από επιδρομή των Αιτωλών, ενώ τον 2ο αιώνα ξαναχτίζεται. Η Θέμιδα από την άλλη έχει και αυτή τον δικό της ναό, ενώ αποτελεί χθώνια θεότητα, η λατρεία της οποίας συνδέεται με τη γη. Στον ναό της βρέθηκε χρηστήριο έλασμα με το όνομά της, για αυτό και ταυτίστηκε. Τα χρηστήρια ελάσματα αποτελούσαν λεπτά φύλλα μολύβδου, στα οποία χάρασσε ο προσκυνητής ένα ερώτημα προς το μαντείο της Δωδώνης, και το μαντείο απαντούσε τι μέλλει γενέσθαι.
Ο ναός του Ηρακλή οικοδομήθηκε επί Πύρρου για λόγους προπαγάνδας του βασιλέα. Ο γενεαλογικός μύθος των Μολοσσών, υποδεικνύει καταγωγή από τον Αχιλλέα γι’ αυτό και ονομάζονταν Αιακίδες (ο Αιακός ήταν ο πατέρας του Αχιλλέα). Με αυτόν τον τρόπο παραγκωνίζονταν η λατρεία του Ηρακλή με τον οποίο ήθελε να συνδεθεί προσωπικά ο Πύρρος, όπως ακριβώς και ο μακρινός του «συγγενής» και μεγάλος στρατηγός, Αλέξανδρος ο Γ΄ ο «Μέγας». Επιπλέον, ο Πύρρος νυμφεύθηκε τη Λάνασσα, την κόρη του Αγαθοκλή των Συρακουσών, ο οποίος και αυτός συνδεόταν με τον Ηρακλή. Ένας άλλος σημαντικός ναός ήταν αυτός της Αφροδίτης. Η ταύτισή του έγινε με βάση τα πήλινα ειδώλια που βρέθηκαν στον χώρο του εν λόγω ναού, τα οποία παριστάνουν γυναικεία μορφή που κρατά στο στήθος της περιστέρι (σύμβολο Αφροδίτης). Χρονολογείται κατά τα τέλη 4ου-αρχές 3ου αιώνα π.Χ.
Όσον αφορά τα μη θρησκευτικά οικοδομήματα, το Πρυτανείο, πρόκειται για ένα τετράγωνο οικοδόμημα, μνημειακής μορφής, με περιστύλιο. Χρονολογείται επί Πύρρου, και χρησίμευε για να δειπνούν οι πρέσβεις των άλλων κρατών και οι επίσημοι πολίτες του κράτους της Ηπείρου. Άλλο κτίσμα μνημειακής μορφής ήταν το Βουλευτήριο, στο οποίο συγκεντρώνονταν οι αξιωματούχοι του Μολοσσικού βασιλείου και από το 234 π.Χ. περίπου, οι βουλευτές του Κοινού των Ηπειρωτών. Τέλος, έχουμε το Στάδιο της Δωδώνης το οποίο κατασκευάστηκε για 2η φορά μετά το 219 π.Χ. Στο Στάδιο διεξάγονταν κάθε 4 χρόνια τα «Νάια» προς τιμήν του Διός, ενώ από τον 4ο αιώνα τα αγωνίσματα αυτά προσέδιδαν στους νικητές στεφάνια.
Ο χώρος της Δωδώνης καταστράφηκε το 219 π.Χ. από τους Αιτωλούς, ανοικοδομήθηκε και αργότερα καταστράφηκε πάλι από τους Ρωμαίους και το 88 π.Χ. από τις επιδρομές του Μιθριδάτη του ΣΤ΄ του Ευπάτωρος, βασιλέως του Πόντου. Επί Ρωμαιοκρατίας το θέατρο μετατράπηκε σε αρένα, ενώ το επισκέφθηκε το 132 μ.Χ. ο αυτοκράτωρ Αδριανός. Το τέλος της κατοίκησης του ιερού χώρου ήρθε κατά τον 4ο αιώνα μ.Χ. όταν επιβλήθηκε ο Χριστιανισμός. Κόπηκε η ιερή βελανιδιά και ιδρύθηκαν στον χώρο οι χριστιανικές βασιλικές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Bλαχοπούλου – Oικονόμου (1990), H παράσταση του αετού στο ιερό της Δωδώνης, Eπιστημονική Eπετηρίδα του Tμήματος Iστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Iωαννίνων, IΘ.
- Carapanos C. (1878), Dodone et ses roines, Paris.
- Eυαγγελίδης Δ., Ανασκαφή Δωδώνης, Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Eταιρείας.
- Eυαγγελίδης Δ., Δάκαρης Σ. (1959), Tο Iερόν της Δωδώνης, Αρχαιολογική Eφημερίς.
- Hammond N.G.L. (1967), Epirus. The Geography, the Ancient Remains, the History and the Topography of Epirus and Adjacent Areas, Oxford.
- Hammond N.G.L. (1997), Γεωφυσικοί χαρακτήρες και ιστορική γεωγραφία της Ηπείρου: Ήπειρος. 4.000 χρόνια ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού (επιμ. Μ.Β. Σακελλαρίου), Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.
- Parke H.W. (1967), The Oracles of Zeos. Dodona, Olympia, ammon, Oxford.
- Tζουβάρα – Σούλη Xρ. (1997), Tρόποι Mαντείας στο ιερό της Δωδώνης: Δωδώνη. Iστορία και Αρχαιολογία, Ιωάννινα: Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
- Δάκαρης Σ., Ανασκαφή του Iερού της Δωδώνης, Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Eταιρείας.
- Δάκαρης Σωτήριος (1986), Δωδώνη. Αρχαιολογικός Οδηγός, Ιωάννινα: Σύλλογος Πνευματικής Κινήσεως Αρχαία Δωδώνη.
- Δάκαρης Σωτήριος (1972), Θεσπρωτία, Αθήνα: Αθηναϊκος Τεχνολογικος Ομιλος.
- Δάκαρης Σωτήριος (1964), Οι Γενεαλογικοί Μύθοι των Μολοσσών, Αθήνα: Αρχαιολογική Εταιρεία.
- Δάκαρης Σωτήριος, Βοκοτοπούλου Ιουλία, Χριστίδης Αναστάσιος-Φοίβος (2013), Τα Χρηστήρια Ελάσματα της Δωδώνης των Ανασκαφών Δ. Ευαγγελίδη, (επιμ. Τσελίκας Σωτήρης, Μαντέλου Ευρώπη, Ανδρεάδη Ηλέκτρα) Αθήνα: Αρχαιολογική Εταιρεία.
