Του Θανάση Μάριζα,
«Μη συμπράττετε με εκείνους που καίνε βιβλία. Μη νομίζετε πως θα μπορέσετε να κρύψετε λάθη με το να συγκαλύψετε στοιχεία της ύπαρξής τους. Μη διστάζετε να μπείτε σε μια βιβλιοθήκη και να διαβάσετε το κάθε βιβλίο […]» είχε πει ο 34ος Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Dwight D. Eisenhower. Ανάλογες πεποιθήσεις, είχε εκφράσει και ο 36ος κατά σειρά ανάληψης του Προεδρικού αξιώματος, Lyndon B. Johnson, ο οποίος είχε δηλώσει πως «Τα βιβλία και οι ιδέες είναι τα πιο αποτελεσματικά όπλα έναντι της μισαλλοδοξίας και της άγνοιας».
Και οι δυο αυτές σημαντικές φιγούρες στην πολιτική Ιστορία των Η.Π.Α. μιλούσαν, πιθανώς, μέσα από τα βιώματα της εποχής τους. Ο πρώτος, στρατηγός και ήρωας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, είχε ζήσει από πρώτο χέρι τις τακτικές λογοκρισίας του γερμανικού Ναζιστικού καθεστώτος, ενώ είχε μετέπειτα υπάρξει πρωτοπόρος στη συστηματική εναντίωση προς τον φυλετικό διαχωρισμό. Ο δεύτερος, αντίστοιχα, είχε υπογράψει τη μνημειώδη Απόφαση περί Αστικών Δικαιωμάτων (Civil Rights Act – 1964), η οποία απαγόρευε δια νόμου τις φυλετικές (βάσει τόσο φυλής όσο και φύλου) και θρησκευτικές διακρίσεις.
Παρά το γεγονός πως και οι δυο πρώην Πρόεδροι είχαν δραστηριοποιηθεί τουλάχιστον έξι δεκαετίες πριν, φαίνεται πως ήταν πνευματικά «έτη φωτός» μπροστά από πολλούς ανθρώπους της τωρινής εποχής. Πράγματι, μια σεβαστή μερίδα του σύγχρονου πολιτικού τοπίου και συγκεκριμένα του Ρεπουμπλικανικού κόμματος παρουσιάζει μια ριζική διαφωνία και δυσαρέσκεια προς τέτοιου είδους «προοδευτικές» απόψεις. Πώς, άλλωστε, μπορεί να εξηγηθεί ο ζήλος με τον οποίο απαγορεύουν (ή και, κυριολεκτικά, καίνε) βιβλία, εν έτει 2023;
Η Αμερικανική Ένωση Βιβλιοθηκών (American Library Association) βλέπει τους αριθμούς προσπαθειών περιορισμού βιβλίων να δημιουργούν ετησίως νέα ρεκόρ από το 2021 κι έπειτα. Η πλειοψηφία των περιπτώσεων έχει να κάνει κυρίως με σχολικά περιβάλλοντα, ενώ οι κινητοποιήσεις γίνονται συχνά υπό το πρόσχημα της «προστασίας» παιδιών από «ευαίσθητο υλικό». Τι έχει δημιουργήσει, λοιπόν, αυτό το ξαφνικό ενδιαφέρον περί αυστηρής επιτήρησης (αν όχι απόπειρας εξαφάνισης) ορισμένων βιβλίων;
Το πρόβλημα υπάγεται, όπως πολλά άλλα κατά την τελευταία περίπου πενταετία, στον λεγόμενο «πόλεμο αρχών (culture war)» των Η.Π.Α. Η επανεμφάνιση των ζητημάτων κοινωνικής ανισότητας, κυρίως όσον αφορά τις φυλετικές και σεξουαλικές μειονότητες, μέσα από κινήματα όπως το “Black Lives Matter” και το ευρύτερο “queer pride” έχουν προκαλέσει την αναζωπύρωση αντιδράσεων, μέσα στους πιο συντηρητικούς κύκλους της Αμερικανικής κοινωνίας. Αυτό το κύμα είναι που έχει «συμπαρασύρει» και τα βιβλία στο διάβα του. Όπως αναφέρει ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου Weber State και ειδικός σε θέματα λογοκρισίας, Richard Price, αυτό το φαινόμενο είναι μέρος ενός αποκαλούμενου «κύκλου αγωνίας, όπου οι μαχόμενοι των βιβλίων παρακινούνται από ανησυχίες και φόβο για έναν μεταβαλλόμενο κόσμο».
Ως εκ τούτου, σχεδόν όλα τα βιβλία που γίνονται στόχοι επιθέσεων, περιλαμβάνουν θεματικές που έχουν να κάνουν είτε με τον μη ετεροφυλόφιλο σεξουαλικό προσανατολισμό είτε με τη ρατσιστική αντιμετώπιση φυλετικών κι εθνικών μειονοτήτων από θεσμούς όπως η αστυνομία. Αξίζει να παρατεθεί, ωστόσο, πως στο στόχαστρο δεν έχουν βρεθεί μόνο νέα έργα, που συμβαδίζουν με την αναδυόμενη αυτή τάση στην πολιτική, αλλά και ευρέως γνωστά λογοτεχνικά πονήματα, που έχει κατά καιρούς κριθεί πως διαθέτουν «αντι-συντηρητικό» περιεχόμενο. Στη λίστα συμπεριλαμβάνονται τα Catcher in the Rye (J.D. Salinger), To Kill a Mockingbird (Harper Lee), Grapes of Wrath (John Steinbeck), Catch-22 (Joseph Heller), Handmaid’s Tale (Margaret Atwood), 1984 (George Orwell), Maus (Art Spiegelman), ακόμη και το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ.
