Του Στέλιου Χριστοδουλάκη,
Είναι γεγονός πως η Ευρώπη βιώνει αυτό που έχει χαρακτηριστεί ως μια «πολυκρίση». Η ανεργία εξακολουθεί να βρίσκεται στα ύψη σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη, οικονομίες κρατών βρέθηκαν στα όρια της κατάρρευσης και το Brexit αποτέλεσε πλήγματα στα θεμέλια της Ένωσης. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την προσφυγική κρίση και τις τρομοκρατικές ενέργειες στην καρδιά της Ευρώπης, δημιούργησαν ένα ρεύμα αμφισβήτησης του ευρωπαϊκού πειράματος και οδήγησαν σε έξαρση του εθνικισμού και του λαϊκισμού. Η κριτική που δέχεται η Ευρώπη είναι σε μεγάλο βαθμό εύλογη καθώς η τεχνοκρατική διαχείριση και επίλυση των προβλημάτων υπήρξε αναποτελεσματική. Έτσι άνοιξε η συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης με την παρουσίαση της «Λευκής Βίβλου» και παρουσιάστηκαν πολλά σενάρια, άλλα υπέρ περισσότερης και άλλα υπέρ λιγότερης Ευρώπης. Ωστόσο αν η Ευρώπη θέλει πραγματικά να έχει λόγο στις παγκόσμιες εξελίξεις μέσα στην πραγματικότητα της παγκοσμιοποίησης, τότε η ομοσπονδοποίηση της μοιάζει μονόδρομος.
Είναι προφανές, ιδίως μετά την ανάδειξη του Ντόναλντ Τραμπ ως πρόεδρου των ΗΠΑ, πως οι αξίες της φιλελεύθερης δυτικής δημοκρατίας απειλούνται. Η κρίση προοδευτικής ηγεσίας σε μια περίοδο που το κοινωνικό κράτος, η κοινωνική ανοχή και το περιβάλλον απειλούνται θα οδηγήσει στην κατάρρευση του φιλελεύθερου status quo. Οι διαφορές φυσιογνωμίας της Ευρώπης σε σχέση με τις υπόλοιπες δυνάμεις είναι έντονες. Αν πραγματικά επιθυμούμε να έχουμε ουσιαστική επιρροή στο πλαίσιο της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής αλληλεξάρτησης πρέπει να αντιληφθούμε πως αυτό είναι εφικτό μόνο μέσω της εγκατάλειψης του διακυβερνητικού και της υιοθέτησης ενός υπερεθνικού μοντέλου διακυβέρνησης. Σε λίγα χρόνια καμία ευρωπαϊκή οικονομία δε θα έχει ουσιαστική δύναμη σε παγκόσμιο επίπεδο και το πρόβλημα έγινε εμφανές στην κρίση του 2008. Τα έθνη κράτη φάνηκαν αδύναμα μπροστά στις πιέσεις των παγκόσμιων πολυεθνικών οργανισμών και παρόλα αυτά η Ευρώπη παρέμεινε προσκολλημένη στην παρωχημένη αντίληψη του έθνους κράτους. Και ας μην γελιόμαστε, το κοινό νόμισμα, μακροπρόθεσμα, είναι εξαιρετικά ευάλωτο για να μπορέσει να υπάρξει χωρίς ριζικές αλλαγές στον τρόπο διαχείρισης και οργάνωσης του πλούτου με πρόσημο την σταδιακή ύπαρξη κεντρικού ευρωπαϊκού τραπεζικού και δημοσιονομικού σχεδιασμού. Στις Ηνωμένες Πολιτείες μια κεντρική τράπεζα συγκεντρώνει τους φόρους και αναδιανέμει τον πλούτο σύμφωνα με την στρατηγική της εκάστοτε κυβέρνησης. Από την άλλη, η Ιαπωνία και η Κίνα, χώρες με τα μεγαλύτερα ποσοστά χρέους δεν έχουν κανένα πρόβλημα πρόσβασης στης αγορές. Όλα αυτά αποδεικνύουν ότι απαιτείται κεντρική οργάνωση της οικονομίας στην Ευρώπη αν πραγματικά επιθυμούμε να ενισχύσουμε το ευρώ. Και χωρίς το ευρώ, σε λιγότερο από πενήντα χρόνια κανένα ευρωπαϊκό κράτος δε θα είναι μέλος των G8. Οι ευρωπαϊκές οικονομίες θα είναι ανήμπορες να αντισταθούν στις διεθνείς πιέσεις.
Αρκεί να αναλογιστεί κανείς τις σημαντικές κρίσεις των τελευταίων δεκαετιών και τον ρόλο της Ευρώπης. Πλέον ο κόσμος ενοποιείται και ισχυρές συμμαχίες κρατών καθορίζουν τις εξελίξεις σε κάθε επίπεδο. Ακόμα και γεωπολιτικά, τόσο στο ζήτημα του εμφυλίου στην Συρία όσο και στο ζήτημα της Ουκρανίας αλλά και της Γιουγκοσλαβίας, το τελευταίο μάλιστα εκτυλισσόμενο μέσα στην καρδιά της Ευρώπης, η Ευρώπη, γηράσκουσα και ανήμπορη, περιορίστηκε σε έναν δευτερεύοντα ρόλο και άφησε τις ΗΠΑ και την Ρωσία να καθορίσουν τις εξελίξεις και τις ισορροπίες κρατών που βρίσκονται στην περιφέρεια της Ευρώπης. Απ’ ό,τι φαίνεται ο πληθυσμός έχει την σημασία της παραγωγικότητας για την ανάπτυξη των οικονομιών. ΗΠΑ, Ινδία, Κίνα αλλά και παλαιότερα η Σοβιετική Ένωση, όλες παραδείγματα μεγάλων κρατών όπου συνυπάρχουν διαφορετικές εθνότητες με ισχυρές οικονομίες. Καιρός να περάσουμε σε μια μετα-εθνική εποχή.
Βέβαια το πως θα επιτευχθεί μια ευρωπαϊκή ομοσπονδία είναι ένα εντελώς διαφορετικό ζήτημα. Το βέβαιο είναι πως κάτι τέτοιο θα γίνει σταδιακά, γιατί απαραίτητη προϋπόθεση είναι η καλλιέργεια της αίσθησης της ευρωπαϊκής ταυτότητας στους πολίτες. Αυτός είναι ένας εξαιρετικά δύσκολος στόχος σε μια περίοδο που το σημαντικότερο πρόβλημα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος αποτελεί η έλλειψη δημοκρατικής νομιμοποίησης των θεσμών. Προτάσεις έχουν υπάρξει πολλές: εκλεγμένα όργανα, κοινή εξωτερική πολιτική, κοινός προϋπολογισμός, κοινό υπουργείο οικονομίας. Και όσο και αν η απαισιοδοξία φαίνεται να κυριαρχούσε ανάμεσα στους Ευρωπαίους φεντεραλιστές, τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα στην Γαλλία και το Βέλγιο προσφέρουν μια αίσθηση ελπίδας ότι τίποτα δεν έχει τελειώσει. Εξάλλου όπως είχε πει ο Ζαν Μονέ: «Οι άνθρωποι δεν δέχονται την αλλαγή παρά μόνο όταν υπάρχει ανάγκη και δεν βλέπουν την ανάγκη παρά μόνο όταν υπάρχει κρίση». Η ομοσπονδοποίηση της Ευρώπης δεν θα οδηγήσει στην εξάλειψη των εθνικών μας παραδόσεων, είναι ένα αναγκαίο βήμα για την επιβίωση μας στην σύγχρονη παγκοσμιοποίηση.
