Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Στο άκουσμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο νους πολλών ίσως να κατευθύνεται στις μάχες που διεξήχθησαν ανάμεσα στις αντίπαλες πλευρές, στους συσχετισμούς των δυνάμεων που δημιουργήθηκαν, στις ιδεολογίες που αναπτύχθηκαν από διάφορες χώρες, αλλά πάνω από όλα στον τεράστιο αριθμό των απωλειών είτε πρόκειται για στρατιώτες είτε για άμαχους πολίτες, με πολλούς εξ αυτών να δέχονται φρικτά βασανιστήρια. Μια ομάδα ανθρώπων που υπέστη απηνείς διωγμούς ήταν αυτή των Εβραίων σε όλη τη Γηραιά Ήπειρο. Οι οργανωμένοι μαζικοί εκτοπισμοί στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα βασανιστήρια, οι κατασχέσεις περιουσιών και άλλα παρόμοια περιστατικά απαρτίζουν το βαρύ σκηνικό που συνέθεσε η ναζιστική Γερμανία για τον εβραϊκό πληθυσμό.
Στη χωρία των κρατών που δέχτηκαν τα αποτελέσματα του ναζισμού συγκαταλέγεται και η Ελλάδα, με τους Εβραίους που οδηγήθηκαν σε εξόντωση να είναι, αναλογικά με τον πληθυσμό της, από τους μεγαλύτερους αριθμούς. Την πτυχή αυτή της Ιστορίας αλλά και το πώς αποτυπώθηκε αργότερα στη συνείδηση των ανθρώπων διερευνά ο Δημήτρης Ελευθεράκης μέσα από το βιβλίο του, που φέρει τον τίτλο Το ολοκαύτωμα στην ελληνική κουλτούρα μνήμης 1945-1989, που βγήκε στην κυκλοφορία φέτος τον Απρίλιο από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, ενώ διατίθεται, παράλληλα, και στην Γερμανία.
Το έργο αυτό προέρχεται από τη διδακτορική διατριβή του συγγραφέα που εκπονήθηκε το 2018 στο Πανεπιστήμιο του Ρουρ στο Μπόχουμ. Οι σπουδές του γύρω από τη Φιλολογία και τη Συγκριτική Γραμματολογία στην Ελλάδα και το εξωτερικό του προσέφεραν τα απαραίτητα εφόδια για την έρευνά του, ενώ είχε και την ευκαιρία να εργαστεί ως διδάκτωρ και υφηγητής Φιλοσοφίας και Ιστορίας στην Ελλάδα και τη Γερμανία. Η αγάπη του για την γλώσσα και τη λογοτεχνία τον οδήγησε στη συγγραφή μιας ποιητικής συλλογής, το 2014, και μιας νουβέλας, το 2015. Το τελευταίο του βιβλίο όμως, το οποίο παρουσιάζουμε, δυστυχώς δεν είχε την χαρά να το δει να εκδίδεται, καθώς έφυγε απροσδόκητα από τη ζωή τον Νοέμβριο του 2020.
Το βιβλίο, λοιπόν, επικεντρώνεται στην πρώτη του ενότητα σε έναν από τους πιο μαρτυρικούς χώρους της σύγχρονης ιστορίας, το Άουσβιτς, που πλέον αποτελεί τόπο-σύμβολο του Ολοκαυτώματος. Έτσι, σταδιακά μας εντάσσει στο κλίμα της εποχής και μας μεταφέρει τα όσο συνέβαιναν και στην Ελλάδα, με το συντριπτικό ποσοστό των Εβραίων Ελλήνων πολιτών να ακολουθούν την ίδια μοίρα με τους υπόλοιπους στην Ευρώπη. Επιπλέον, παρουσιάζονται ορισμένα αποκαλυπτικά δημοσιεύματα του εγχώριου τύπου, μετά από τη λήξη του πολέμου, πάνω στο ζήτημα της εξόντωσης των Εβραίων, αλλά και σε γενικότερα θέματα που απασχόλησαν τη δημόσια σφαίρα σχετικά με αυτά τα γεγονότα. Μεταξύ αυτών, έχουμε την επιστροφή στη χώρα όλων όσοι κατάφεραν και επιβίωσαν, τα δικαστήρια που οργανώθηκαν κατά των δοσίλογων, τα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά με το Ολοκαύτωμα κ.α.
Έπειτα, στη δεύτερη ενότητα ερευνάται η σχέση που ανέπτυξαν αρκετοί Εβραίοι με τους αντιστασιακούς και, πιο συγκεκριμένα, με την κομμουνιστική πτέρυγα, βοηθώντας, παράλληλα, και στη σωτηρία πολλών. Έτσι, για να υπάρχει μια πληρέστερη εικόνα περί του θέματος, παρέχεται μια σύντομη αλλά περιεκτική ανάλυση για την πορεία του Κ.Κ.Ε., που φτάνει μέχρι τη Μεταπολίτευση. Επιπρόσθετα, ειδική αναφορά γίνεται και για το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου, τον χώρο όπου φυλακίστηκαν τόσο οι αντιστασιακοί που συνελήφθησαν από τις κατοχικές δυνάμεις όσο και οι Εβραίοι που στάλθηκαν εκεί από διάφορα σημεία της Ελλάδας.
Η τρίτη και τελευταία ενότητα αφορά τη σχέση που είχε η Εκκλησία της Ελλάδος σε σχέση με τη στάση της απέναντι στις εβραϊκές κοινότητες ανά την επικράτεια. Αρχικά, εξετάζει τη διαχρονική συμβίωση με τους Χριστιανούς από την εποχή της Επανάστασης του 1821 και εξής, ενώ, παράλληλα, κάνει μια ευσύνοπτη αναδρομή και στην ιστορία της Εκκλησίας της Ελλάδος, ώστε να μας κατατοπίσει σχετικά με τις ιδιαιτερότητες του χώρου αυτού. Γυρνώντας στην περίοδο της κατοχής, ειδική αναφορά γίνεται στον ρόλο που διαδραμάτισε ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, αλλά και στη στάση των απλών ανθρώπων, με ορισμένους να βοηθούν τους καταδιωκόμενους Εβραίους κρύβοντάς τους, ενώ άλλοι έμειναν άπραγοι σε όσα συνέβαιναν μπροστά τους. Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε και το παράδειγμα της Ζακύνθου που κατάφερε να διασωθεί όλος ο Εβραϊκός πληθυσμός του νησιού.
Κλείνοντας, το βιβλίο αυτό αποκαλύπτει μια όχι και τόσο γνωστή ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, χρησιμοποιώντας για τον σκοπό αυτό πληθώρα κειμένων της εποχής από εφημερίδες και σχετικά αρχεία, δείχνοντας πώς έχουν αποτυπωθεί τα γεγονότα αυτά στην μνήμη των ανθρώπων.
