Της Ιωάννας Νεστορίδη,
Οι λέξεις “αναδυόμενη υπερδύναμη” αποτελούν έναν σύνθετο και ίσως αφαιρετικό όρο που στις μέρες μας έχει καταλήξει σχεδόν ταυτόσημος της Κίνας. Μελέτες επί μελετών, άρθρα, αναλύσεις και τα μάτια της παγκόσμιας σκηνής στρέφονται αδιάκοπα προς τη Λαϊκή Δημοκρατία, η οποία κατάφερε με την αναπτυξιακή της πολιτική να θορυβήσει ακόμη και τις ΗΠΑ. Πρόκειται, ωστόσο, όντως για υπερδύναμη; Αν ναι, πότε θα πάψει να είναι “αναδυόμενη” και θα αναλάβει ηγετική θέση στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων;
Στο σχετικά κοντινό παρελθόν αναγνωρίστηκαν δύο υπερδυνάμεις με την τελευταία να διαδέχεται την πρώτη, η Μεγάλη Βρετανία του 19ου αιώνα και οι ΗΠΑ του 20ου. Η Μεγάλη Βρετανία δεν κατέκτησε το ρόλο, μέσω επεκτατικών πολέμων κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατίας, παρά με την ιμπεριαλιστική πολιτική και πρακτική της. Μάλλον, πιο σωστά, δεν ήταν πολεμικής φύσεως η επέκταση που της χάρισε αυτή τη θέση ισχύος. Όσο η Ισπανία και η Πορτογαλία επιδίδονταν στους μεθοριακούς πολέμους του Νέου Κόσμου, κοινώς, τον βίαιο εποικισμό και έλεγχο της αμερικανικής ηπείρου, η Μεγάλη Βρετανία επεδίωκε, μέσω του πανίσχυρου στόλου της την εξάπλωση των οικονομικών και εμπορικών συμφερόντων της αυτοκρατορίας μέχρι τα βάθη της Ασίας. Εκεί, λοιπόν, που ο πόλεμος και η ιδιοκτησία γης αμφισβητήθηκαν, το μονοπώλιο και ο πλούτος (κυρίως μέσω της “απόκτησης” της Ινδίας) επιβίωσαν.
Έναν αιώνα αργότερα κι ενώ η Ευρώπη αγωνιζόταν να οικοδομήσει εκ νέου τον εαυτό της μετά το χάος και την καταστροφή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ξέσπασε ο Δεύτερος και τα θεμέλια της γηραιάς ηπείρου κλονίστηκαν ανεπανόρθωτα. Δύο χώρες εμφανίστηκαν στο προσκήνιο ως αναδυόμενες υπερδυνάμεις, η ΕΣΣΔ και οι ΗΠΑ. Θα ακολουθήσει πλήθος ευφάνταστων όρων όπως proxy wars, arms race, space race και M.A.D., πρακτικές που θα συνεχίσουν να διέπουν την πολιτική πραγματικότητα του Ψυχρού Πολέμου. Σύντομα, όμως, η περίοδος του διπολισμού θα λήξει με αδιαμφισβήτητο νικητή τις ΗΠΑ. Έτσι, η χώρα που επλήγη λιγότερο, η οικονομικά αρτιότερη (βλ. Σχέδιο Μάρσαλ) που ανέπτυξε στρατό και οικονομία και κατείχε τη δυνατότητα για άμεση διοχέτευση στρατευμάτων και κινητοποίηση πόρων, με στόχο τη διασφάλιση των εκτός εδάφους συμφερόντων της, θα αναδειχθεί υπερδύναμη χώρα.
Καθίσταται λοιπόν εμφανές ότι στον 19ο αιώνα αρκούσε η ανάπτυξη μιας πανίσχυρης οικονομίας για την άσκηση της εξουσίας και η ύπαρξη στόλου για τη διασφάλισή της. Στον 20ο αιώνα, με την εξάπλωση του καπιταλισμού και της από-αποικιοκρατίας, η οικονομική ισχύς ενός κράτους έλαβε νέα σημαινόμενα, ενώ η πολεμική υπεροχή άρχισε να παίζει πλέον καθοριστικό ρόλο στην εδραίωση της παγκόσμιας κυριαρχίας. Στον 21ο αιώνα, ωστόσο, η αλματώδης τεχνολογία και ο σύγχρονος τρόπος ζωής διαμορφώνουν νέες, πλουραλιστικές συνθήκες, πολύ πιο περίπλοκες από αυτές του παρελθόντος. Η οικονομική κρίση του 2008 με τα ενυπόθηκα δάνεια, ο αυξημένος πληθωρισμός και οι προσφυγικές/μεταναστευτικές ροές έπληξαν τόσο τις ΗΠΑ όσο και την Ευρώπη.
