Της Ισμύνης Παπαγιαννοπούλου
Το αίμα της περιόδου θεωρείτο η πιο ιερή ουσία στη Γη, και τώρα η επιστήμη ανακαλύπτει τις απίστευτες ικανότητες ίασης που διαθέτει. Υπάρχουν πολλές πολιτιστικές πτυχές γύρω από το πώς οι κοινωνίες βλέπουν την έμμηνο ρύση. Μία από τις πιο σημαντικές τελετές στην αρχαιότητα ήταν η προετοιμασία του «ελιξιρίου της ανθρωπότητας», που αποτελείται από το αίμα της περιόδου, το οποίο είναι γεμάτο από βλαστικά θεραπευτικά κύτταρα, τα οποία μπορούν να ενεργοποιήσουν την κυτταρική μας ανανέωση. Οι διαφορετικοί πολιτισμοί βλέπουν την έμμηνο ρύση με διαφορετικούς τρόπους. Η βάση πολλών κανόνων συμπεριφοράς και επικοινωνίας σχετικά με την έμμηνο ρύση στις δυτικές βιομηχανικές κοινωνίες είναι η πεποίθηση ότι η έμμηνος ρύση πρέπει να παραμείνει κρυφή. Αντίθετα, σε ορισμένες κοινωνίες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, οι εορτασμοί της εμμήνου ρύσεως αντιμετωπίζονται με θετικό τρόπο, χωρίς καμία χροιά ακαθαρσίας.
Οι άνθρωποι από τα αρχαία χρόνια είχαν παρατηρήσει ότι τα έμμηνα δεν ρέουν κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης. Έτσι δημιουργήθηκε η αντίληψη ότι το ανθρώπινο έμβρυο σχηματίζεται μέσα από τον ζωοδότη χυμό της μήτρας. Την ιδέα αυτή την συναντάμε μέσα από τον Αριστοτέλη (Περί ζώων γενέσεως 2.4, Περί ζωών μορίων 2.6.1) και στον Ρωμαίο συγγραφέα Πλίνιο.
Ένα ταμπού της περιόδου, είναι κάθε κοινωνικό ταμπού που σχετίζεται με την έμμηνο ρύση. Σε ορισμένες κοινωνίες συνεπάγεται ότι η έμμηνος ρύση γίνεται αντιληπτή ως ακάθαρτη ή ενοχλητική, εμποδίζοντας ακόμη και την αναφορά της εμμήνου ρύσεως είτε δημόσια (στα μέσα ενημέρωσης και διαφήμιση) είτε ιδιωτικά (μεταξύ φίλων, στο σπίτι ή με άνδρες). Πολλές παραδοσιακές θρησκείες θεωρούν την έμμηνο ρύση τελετουργικά ακάθαρτη, αν και οι ανθρωπολόγοι λένε ότι οι έννοιες «ιερό» και «ακάθαρτο» μπορεί να συνδέονται στενά.
Οι όροι εμμηνόρροια και έμμηνος ρύση προέρχονται από το λατινικό mensis («μήνας»), το οποίο με τη σειρά του είναι συγγενικό με το ελληνικό mene («φεγγάρι») και τις ρίζες των αγγλικών λέξεων μήνα και φεγγάρι.
Συγχρονισμός με το φεγγάρι
Η έμμηνος ρύση θεωρείται ευρέως συγχρονισμένη με τη σελήνη, με τους μύθους και τις παραδόσεις να την παρουσιάζουν ως ιδανικό τελετουργικό. Η ιδέα ότι η έμμηνος ρύση είναι, ή ιδανικά θα έπρεπε να είναι, σε αρμονία με ευρύτερους κοσμικούς ρυθμούς αποτελεί μια από τις πιο επίμονες ιδέες κεντρικής σημασίας για τους μύθους και τα τελετουργικά των παραδοσιακών κοινοτήτων σε όλο τον κόσμο. Μία από τις πιο εμπεριστατωμένες αναλύσεις της πρωτόγονης μυθολογίας που έγινε ποτέ, ήταν αυτή του Γάλλου ανθρωπολόγου Claude Lévi-Strauss, ο οποίος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, όλοι μαζί, οι ιθαγενείς μύθοι της Βόρειας και Νότιας Αμερικής εξέφραζαν την ανησυχία των ανδρών ότι το σύμπαν μπορεί να πέσει στο χάος, εκτός και αν οι περίοδοι των γυναικών παρακολουθούνταν προσεκτικά και συγχρονίζονταν.
