Της Ζωής Σερμπίνη,
Πέρα από τους αρχαίους μύθους που συνοδεύουν κάθε πολιτισμό, υπάρχουν και οι πιο σύγχρονοι μύθοι, που αναφέρονται κυρίως ως λαϊκές δοξασίες ή παραδοσιακές αφηγήσεις. Αυτές οι ιστορίες-μύθοι συχνά συνδέονται και δανείζονται στοιχεία από τους αρχαιότερους, ωστόσο μπορεί να είναι και καθαρά σύγχρονα δημιουργήματα των λαϊκών ανθρώπων. Στις ιστορίες αυτές ανήκουν, επίσης, και τα δημοτικά τραγούδια, τα οποία περιγράφουν μυθικά γεγονότα, που διαδραματίζονται, όμως, σε υπαρκτούς τόπους της ελληνικής επικράτειας. Η μυθολογία του ελληνικού πολιτισμού χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερο πλούτο. Ωστόσο, σε αυτό το κομμάτι του πολιτισμού γνωρίζουμε περισσότερα για την αρχαιότητα παρά για τους νεότερους μύθους και τις λαϊκές δοξασίες της σύγχρονης Ελλάδας.
Ένας από τους σπουδαιότερους μελετητές της Λαογραφίας στην Ελλάδα ήταν ο Νικόλαος Γ. Πολίτης, ο οποίος έχει διασώσει και καταγράψει πλούσιο υλικό ελληνικών αφηγήσεων της Ελλάδας του 19ου αιώνα. Οι αφηγήσεις αυτές δίνουν μια πολύ γλαφυρή εικόνα για τις πεποιθήσεις των ανθρώπων, τις δεισιδαιμονίες, την καθημερινή ζωή, αλλά και για τους μύθους και τους θρύλους που κατασκεύαζαν. Μεταξύ άλλων, οι ιστορίες αυτές αναφέρονται στον ουρανό, τα άστρα, τη γη, τα φυτά και τα ζώα, σε μια προσπάθεια να ερμηνεύσουν με έναν τρόπο μαγικό και υπερφυσικό τα διάφορα φαινόμενα.
Ο ήλιος και η σελήνη είναι δύο στοιχεία που απασχόλησαν πολύ έντονα παγκοσμίως τη μυθολογία, ακριβώς λόγω της επιβλητικής και μυστηριώδους φύσης τους. Ο φόβος και το δέος των ανθρώπων απέναντι στην ανεξήγητη φύση αυτών των ουράνιων σωμάτων δημιούργησε ένα πλήθος λαϊκών ιστοριών. Στην περιοχή της Ελλάδας είναι πολύ χαρακτηριστικά τα παραδείγματα τέτοιων ιστοριών που σχετίζονται συχνά με τις κινήσεις του φεγγαριού και του ηλίου και στις οποίες τα δύο αυτά στοιχεία αποκτούν ανθρώπινα χαρακτηριστικά.
Σε μια προσπάθεια να ερμηνευτεί η καθημερινή «κυκλική» πορεία της μέρας και της νύχτας, με το φεγγάρι να διαδέχεται τον ήλιο κάθε δειλινό και τον ήλιο το φεγγάρι κάθε πρωί, οι άνθρωποι δημιούργησαν διάφορους μύθους. Σε έναν από αυτούς, ο οποίος κατάγεται από τα Λακκοβίκια της Μακεδονίας, το φεγγάρι και ο ήλιος ήταν αδέρφια που κάποια στιγμή μαλώσανε. Ο Ήλιος νευριασμένος χτύπησε το Φεγγάρι με τόση δύναμη, που του έβγαλε το ένα μάτι. Η μητέρα τους αποφάσισε να χωρίσει τα δύο αδέρφια για να προστατέψει το φεγγάρι από τον οξύθυμο αδερφό του. Έτσι, συμβούλεψε το φεγγάρι να κρύβεται από τον ήλιο και να βγαίνει μόνο όταν εκείνος θα φεύγει. Μια αντίστοιχη ιστορία έχει την καταγωγή της στην Αθήνα, εκεί, όμως, ο Ήλιος και το φεγγάρι περιγράφονται ως αντρόγυνο. Ο Ήλιος ήταν ένας πολύ κτητικός σύζυγος που δεν άφηνε τη γυναίκα του, τη Σελήνη, να βγαίνει από το σπίτι. Έτσι, όταν ο Ήλιος πήγαινε για κυνήγι και χανόταν πίσω από τα βουνά, μόλις απομακρυνόταν και η τελευταία του αχτίνα, η Σελήνη ξεπρόβαλε στον ουρανό και χαιρόταν τον κόσμο μέχρι την ανατολή, που ο ήλιος επέστρεφε πάλι πίσω.