Η Κίνα αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε αναπτυξιακή τροχιά, έχοντας ενισχύσει τη δυναμική της, μέσω της συνεχούς επέκτασης του εμπορίου και των επενδύσεων (Belt and Road Initiative), τη διοργάνωση διεθνών εκδηλώσεων τα τελευταία χρόνια (Ολυμπιακοί Αγώνες), την είσοδό της στο τραπέζι των high-tech συσκευών (Xiaomi, Huawei), την ανάπτυξη της οικονομίας και του στρατού της (ο προϋπολογισμός για το PLA “People’s Liberation Army” ανήλθε στο 1.9% του ΑΕΠ της Κίνας, ποσοστό που αντιστοιχεί σε $228.2Β), την κατάργηση του one-child policy, η οποία θα προσφέρει ανάσα ζωής στον συνταξιοδοτικό τομέα και φυσικά την προώθηση της πολιτιστικής διπλωματίας (μέσω streaming ιστοσελίδων όπως το Viki). Το συμπέρασμα, λοιπόν, που εξάγεται είναι ότι η Κίνα κατέχει ηγετική θέση στον τομέα του soft power, αρκεί μόνο να αναλογιστεί κανείς το μέγεθος του επιτελείου που αποστέλλει σε κάθε εμπορικό ή πολιτικό φόρουμ. Γιατί; Γιατί ως η πλέον ανεπτυγμένη εκ των αναπτυσσόμενων χωρών, αν δει την ευκαιρία θα την αδράξει και θα επιδοθεί σε “power politics”.
Ακριβώς, όμως, επειδή πρόκειται για αναπτυσσόμενη χώρα, η συνεχής ανησυχία για την ανάδυσή της καθίσταται μάλλον άστοχη. Η Κίνα, παρότι εκσυγχρονίζεται διαρκώς απέχει ακόμη από το πρότυπο μιας χώρας-υπερδύναμης. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν ότι το πλουτοπαραγωγικό ανθρώπινο δυναμικό της χώρας μπορεί να μοιάζει όντως αστείρευτο και ανεξάντλητο, χρειάζεται ωστόσο για την επιβίωσή του την κατανάλωση πολύ σημαντικού ποσοστού παραγόμενης ύλης. Συνέπεια αυτού είναι η ανακύκλωση σεβαστού μέρους των π.χ. $12,237.70Β που παρήγε το 2017 η Κίνα. Εκτός αυτού, η μέτρηση του ΑΕΠ μιας χώρας δεν καταδεικνύει την οικονομική της πρόοδο, καθώς παραβλέπει σημαντικές εξισορροπητικές παραμέτρους όπως προσωπική κατανάλωση, διανομή εισοδήματος, εξάρτηση από ξένα περιουσιακά στοιχεία, κλπ. Καμία χώρα δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί υπερδύναμη, αν δεν κατάφερνε να διατηρήσει αδιάκοπο το καθεστώς της συνεχούς εδραίωσης της κυριαρχίας της. Η Κίνα, συνεπώς, ακόμη και αν αναδυόταν ως υπερδύναμη χώρα θα καλούνταν να αντιμετωπίσει αμέτρητες προκλήσεις και αμφισβητήσεις και η Λαϊκή Δημοκρατία απέχει ακόμη πολύ από το να διαθέτει αυτά τα μέσα.
