Μπορεί η καφεΐνη να μας προστατέψει από τη νόσο του Πάρκινσον;

Της Ιωάννας Μέγα, 

Η νόσος του Πάρκινσον είναι μια εκφυλιστική διαταραχή, η οποία επηρεάζει το νευρικό σύστημα και τα μέρη του σώματος που ελέγχονται από τα νεύρα. Τα συμπτώματα της νόσου του Πάρκινσον μπορεί να είναι διαφορετικά για τον καθένα. Τα πρώιμα συμπτώματα μπορεί να είναι ήπια και να περνούν απαρατήρητα. Τα συμπτώματα της νόσου επιδεινώνονται, καθώς η κατάσταση εξελίσσεται με την πάροδο του χρόνου. Αν και η νόσος του Πάρκινσον δεν μπορεί να θεραπευτεί, τα φάρμακα μπορεί να βελτιώσουν σημαντικά τα συμπτώματα. Επιπλέον, σε ορισμένες περιπτώσεις, ο θεράπων ιατρός μπορεί να προτείνει χειρουργική επέμβαση για τη ρύθμιση ορισμένων περιοχών του εγκεφάλου, με σκοπό τη βελτίωση των συμπτωμάτων.

Παθοφυσιολογία της νόσου

Στη νόσο του Πάρκινσον, ορισμένα νευρικά κύτταρα, που ονομάζονται νευρώνες, στον εγκέφαλο διασπώνται σταδιακά ή πεθαίνουν. Πολλά από τα συμπτώματα της νόσου του Πάρκινσον οφείλονται σε απώλεια νευρώνων που παράγουν έναν χημικό αγγελιοφόρο στον εγκέφαλό μας, που ονομάζεται ντοπαμίνη. Όταν τα επίπεδα ντοπαμίνης μειώνονται, προκαλείται ακανόνιστη εγκεφαλική δραστηριότητα, που οδηγεί σε κινητικά προβλήματα, καθώς και σε άλλα συμπτώματα.

Οι επιστήμονες δεν έχουν διαλευκάνει πλήρως γιατί μερικοί άνθρωποι αναπτύσσουν τη νόσο του Πάρκινσον, ενώ άλλοι όχι. Ωστόσο, έχουν ξεδιαλέξει ορισμένες από τις νευρολογικές αλλαγές που λαμβάνουν χώρα. Μία από τις πιο κρίσιμες αλλαγές φαίνεται να είναι η συσσώρευση μιας πρωτεΐνης, της α-συνουκλεΐνης, στον εγκέφαλο, η οποία συσσωματώνεται και ενώνεται με άλλες ενώσεις, για να δημιουργήσει τα λεγόμενα σώματα Lewy. Αυτό είναι γνωστό ότι πυροδοτεί τον κυτταρικό θάνατο, ο οποίος, τελικά, οδηγεί στα συμπτώματα της νόσου. Πιο συγκεκριμένα, τα κυτταροπλασματικά εγκλείσματα της α-συνουκλεΐνης (α-Syn), γνωστά ως σωμάτια Lewy, είναι το κυτταρολογικό χαρακτηριστικό της νόσου του Πάρκινσον. Η παρουσία συσσωματωμάτων α-Syn προκαλεί μιτοχονδριακό εκφυλισμό, υπεύθυνο για την αύξηση του οξειδωτικού στρες και επακόλουθο νευροεκφυλισμό. Η άλφα-συνουκλεΐνη μπορεί να περάσει από νευρώνα σε νευρώνα, εξαπλώνοντας τη βλάβη σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου.

Παράγοντες κινδύνου

• Ηλικία (ο κίνδυνος αυξάνεται με την προχωρημένη ηλικία)
• Κληρονομικότητα
• Φύλο (Οι άνδρες είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν την νόσο Πάρκινσον)
• Έκθεση σε τοξίνες

Αίτια εμφάνισης της νόσου

Η αιτία της νόσου του Πάρκινσον είναι άγνωστη, παρόλα αυτά οι δύο κυριότεροι παράγοντες που φαίνεται να παίζουν κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη της νόσου είναι γονιδιακής και περιβαλλοντικής προέλευσης.

