Της Ιωάννας Κουτσοτόλη,
Το φαινόμενο της μνήμης έχει απασχολήσει από την αρχαιότητα φιλοσόφους, επιστήμονες και την κοινωνία γενικότερα, καθώς τα μυστήρια που συνδέονται με αυτή δεν έχουν ακόμη διαλευκανθεί στο μέγιστο. Η κατανόηση της νευροφυσιολογίας της μνήμης κατέχει κεντρικό ρόλο στην αποσαφήνιση πολλών προβλημάτων και διαταραχών. Τι γίνεται, όμως, όταν η ικανότητα της μνήμης ξεφεύγει από τα όρια του φυσιολογικού και το άτομο είναι σε θέση να αποθηκεύει, με απίστευτη ακρίβεια και λεπτομέρεια, ένα ευρύ φάσμα αναμνήσεων; Το φαινόμενο αυτό, που ονομάζεται εξαιρετικά ανώτερη αυτοβιογραφική μνήμη (HSAM) ή υπερμνησία, αποτελεί ταυτόχρονα ευχή και κατάρα για τους πάσχοντες.
Εξαιρετική συγκράτηση γεγονότων, υπερβολική δραστηριότητα μνήμης και ασυνήθιστη ευκρίνεια εικόνων μνήμης είναι κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά του συνδρόμου. Εμφανίζεται σε άτομα που υφίστανται έντονο στρες, σε συνδυασμό με παρατεταμένες προσπάθειες καλλιέργειας της μνήμης, καθώς και σε ασθενείς με ορισμένες ψυχικές ασθένειες. Επιπλέον, το συγκεκριμένο φαινόμενο έχει συσχετιστεί με την ιδιοφυία. Ένα παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του συνθέτη Wolfgang Amadeus Mozart, ο οποίος μπορούσε να γράψει ολόκληρο το Miserere of Allegri, αφού το άκουσε μόνο μία φορά. Ως παθολογικό σύμπτωμα, η υπερμνησία δύναται να εμφανίζεται συχνότερα στη μανιακή φάση της μανιοκαταθλιπτικής αντίδρασης, ιδιαίτερα στην υπομανία. Λιγότερο συχνά παρατηρείται σε παρανοϊκές αντιδράσεις, καθώς και σε καταστάσεις κατατονικού ενθουσιασμού, που βιώνουν ορισμένοι σχιζοφρενείς ασθενείς.
Έρευνες έχουν καταδείξει τον τρόπο με τον οποίο πιστεύεται ότι εμπλέκεται η αμυγδαλή του εγκεφάλου στην υπερμνησία. Η αμυγδαλή κατέχει ζωτικό ρόλο στη συναισθηματική επεξεργασία, βοηθώντας στην κωδικοποίηση συναισθηματικά φορτισμένων καταστάσεων. Συνεπώς, πολλοί επιστήμονες θεωρούν ότι λαμβάνει μέρος στην ανάπλαση της αυτοαναφορικής και κοινωνικής συμπεριφοράς του ατόμου, μέσω της ανάκτησης και κωδικοποίησης της αυτοβιογραφικής μνήμης. Δεδομένα μαγνητικής τομογραφίας ατόμου με υπερμνησία απέδειξαν μία υπερτροφική δεξιά αμυγδαλή και ενισχυμένη σύνδεσή της με τον ιππόκαμπο. Το σύστημα αυτό υπερλειτουργεί, επιτρέποντας σε πολλούς τύπους αυτοβιογραφικών πληροφοριών να υποβάλλονται σε πιο αποτελεσματική επεξεργασία, κωδικοποίηση και, τελικά, αποθήκευση.
Με μια φευγαλέα ματιά, καθίσταται εμφανές ότι οι πάσχοντες από αυτήν τη μνημονική διαταραχή, αφενός καταγράφουν και διατηρούν μικρές λεπτομέρειες προσωπικών εμπειριών και αφετέρου τις ανακαλούν με εντυπωσιακή ζωηρότητα και σαφήνεια. Το φαινόμενο είναι πιο έντονο για καταστάσεις στις οποίες ο ασθενής εμπλέκεται συναισθηματικά. Οι νοσούντες επεξεργάζονται τις βραχυπρόθεσμες μνήμες με τον ίδιο τρόπο όπως οι περισσότεροι άνθρωποι, ωστόσο οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι η ακρίβεια και η λεπτομέρεια των αναμνήσεων βελτιώνεται με την πάροδο του χρόνου στα άτομα με HSAM. Η φυσιολογικά εύρυθμη λειτουργία της μνήμης, αντικαθίσταται από μια μορφή «υπερμνήμης».
Τα άτομα με HSAM αντιπροσωπεύουν διάφορες ηλικίες και επίπεδα νοημοσύνης. Πολλά χαρακτηριστικά, ωστόσο, φαίνεται να είναι κοινά σε όσους περνούν αρκετό χρόνο σκεπτόμενοι γεγονότα του παρελθόντος, τα οποία τείνουν να υπεραναλύουν. Οι ασθενείς έχουν την ικανότητα να συγκεντρώνονται απόλυτα, εμποδίζοντας τους αντιπερισπασμούς του περιβάλλοντος και εναλλακτικά, μπορεί εύκολα να αποσπαστούν από τις αναμνήσεις τους, με αποτέλεσμα την έλλειψη συγκέντρωσης και προσοχής. Επίσης, το φαινόμενο αυτό ενέχει κινδύνους απόκτησης ψυχαναγκαστικής συμπεριφοράς. Κλινικά, ανωμαλίες της αυτοβιογραφικής μνήμης έχουν ενοχοποιηθεί και ανιχνευθεί νωρίς σε νευροεκφυλιστικές ασθένειες και διαταραχές που σχετίζονται με την ηλικία.
Αν και η υπερμνησία δεν συνοδεύεται από σωματικές παρενέργειες ή επιπλοκές, μπορεί να αποβεί εξαιρετικά εξαντλητική ψυχικά, εξαιτίας της συσσώρευσης αμέτρητων πληροφοριών. Οι συνέπειες αυτού του γεγονότος αποτυπώνονται γλαφυρά στη συνεχή επαναφορά άσχημων αναμνήσεων των ατόμων με HSAM, τις οποίες, υπό άλλες συνθήκες, ο εγκέφαλος αποφεύγει, ως ένα μέσο άμυνας στη συναισθηματική καταπόνηση που προκαλούν. Αναμφισβήτητα, περαιτέρω έρευνα είναι αναγκαία, αφού ο αριθμός των ατόμων που έχει καταγραφεί, μέχρι στιγμής, ότι πάσχουν από το εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο της υπερμνησίας, ανέρχεται στους 62 παγκοσμίως. Γενικότερα, οι διαταραχές μνήμης αποτελούν μια αυξανόμενη ανησυχία για τη δημόσια υγεία και ενδεχομένως, η αυτοβιογραφική μνήμη να αποτελεί το κλειδί για την επίλυση πολλών σχετικών προβλημάτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Hypermnesia, psychologydictionary.org. Διαθέσιμο εδώ
- What Does It Mean to Have Hyperthymesia or Highly Superior Aytobiographical Memory (HSAM)? healthline.com. Διαθέσιμο εδώ
- A case of hyperthymesia: Rethinking the role of the amygdala in autobiographical memory, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