Καταληκτικά, όμως, ας ληφθεί και αυτό υπόψιν. Η αλλαγή της σκυτάλης λαμβάνει χώρα πάντα υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Δεν αρκεί μια χώρα να πληροί φαινομενικά τις απαραίτητες προϋποθέσεις, ώστε να αναδυθεί ως υπερδύναμη για να το πράξει. Πρέπει να εμφανιστεί η προσοδοφόρα διατάραξη στο status quo. Με άλλα λόγια, πρέπει να προκύψει η περίσταση που θα το επιτρέψει. Στο παρελθόν, αυτή η διατάραξη εκδηλώθηκε μέσω της απώλεια της εδαφικής επικράτειας του Νέου Κόσμου και με μεγαλύτερο αντίκτυπο, εν συνεχεία, μέσω των ισοπεδωτικών συνεπειών δύο διαδοχικών παγκόσμιων πολέμων. Ποια θα είναι η επόμενη μεγάλη κρίση που θα οδηγήσει στην ανικανότητα ουσιαστικά της παρούσας υπερδύναμης να διασφαλίσει τα συμφέροντά της και την κυριαρχία της;
Εν έτει 2018, ένας τόσο καταστροφικός πόλεμος (με την συμβατική έννοια του όρου) που θα αποδυναμώσει πλήρως τις ΗΠΑ και θα αφήσει τη θέση ελεύθερη για την επόμενη υπερδύναμη χώρα φαντάζει μάλλον απίθανος. Σε κάθε περίπτωση, μια πολεμική αναμέτρηση αυτής της κλίμακας θα απέβαινε ολέθρια καταστροφική για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ο υβριδικός πόλεμος, ωστόσο, θα μπορούσε να καταφέρει ασύλληπτο ρήγμα στο ηγετικό στερέωμα της παγκόσμιας τάξης. Ο οικονομικός πόλεμος, που κάλλιστα θα μπορούσε να ξεκινήσει από την πολιτική διελκυστίνδα των δασμών μεταξύ ΗΠΑ-Κίνας, η κατάρρευση της οικονομίας σε ποσοστό πολύ χειρότερο από την κρίση του 2008, οι πιθανές φυσικές καταστροφές ως απόρροια του global warming που λήγει λαμβάνουν υπόψιν, ο ηλεκτρονικός πόλεμος μέσω hacking αλλά και espionage, και πολλές άλλες σύνθετες παράμετροι ζωγραφίζουν ένα δυστοπικό ίσως τοπίο, δεν αποτελούν ωστόσο ούτε τρομολαγνεία ούτε δυσοίωνα αφηγήματα της όποιας ακαδημαϊκής Κασσάνδρας.
Η Κίνα θα χρειαστεί χρόνο, ακόμη περισσότερη ανάπτυξη, μεταρρυθμίσεις και τέλος το σωστό γεωπολιτικό-οικονομικό “timing”, για να μπορέσει να καταστεί παγκόσμια υπερδύναμη. Για το λόγο αυτό κανείς δεν μπορεί να προβλέψει την ακριβή δεκαετία που η Λαϊκή Δημοκρατία θα αναλάβει τα ηνία της παγκόσμιας κυριαρχίας. Το ερώτημα που προκύπτει πλέον (και δεν είναι καθόλου εύκολο να απαντηθεί) είναι αν θα έπρεπε η παγκόσμια κοινότητα να αντισταθεί σε μια πιθανή μελλοντική αλλαγή ηγεσίας, δεδομένου μάλιστα ότι καμία υπερδύναμη χώρα δεν χαίρει διεθνούς νομιμοποίησης. Δεν την επέλεξε κανένα κράτος και δεν είναι εκφραστής της παγκόσμιας βούλησης. Η σχέση που διέπει την υπερδύναμη χώρα και την παγκόσμια κοινότητα είναι σχέση κυριαρχίας-υποταγής, καθώς πρόκειται για επιβολή δύναμης. Το μόνο που μένει είναι το υπαρξιακό ερώτημα, θα δεσμευτεί η χώρα-υπερδύναμη τρόπον τινά να υπακούσει σε δημοκρατικές αρχές;
Ολοκλήρωσε το minor της στη δημιουργική γραφή με ειδικότητα στην ποίηση και τη συγγραφή λόγων και είναι τελειόφοιτη του double major “Law and Political Science”. Στο παρελθόν εργάστηκε για την Καναδική εταιρία λογοτεχνίας Wattpad ενώ δραστηριοποιείται στο χώρο του εθελοντισμού μέσω ομίλου Rotaract. Στον ελεύθερο χρόνο της συμμετέχει σε ακαδημαϊκά συνέδρια, ερευνητικά προγράμματα, ταξιδεύει και φυσικά γράφει.