Στην Αβορίγινα Αυστραλία, το υπερφυσικό ον, γνωστό ως «Φίδι του Ουράνιου Τόξου», έχει ερμηνευτεί, μεταξύ άλλων, ως ένας ιθαγενής τρόπος εννοιολόγησης του ιδεώδους των συγχρονισμένων παλιρροϊκών, σεληνιακών, εμμηνορροϊκών και εποχιακών περιοδικοτήτων, των οποίων η συνολική αρμονία (πιστεύεται) προσδίδει πνευματική δύναμη και γονιμότητα.
Για πολλούς, τέτοιες πολιτιστικές ενώσεις φαίνονται πειστικές, δεδομένου ότι στους ανθρώπους, ο εμμηνορροϊκός κύκλος προσεγγίζει πολύ τον συνοδικό κύκλο των 29,5 ημερών της Σελήνης, σε αντίθεση με τους χιμπατζήδες (~36 ημέρες) ή τους μπονόμπο (~40 ημέρες). Λείπουν στατιστικές πληροφορίες από κυνηγούς, αλλά μεγάλης κλίμακας δυτικές μελέτες επικεντρώνονται στα μέγιστα αναπαραγωγικά έτη των γυναικών – αφαιρώντας τις ακραίες τιμές – η διάρκεια του κύκλου βαραίνει περίπου 29,1-29,5 ημέρες, ενώ ο αριθμός για τις γυναίκες στα τριάντα τους μειώνεται σε 28 ημέρες. Σε κανένα σημερινό ανθρώπινο πληθυσμό δεν έχει αποδειχθεί στατιστικά σημαντικό κλείδωμα σεληνιακής φάσης.
Ιερή και Ισχυρή Γυναίκα
Σε ορισμένους ιστορικούς πολιτισμούς, μια γυναίκα με έμμηνο ρύση θεωρείτο ιερή και ισχυρή, με αυξημένες ψυχικές ικανότητες και αρκετά δυνατή ώστε να θεραπεύει τους αρρώστους. Σύμφωνα με τον Cherokee, το αίμα της περιόδου ήταν πηγή γυναικείας δύναμης και είχε τη δύναμη να καταστρέφει τους εχθρούς. Στην Αρχαία Ρώμη, ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος έγραψε ότι μια γυναίκα με εμμηνόρροια που αποκαλύπτει το σώμα της μπορεί να διώξει μακριά χαλαζοθύελλες, ανεμοστρόβιλους και κεραυνούς. Αν ξεγυμνωθεί και περπατήσει στο χωράφι, κάμπιες, σκουλήκια και σκαθάρια πέφτουν από τα στάχυα. Το αίμα της περιόδου θεωρείται ιδιαίτερα επικίνδυνο για τη δύναμη των ανδρών. Στην Αφρική, το αίμα της εμμήνου ρύσεως χρησιμοποιείται στα πιο ισχυρά μαγικά γούρια για να εξαγνίσει και να καταστρέψει. Η μυθολογία των Μάγια εξηγεί την προέλευση της εμμήνου ρύσεως ως τιμωρία για παραβίαση των κοινωνικών κανόνων, που διέπουν τη συζυγική συμμαχία. Το αίμα της περιόδου μετατρέπεται σε φίδια και έντομα που χρησιμοποιούνται στη μαύρη μαγεία, πριν ξαναγεννηθεί από αυτό η θεά του φεγγαριού των Μάγια. Όπου το αίμα των γυναικών θεωρείται ιερό, η πεποίθηση είναι ότι πρέπει να ξεχωρίζει τελετουργικά. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, όταν το ιερό αίμα έρχεται σε επαφή με βέβηλα πράγματα, βιώνεται ως τελετουργικά επικίνδυνο ή «ακάθαρτο».
