Της Μάγδας Τσόχα,
Η Γροιλανδία αποτελεί το δεύτερο μεγαλύτερο νησί του πλανήτη μετά την Αυστραλία και συνάμα το μεγαλύτερο που δεν αποτελεί ήπειρο. Το νησιωτικό αρκτικό αυτό κράτος τοποθετείται γεωγραφικά, πολιτιστικά και δημογραφικά στη Βόρεια Αμερική, ενώ πολιτικά η Γροιλανδία αποτελεί μέρος της Ευρώπης. Νοτιοανατολικά της Γροιλανδίας βρίσκονται ο Ατλαντικός Ωκεανός και η Ισλανδία, ανατολικά η Γροιλανδική θάλασσα, βόρεια ο Αρκτικός ωκεανός και δυτικά ο κόλπος Μπάφιν και ο Καναδάς. Περίπου το 81% της έκτασής της χώρας καλύπτεται με πάγο. Κύρια οικονομική δραστηριότητα των κατοίκων είναι η αλιεία, ενώ παράλληλα η επεξεργασία των ψαριών αποτελεί και σημαντική βιομηχανική δραστηριότητα. Λίγοι κάτοικοι ασχολούνται στις νοτιοδυτικές ακτές με τις περιορισμένες καλλιέργειες και εκτρέφονται λίγα βοοειδή, πρόβατα και πουλερικά.
Άλλα τρελά fun facts για τη Γροιλανδία είναι πως η θερμοκρασία της αγγίζει τους 10-15 βαθμούς το καλοκαίρι και τους -20 τον χειμώνα. Εντούτοις, λόγω του απόλυτα ξηρού κλίματος η αίσθηση του κρύου είναι περιορισμένη. Ο πληθωρισμός στην Γροιλανδία είναι μόλις 1,4% ,αλλά η ανεργία ξεπερνά το 7,4%. Συνολικά, οι κάτοικοι της χώρας ανέρχονται σε 57.000, ανάμεσα στους οποίους υπάρχουν περισσότερα από 30.000 σκυλιά εκπαιδευμένα, για να σύρουν έλκηθρο ενώ ταυτόχρονα πολύ ενδιαφέρον είναι πως το προσδόκιμο ζωής στο σύνολο του πληθυσμού ήταν σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2015 τα 72,1 χρόνια συνολικά για τον πληθυσμό (κατά προσέγγιση 69,41 χρόνια για τους άνδρες και 74,92 για τις γυναίκες). Τέλος, οι πιο «διάσημοι» Γροιλανδοί που έχουν κάνει αισθητή την παρουσία τους παγκοσμίως είναι ο ποδοσφαιριστής Γιέσπερ Γκρόνκγιάερ, παίχτης σήμερα της Κοπεγχάγης, που αγωνίστηκε μεταξύ άλλων στον Άγιαξ και την Τσέλσι και ο Ράσμους Λέρντορφ, προγραμματιστής Η/Υ, δημιουργός της γλώσσας ΡΗΡ. Κι ενώ όλα αυτά εξιτάρουν το ενδιαφέρον μας για τη χώρα ,που περισσότερο σαν «ταξίδι ζωής» ηχεί στα αυτιά μας, πόσοι από εμάς γνωρίζουμε το καθεστώς της, πού υπάγεται και τι ρόλο διεκπεραίωσε στη διεθνή σκηνή τα τελευταία χρόνια;
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν να ξεκαθαρίζουμε την κατάσταση με λίγη ιστορία. Το νησί της Γροιλανδίας ανακαλύφθηκε αρχικά το 982 π.Χ. από το Νορβηγό Ερρίκο τον Ερυθρό, ο οποίος μετά από τέσσερα χρόνια έφερε στο νησί και άλλους αποίκους. Μετά το 1000 οι Εσκιμώοι του νησιού άρχισαν να γίνονται χριστιανοί, με αποστολές ιεραποστόλων που κατέφθασαν εκεί. Το 14ο αιώνα η νορβηγική αυτή αποικία «λησμονήθηκε» και για πολλά χρόνια παρέμεινε και πάλι άγνωστη. Ανακαλύφτηκε για δεύτερη φορά το 1585 μ.Χ. από τον εξερευνητή Ντέιβις και αργότερα από τον Μπάφιν (από τον οποίο φέρει το όνομά του ο Δυτικός Κόλπος που συνορεύει με το νησί). Το 1721 μ.Χ. ιδρύθηκε από τους Σκανδιναβούς η πρώτη αποικία ονόματι Γκόντχαμπ, στη θέση της σημερινής πρωτεύουσας. Το 1814 μ.Χ., οπότε η Νορβηγία χωρίστηκε από τη Δανία, η Γροιλανδία παρέμεινε στην κυριαρχία της Δανίας. Η προστατευτική πολιτική της Δανίας οδήγησε τόσο στην αύξηση του πληθυσμού όσο και στη δημιουργία πολλών οικισμών. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου διαπιστώθηκε από τις εμπλεκόμενες δυνάμεις η μεγάλη στρατηγική σημασία που είχε το νησί λόγω της γεωγραφικής του θέσης.