Συμπτωματολογία

• Τρόμος (ρυθμικό τρέμουλο)
• Βραδυκινησία
• Άκαμπτοι μύες
• Διαταραγμένη στάση και ισορροπία
• Απώλεια αυτόματων κινήσεων (π.χ. βλεφάρισμα, χαμόγελο)
• Αλλαγές στην ομιλία
• Αλλαγές στη γραφή

Συσχέτιση Καφεΐνης και νόσου Πάρκινσον

Η καφεΐνη είναι ένα από τα κυρίαρχα διατροφικά συστατικά και ψυχοδιεγερτικά που υπάρχουν στον καφέ. Επιβεβαιωμένα επιδημιολογικά και εργαστηριακά στοιχεία έχουν προτείνει μια συσχέτιση μεταξύ της διατροφικής πρόσληψης καφέ και του κινδύνου εμφάνισης της νόσο του Πάρκινσον (PD). Ο καφές είναι γνωστός για τις διεγερτικές του επιδράσεις και το άρωμά του, ενώ η καφεΐνη, το διεγερτικό του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος, έχει πιθανώς πολλές πιθανές επιπτώσεις στην υγεία. Η καφεΐνη (1,3,7-τριμεθυλξανθίνη) είναι το πιο ενδιαφέρον και διερευνημένο αλκαλοειδές πουρίνης, που απαντάται φυσικά στους κόκκους του καφέ. Αυτή η βιολογικά ενεργή ένωση εκτιμάται ως νευροτροποποιητής, με τεκμηριωμένες επιπτώσεις στην επεξεργασία πληροφοριών, την κινητική συμπεριφορά και τη γνωστική απόδοση.

Η καφεΐνη έχει αποδειχθεί ότι αποτρέπει την εξαφάνιση της ντοπαμίνης, οδηγώντας στην υπόθεση ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί λόγω των νευροπροστατευτικών της ικανοτήτων για τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης της νόσου του Πάρκινσον. Πιο συγκεκριμένα, τα συμπτώματα της νόσου αρχίζουν να εμφανίζονται, όταν οι νευρώνες που παράγουν ντοπαμίνη στα βασικά γάγγλια και την παρεγκεφαλίδα, περιοχές που ελέγχουν την κίνηση, αρχίζουν να εκφυλίζονται. Η ντοπαμίνη είναι υπεύθυνη για τη μετάδοση μηνυμάτων, που ελέγχουν και συντονίζουν την κίνηση στο υπόλοιπο σώμα μέσω αυστηρής ρύθμισης από το άμεσο και έμμεσο μονοπάτι των βασικών γαγγλίων.

Ποιος είναι, όμως, ο μηχανισμός δράσης της καφεΐνης που μεταβάλλει την παθοφυσιολογία της νόσου;

Αρχικά, έχει αποδειχθεί πως η καφεΐνη αναστέλλει τη σύνδεση μεταξύ της αδενοσίνης (ενός νευροτροποποιητή που ρυθμίζει διάφορες σωματικές λειτουργίες) και συγκεκριμένων υποδοχέων, που ονομάζονται υποδοχείς αδενοσίνης A2A. Η αδενοσίνη μειώνει την ικανότητα της ντοπαμίνης να συνδέεται με τους υποδοχείς της. Οι ανταγωνιστές των υποδοχέων Α2Α, όπως η καφεΐνη, πιστεύεται ότι έχουν νευροπροστατευτικές ικανότητες προστατεύοντας τους νευρώνες ντοπαμίνης. Επειδή η αδενοσίνη δεν μπορεί να συνδεθεί με τους υποδοχείς Α2Α, η ντοπαμίνη αποκτά την ικανότητα να συνδέεται με τους υποδοχείς της, επιτρέποντάς της να εκτελεί τις ευθύνες της στην κινητική δραστηριότητα. Ο ανταγωνισμός του υποδοχέα αδενοσίνης, ιδιαίτερα ο A1R και / ή ο A2AR, είναι ο μηχανισμός που είναι κυρίως υπεύθυνος για τις νευροπροστατευτικές επιδράσεις της καφεΐνης. Επιπλέον, έχει  αποδειχθεί επιστημονικά πως η αύξηση του οξειδωτικού στρες συμβάλλει στην απόπτωση (κυτταρικός θάνατος) των ντοπαμινεργικών νευρώνων. Η συνεχής κατανάλωση καφεΐνης δρα στη νευροτοξικότητα βελτιώνοντας τη μιτοχονδριακή λειτουργία και το οξειδωτικό στρες. Πρόσφατες επιδημιολογικές μελέτες έχουν προτείνει τα ευεργετικά αποτελέσματα στην υγεία των αντιοξειδωτικών του καφέ για την προστασία από τη νόσο του Πάρκινσον.