Ένα ακόμα φαινόμενο που προσπάθησαν να ερμηνεύσουν οι άνθρωποι ήταν πως ορισμένα βράδια το φεγγάρι δεν εμφανίζεται στον ουρανό. Σύμφωνα με τις αφηγήσεις, κατά τον 19ο αιώνα σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, όπως η Θεσσαλία, η Ήπειρος και η Στερεά Ελλάδα, οι άνθρωποι πίστευαν πως το φαινόμενο αυτό οφειλόταν σε μαγικές και υπερφυσικές δραστηριότητες. Πιο συγκεκριμένα, οι μάγισσες που έκαναν τα ξόρκια τους κατά τη διάρκεια της νύχτας, όταν ετοίμαζαν κάτι πολύ μεγάλο και απαιτητικό, επικαλούνταν τη δύναμη του φεγγαριού, ζητώντας του να κατεβεί στη γη. Μάλιστα, εάν το φεγγάρι δεν ανταποκρινόταν στις διαταγές τους, τότε η μάγισσα που το διέταζε το κατέβαζε με τη βία. Οι ιστορίες αναφέρουν, επίσης, πως σε κάποιες περιπτώσεις, για να το ξεγελάσουν, οι μάγισσες έφτιαχναν μια πίτα, ώστε να τη μυρίσει το φεγγάρι και να κατέβει από μόνο του να φάει. Ωστόσο, αν το φεγγάρι εξακολουθεί να αντιστέκεται στις προσταγές των μαγισσών, τότε βγάζει έναν εκκωφαντικό ήχο, που όποιος τον ακούσει, μπορεί να πάθει πολύ μεγάλο κακό.
Υπάρχουν, φυσικά, πάρα πολλές αντίστοιχες ιστορίες και παραλλαγές τους. Μέσα από τις λαϊκές αφηγήσεις των ανθρώπων αυτών μπορούμε να καταλάβουμε τον δικό τους κόσμο, πως αυτοί αντιλαμβάνονταν τα φυσικά φαινόμενα, πως ερμήνευαν τα ουράνια σώματα και αν πίστευαν πως όλα αυτά είχαν κάποια επιρροή στη ζωή τους. Είναι, μάλιστα, πολύ χαρακτηριστική η πίστη στη μαγεία, η οποία εμφανίζεται συχνά στις ιστορίες τους. Οι αφηγήσεις αυτές του 19ου αιώνα αποτελούν, φυσικά, μια μακραίωνη παράδοση που φέρει τις απαρχές της πολλούς αιώνες νωρίτερα και επιβιώνει μέχρι και σήμερα σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας. Φυσικά, λόγω της επιστημονικής εξέλιξης και της ευρείας διάδοσης του ορθού λόγου, αυτές οι λαϊκές πεποιθήσεις έχουν σχεδόν εξαφανιστεί. Ωστόσο, δεισιδαιμονίες και αντιλήψεις περασμένων αιώνων σώζονται μέχρι και σήμερα στον ελληνικό κόσμο και εξακολουθούν να αποτελούν κομμάτι του σύγχρονου πολιτισμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Πολίτης Ν. Γ. (2013), Οι παραδόσεις του ελληνικού λαού, Τόμος Α΄, Αθήνα: Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη.
- Δημήτρης Σ. Λουκάτος (1978), Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
