Της Ματίνας Γεωργά,
Οι “poètes maudits”, ή αλλιώς στα Ελληνικά οι «καταραμένοι ποιητές», αποτελούν ένα ξεχωριστό και αρκετά ιδιαίτερο κεφάλαιο της λογοτεχνικής και ποιητικής παράδοσης, το οποίο πρωτοεμφανίστηκε κατά τον 15ο αι. μ.Χ. και επισήμως κατοχυρώθηκε τέσσερις αιώνες αργότερα. Με τον προαναφερθέντα όρο, γίνεται αναφορά σε καλλιτέχνες εκκεντρικούς, που επιλέγουν να ζουν τη ζωή τους ελεύθερα, πέρα από κοινωνικά καλούπια, πέρα από συμβιβασμούς και καθωσπρεπισμούς. Συνήθως είναι βίαιοι, χρήστες ναρκωτικών, περιθωριακοί, σεξουαλικά αντισυμβατικοί, εμμονικοί με την ιδέα του θανάτου, εγκληματίες, αλκοολικοί και ψυχικά ανισόρροποι. Οι κύριοι εκπρόσωποι του παραπάνω «κινήματος» ήταν κυρίως Ευρωπαίοι, Γάλλοι, ενώ σημαντικοί ποιητές που ασπάστηκαν αυτόν τον τρόπο ζωής και γραφής εντοπίζονται και στον Ελλαδικό χώρο.
Πιο συγκεκριμένα, κλασικό παράδειγμα «καταραμένων ποιητών» αποτελεί το τρίπτυχο Baudelaire – Verlaine – Rimbaud. Ο Charles Pierre Baudelaire υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους ποιητές της γαλλικής, αν όχι της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Γράφει παρορμητικά και έντονα, απορρίπτοντας τον ρεαλισμό, αυτοπαρουσιάζεται ως υποστηρικτής της δύναμης της φαντασίας και χαρακτηρίζεται ως οραματιστής. Ο Paul Verlaine ήταν ένας σημαντικός Γάλλος λυρικός ποιητής, εκπρόσωπος του παρνασσισμού, με το έργο του να ξεφεύγει από τα όρια του ρομαντισμού και να διαπλάθει ένα νέο λογοτεχνικό κίνημα, αυτό του συμβολισμού. Τέλος, ο νεαρός Arthur Rimbaud κατάφερε μετά από χρόνια γραφής και ενασχόλησης με την ποίηση να κατακτήσει την αναγνώριση που αξίζει στο έργο του, αν και ο ίδιος δεν έζησε αρκετά για να τη βιώσει. Όμως, όπως λέγεται «η τέχνη μακρά, ο βίος βραχύς», και έτσι τα έργα του, με το συχνά οριακά παραληρηματικό ύφος που τα διέκριναν, κατάφεραν να εμπνεύσουν πολλούς καλλιτέχνες σύγχρονους ή μη, της λογοτεχνίας, της ζωγραφικής και της μουσικής.
Από του Έλληνες «καταραμένους ποιητές» σίγουρα ξεχωρίζουν τα ονόματα των Παπανικολάου, Πολυδούρη, Λαπαθιώτη και Φιλύρα. Ο πρώτος, ο οποίος και έχασε τη ζωή του από χρήση υπερβολικής δόσης ναρκωτικών, ανέπτυξε σπουδαίο ποιητικό έργο κατά τον Μεσοπόλεμο, το οποίο και χαρακτηριζόταν από εσωτερικότητα, υπαινικτικό ύφος, υπερρεαλιστικά στοιχεία και συμβολισμούς. Η δεύτερη, ποιήτρια της νεορομαντικής σχολής, στρέφει το καλλιτεχνικό της ενδιαφέρον γύρω από δύο σημαντικούς πυλώνες, τον έρωτα και τον θάνατο, που συνδέεται με την αίσθηση του ανικανοποίητου. Διακρίνεται από συχνές ψυχολογικές μεταπτώσεις και βασική πηγή έμπνευσης για τα ποιήματά της είναι ο έρωτάς της για έναν άλλον, γνωστό, ποιητή. Ο τρίτος, ασχολήθηκε με την ποίηση, το δοκίμιο, τη μετάφραση, ακόμα και τη μουσική σύνθεση, πουθενά δεν φάνηκε να βρήκε, όμως, την παρηγοριά που έψαχνε και έτσι αυτοκτόνησε μετά από χρόνια χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών. Ξεκίνησε και αυτός το έργο του με νεορομαντικές επιρροές, όμως προς το τέλος παρατηρείται πως κυριαρχούν η μελαγχολία και η νοσταλγία. Τέλος, ο τέταρτος ποιητής, τρόφιμος ψυχιατρικής κλινικής, χρησιμοποιεί τη λυρικότητα και τη μουσικότητα, ενώ αναφέρεται στην πλειονότητα των έργων του στον εφήμερο χαρακτήρα των σαρκικών απολαύσεων, στην απογοήτευση και την εσωτερική θλίψη.
Γενικότερα, η θεματολογία των έργων των «καταραμένων ποιητών» συνίσταται από την κυκλική επανάληψη ίδιων δυσάρεστων και απαισιόδοξων σκέψεων, την έκσταση, την ανησυχία, την απουσία ανθρώπινης συναίσθησης, την αμαρτία, το απροσδόκητο και την ανάγκη για ψυχική απελευθέρωση από τα κοινωνικώς προσδιοριζόμενα «πρέπει». Όλα αυτά τα τραγικά και ακραία φαντάζουν γαλήνια για τους ίδιους τους ποιητές, καθώς, όπως γράφει και ο ίδιος ο Baudelaire, πρόκειται για «μια όαση τρόμου μέσα σε μια έρημο ανίας». Παρουσιάζεται, επομένως, μια όχι απαισιόδοξη, αλλά εναλλακτική αντίληψη της ζωής, όπου το άτομο για να είναι πλήρες συναισθηματικά και ευτυχισμένο οφείλει στον εαυτό του να ζήσει αντισυμβατικά, παραμένοντας πιστό στην πραγματική του φύση και προσπαθώντας να εκπληρώσει τις βαθύτερες, κρυφές του επιθυμίες. Η παραβατικότητα, οι καταχρήσεις, οι εμμονές και τα ψυχολογικά προβλήματα είναι, για τους «καταραμένους ποιητές», η ουσία της ζωής, η αληθινή πτυχή της, η οποία και επιτρέπει στον άνθρωπο να αναπτύξει τη μοναδικότητά του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Λαπαθιώτης – Παπανικολάου – Μυλωνογιάννης – Φιλύρας: τρεις συν ένας Έλληνες «καταραμένοι ποιητές», protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
- Διάσημοι “Καταραμένοι ποιητές” Ποιοι είναι και γιατί τους αγαπάμε τόσο;, artigo.gr, διαθέσιμο εδώ