Είναι, όμως, μόνο η καφεΐνη υπεύθυνη για τις νευροπροστατευτικές δράσεις από τη νόσο του Πάρκινσον ;

Αν και η καφεΐνη φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στην προστασία εμφάνισης από τη νόσο του Πάρκινσον, ενδέχεται να εμπλέκονται και άλλα μόρια. Σε ορισμένες μελέτες, για παράδειγμα, ο καφές χωρίς καφεΐνη προσέφερε επίσης προστασία έναντι του νευροεκφυλισμού από την νόσου του Πάρκινσον. Παρόλο που η ίδια η καφεΐνη είναι ενεργή στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα και είναι προστατευτική άλλα συστατικά του καφέ ή του τσαγιού έχει αποδειχθεί να έχουν νευροπροστατευτικές ιδιότητες σε ζωικά μοντέλα της νόσου. Ο καφές περιέχει εκατοντάδες ενώσεις που θα μπορούσαν ενδεχομένως να αλληλεπιδράσουν με τη χημεία του σώματος. Στην αναζήτηση συστατικών καφέ που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην επιβράδυνση της εξέλιξης του Πάρκινσον, οι ερευνητές επικεντρώθηκαν πρόσφατα σε μια ένωση που ονομάζεται εικοσανοϋλ-5-υδροξυτρυπταμίδιο (EHT). Το EHT είναι ένα παράγωγο λιπαρού οξέος της σεροτονίνης που βρίσκεται στην κηρώδη επικάλυψη των κόκκων καφέ. Δεν σχετίζεται με την καφεΐνη και προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει ότι έχει νευροπροστατευτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Συγκεκριμένα, οι ερευνητές ήθελαν να καταλάβουν εάν η καφεΐνη και η EHT θα μπορούσαν να συνεργαστούν για να αποτρέψουν τη νόσο του Πάρκινσον. Ύστερα από μελέτες και πειράματα, οι ερευνητές κατέληξαν στο γεγονός πως καμία από τις δύο ουσίες δεν είχε ευεργετική επίδραση όταν χορηγήθηκε μόνη της. Ωστόσο, όταν τα ποντίκια κατανάλωναν τόσο EHT όσο και καφεΐνη, υπήρξε σημαντική μείωση στη συσσώρευση της άλφα-συνουκλεΐνης.

Συμπερασματικά, η καφεΐνη, αν και δεν είναι θεραπευτική, έχει νευροπροστατευτικά αποτελέσματα που μπορούν να μειώσουν τον σχετικό κίνδυνο εμφάνισης της νόσου του Πάρκινσον. Παρόλα αυτά όμως, η καφεΐνη δεν αποτελεί εγγυημένο προληπτικό μέτρο καθώς οι νευροπροστατευτικές της ιδιότητες δεν είναι καθολικές. Η μελέτη της σχέσης μεταξύ της νόσου του Πάρκινσον και της καφεΐνης αποτελεί έναν τομέα έρευνας πρωτοποριακών νέων θεραπειών για τη νόσο.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Parkinson’s disease – Symptoms and causes. Mayo Clinic. Διαθέσιμο εδώ
• Addressing the Neuroprotective Actions of Coffee in Parkinson’s Disease: An Emerging Nutrigenomic Analysis, MDPI. Διαθέσιμο εδώ
• How coffee might protect against Parkinson’s, Medical News Today. Διαθέσιμο εδώ
• Neuroprotective effects of caffeine in MPTP model of Parkinson’s disease: A ¹³C NMR study, Science Direct. Διαθέσιμο εδώ
• Do caffeine and more selective adenosine A_2Areceptor antagonists protect against dopaminergic neurodegeneration in Parkinson’s disease?, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
• Caffeine: An Overview of Its Beneficial Effects in Experimental Models and Clinical Trials of Parkinson’s Disease, PubMed. Διαθέσιμο εδώ