Οι πιο εκτενείς συζητήσεις σχετικά με τις χρήσεις και τις αξίες που αποδίδονται στο αίμα της περιόδου προέρχονται από τον Πλίνιο (7, 63-65 με 19, 176-177 και 28, 77-80) και τον Columella (On Agriculture 11, 3, 51). Και οι δύο συγγραφείς γράφουν εκτενώς για τις βλαβερές και αρνητικές ιδιότητες αυτού του τύπου αίματος. Σύμφωνα με τον Πλίνιο (28, 77), αυτή η ουσία περιείχε εξαιρετικές δυνάμεις που δεν είχαν όριο (post haec nullus est modus). Φυσικές καταστροφές όπως χαλάζι, ανεμοστρόβιλοι και αστραπές θα μπορούσαν να διωχθούν από μια γυναίκα με έμμηνο ρύση. Το αίμα της περιόδου θα μπορούσε επίσης να ξινίσει τις καλλιέργειες, να μαραθούν τα φρούτα και τα λαχανικά, να σκοτώσει τις μέλισσες, να τρελάνει τους σκύλους, να αμβλύνει τη φωτεινότητα των καθρεφτών, να αμβλύνει τα ξυράφια, να μαυρίσει τα λινά και να σκουριάσει το σίδερο και το μπρούτζο. Δεν χρειαζόταν επαφή με το γυναικείο αίμα για να ενεργοποιηθούν οι δυνάμεις του. Ο Columella (11, 3, 50) μας λέει ότι μια γυναίκα με εμμηνόρροια θα μπορούσε να σκοτώσει ένα νεαρό φυτό κοιτάζοντάς το απλώς (visu quoque suo novellos fetus necabit). Τέλος, αυτό το υγρό ήταν ικανό να καταστρέψει ό,τι θα μπορούσε να είχε ξεπεράσει τις πιο επικίνδυνες δυνάμεις του, ιδιαίτερα φυτά όπως ο ρους και ο κισσός, που περιγράφονται πως έχουν «την υψηλότερη θεραπευτική δύναμη». Επομένως, μια γυναίκα που αιμορραγούσε αντιπροσώπευε μια λανθάνουσα απειλή για την ανθρωπότητα.
Αν και δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι θεραπείες που βασίζονταν στο αίμα της εμμήνου ρύσεως χρησιμοποιούνταν τακτικά από Ρωμαίους αγρότες, τουλάχιστον εγκρίθηκαν από ορισμένους γιατρούς. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ο Πλίνιος μας δίνει έναν εκτενή κατάλογο φαρμάκων και μιγμάτων που απαιτούσαν γυναικείο αίμα: θα μπορούσε να βοηθήσει στη συγκράτηση του οιδήματος φτιάχνοντας ένα λιπαντικό για την ουρική αρθρίτιδα (28, 82) και να ανακουφίσει τους πονοκεφάλους όταν εφαρμόζεται στο μέτωπο (28, 85). Και παρά την απόρριψη των απόψεων που σχετίζονται με την κατανάλωση ανθρώπινης ύλης, εμφανίζεται ως επιστημονικά δικαιολογημένη σε άλλες πηγές. Η κατάποση σωματικών υγρών προβλεπόταν στην Αρχαιότητα, όπως ο έλληνας φιλόσοφος Ξενοκράτης που υποστήριζε την απορρόφηση ουσιών που περιελάμβαναν την έμμηνο ρύση για τη θεραπεία ορισμένων ασθενειών (Lowe 2013, σ. 349, σ. 35).
Παρόλα αυτά, διάσπαρτες αναφορές σε μαγικούς τύπους μπορούν να βρεθούν στη Φυσική Ιστορία του Πλίνιου: μαγείες που συνήθως αποδίδονται σε έναν Πέρση μάγο (28, 85-86), καθώς και γραπτά ξόρκια που χρησιμοποιούν το αίμα της περιόδου για τις αντισυλληπτικές του ιδιότητες (28, 80-81). Δεν είναι λοιπόν περίεργο να διαβάζουμε τον Columella να συνδέει επίσης την εμμηνόρροια με μαγικές δυνάμεις. Στο δέκατο βιβλίο του, συγκρίνει ένα τελετουργικό που περιλαμβάνει ένα κορίτσι με εμμηνόρροια με το επεισόδιο της Μήδειας που κοιμίζει τον Κολχικό Δράκο (10, 366-368), τονίζοντας έτσι σκόπιμα τη μαγική πτυχή ορισμένων πρακτικών, που περιλαμβάνουν αυτόν τον τύπο αίματος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Το Ιερό Αίμα: Μύθοι και Μυστήρια, mythikismos.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Menstrual Blood: Uses, Values, and Controls in Ancient Rome, journals.openedition.org, Διαθέσιμο εδώ