Όπως και να έχει, το κατά πόσο παιδιά και έφηβοι θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε υλικό που καλύπτει αυτά τα ζητήματα, εάν θα πρέπει να υπάρχει αναγνώριση των ευρύτερων «ευαίσθητων» φασμάτων της κοινωνίας από το εκπαιδευτικό σύστημα ή εάν ακόμη κι αυτά τα προβλήματα εντάσσονται στον τομέα της σύγχρονης πραγματικότητας, ήταν, είναι και θα συνεχίσουν να είναι ερωτήματα των οποίων οι απαντήσεις συνδέονται άρρηκτα με τις προσωπικές πολιτικές πεποιθήσεις του καθενός.
Κατά συνέπεια, το «παιχνίδι» έχει επεκταθεί γρήγορα στο «γήπεδο» της πολιτικής. Ρεπουμπλικάνοι πολιτικοί, με πρωταγωνιστή τον Κυβερνήτη της Florida κι ελπιδοφόρο για το προεδρικό χρίσμα Ron DeSantis (ο οποίος δε δίστασε να ανοίξει νομικό πόλεμο με τον ψυχαγωγικό κολοσσό της Disney επάνω στον βωμό των δικαιωμάτων των queer ατόμων) έχουν εντείνει τη δημιουργία νομοσχεδίων που διευκολύνουν την απαγόρευση βιβλίων και «ελαφρύνουν» τα κριτήρια αυστηρότητας, με βάση τα οποία λαμβάνεται η τελική απόφαση. Έτσι, βιβλία περί σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης χαρακτηρίζονται ως «πορνογραφικά», ενώ βιβλία περί φυλετικών ανισοτήτων ως «προωθητικά του διχασμού».
Στο αντίθετο στρατόπεδο, ο Δημοκρατικός Κυβερνήτης του Ilinois, J.B. Pritzker, προέβη, μόλις πριν λίγες ημέρες, στην υπογραφή ενός νομοσχεδίου που απαγορεύει τις ίδιες τις απαγορεύσεις, δίνοντας νέα πνοή στον δικομματικό ανταγωνισμό για το ζήτημα και σηματοδοτώντας, πιθανώς, μια νέα Δημοκρατική τακτική αντιμετώπισης αυτών των πιο «εξτρεμιστικών» τάσεων της αντιπολίτευσης. Όπως δήλωσε ο ίδιος, «Αρνούμαστε να επιτρέψουμε σε μια τοξική μερίδα του λευκού εθνικισμού, που διαπερνά τη χώρα μας, να ορίζει ποιανού οι ιστορίες λέγονται».
Αναμένεται να φανερωθεί, το κατά πόσο η εν λόγω θεματική θα αποτελέσει καταλυτικό παράγοντα για τις προεδρικές εκλογές του 2024. Με τον «πόλεμο των αρχών», πάντως, να μαίνεται με αξιοσημείωτη ένταση, μπορεί να γίνει η γενικευμένη παρατήρηση πως οι Ρεπουμπλικάνοι ψηφοφόροι θα περιμένουν από τον υποψήφιό τους να είναι πιο… ανεκτικός ως προς τις απαγορεύσεις, ενώ οι Δημοκρατικοί θα περιμένουν από τον αντίστοιχο εκπρόσωπό τους να είναι περισσότερο… αδιάλλακτος ως προς την ελευθερία του γραπτού λόγου, σε αυτή την ειρωνική τροπή των πραγμάτων.
Κρίνεται σκόπιμο να δοθεί τέλος στην παρούσα συζήτηση με μια πιο ελπιδοφόρα νότα, έναντι σε αυτή την επικίνδυνα ελκυστική επιθυμία ορισμένων για «αλυσόδετη» γνώση. Αυτή έρχεται από τον συγγραφέα George M. Johnson, ο οποίος εκφράζει την αισιοδοξία πως «η πλειοψηφία της χώρας είναι έναντι στην απαγόρευση βιβλίων. Γεγονός [είναι] πως οι απαγορεύσεις ενεργοποιούν μαθητές να παλέψουν για το δικαίωμά τους να έχουν βιβλία. […] Στο τέλος, θα υπάρχουν τόσες πολλές ιστορίες που δε θα μπορείς να τις απαγορεύσεις όλες».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The American Library Association opposes widespread efforts to censor books in U.S. schools and libraries, ALA News, διαθέσιμο εδώ
- Presidential hopeful DeSantis inspires push to make book bans easier in Republican-controlled states, AP News, διαθέσιμο εδώ
- Why is the US banning children’s books?, BBC, διαθέσιμο εδώ
- The history of book bans – and their changing targets – in the U.S., National Geographic, διαθέσιμο εδώ
- Censorship Scholar on Book Bans and Critical Race Theory, NPR, διαθέσιμο εδώ
- Illinois becomes the first state in the U.S. to ban book bans, NPR, διαθέσιμο εδώ
- Banned in the USA: The Growing Movement to Censor Books in Schools, PEN America, διαθέσιμο εδώ