Το 1951 λοιπόν η Δανία, στην κυριαρχία της οποίας ανήκε και ανήκει η Γροιλανδία, επέτρεψε στις ΗΠΑ την εγκατάσταση μεγάλης αεροπορικής βάσης στο Κάνακ. Μια εικοσαετία και κάτι λίγα αργότερα, το 1979, η Γροιλανδία απέκτησε επιτέλους την αυτονομία της. Παράλληλα ,τη χρονιά του 1985, οι Γροιλανδοί αποφάσισαν με δημοψήφισμα να αποχωρήσουν από την ΕΟΚ (σήμερα Ευρωπαϊκή Ένωση). Η Γροιλανδία αποτελεί σήμερα αυτόνομο τμήμα της Δανίας, στην οποία ανήκει από το 1721, με πρωτεύουσα το Νουούκ (πρώην Γκόντχαμπ, η πρώτη αποικία των Σκανδιναβών όπως προαναφέρθηκε), που είναι η μεγαλύτερη και παλαιότερη αποικία στο νησί. Οι γλώσσες που ομιλούνται είναι κατά κύριο λόγο η δανική αλλά και διάφορες διάλεκτοι των Εσκιμώων (τα λεγόμενα Γροιλανδικά).
Καθώς το πολίτευμα της χώρας είναι η Αυτόνομη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία, με επιρροές από το Βασίλειο της Δανίας, αρχηγός του Κράτους είναι η Βασίλισσα Μαργαρίτα Β΄ της Δανίας, από τις 14 Ιανουαρίου του 1972, η οποία εκπροσωπείται από έναν ύπατο αρμοστή, σήμερα την Μικαέλα Ένγκελλ (1η Απριλίου του 2011 έως σήμερα) ενώ αρχηγός της κυβέρνησης είναι ο πρωθυπουργός Κιμ Κίλσεν. Το υπουργικό συμβούλιο εκλέγεται από το Κοινοβούλιο, που ονομάζεται Landstinget. Ο ύπατος αρμοστής διορίζεται από τον Μονάρχη και ο πρωθυπουργός (συνήθως ο ηγέτης του κόμματος με τους περισσότερους βουλευτές) εκλέγεται από το Κοινοβούλιο. Σήμερα, η χώρα κυβερνάται από το συνασπισμό των κομμάτων Siumut και Inuit Ataqatigiit. Η νομοθετική εξουσία ασκείται από το Κοινοβούλιο, που απαρτίζεται από 31 συνολικά έδρες και τα μέλη εκλέγονται με απλή αναλογική σε πολυεδρικές περιφέρειες από το λαό με τη θητεία τους να διαρκεί τέσσερα έτη. Όσον αφορά το πρωτόκολλο σχετικά με το ιδιαίτερο καθεστώς που εφαρμόζεται στη Γροιλανδία πολύ κατατοπιστικά είναι τα παρακάτω άρθρα:
1. Η μεταχείριση, κατά την εισαγωγή τους στην Κοινότητα, των προϊόντων καταγωγής Γροιλανδίας, που υπάγονται στην κοινή οργάνωση αγορών στον τομέα της αλιείας, ακολουθεί τους μηχανισμούς της κοινής οργάνωσης αγορών, με απαλλαγή από δασμούς και φορολογικές επιβαρύνσεις ισοδυνάμου αποτελέσματος και χωρίς ποσοτικούς περιορισμούς και μέτρα ισοδυνάμου αποτελέσματος, εφόσον οι δυνατότητες πρόσβασης στις ζώνες αλιείας της Γροιλανδίας που έχουν παραχωρηθεί στην Κοινότητα, δυνάμει της συμφωνίας μεταξύ της Κοινότητας και της αρμόδιας αρχής για τη Γροιλανδία, είναι ικανοποιητικές για την Κοινότητα. 2. Κάθε μέτρο σχετικά με το καθεστώς εισαγωγής των εν λόγω προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων και των μέτρων σχετικά με τη θέσπιση του εν λόγω μέτρου, θεσπίζεται σύμφωνα με τη διαδικασία του άρθρου 43 της συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας.
Η Επιτροπή προτείνει στο Συμβούλιο, το οποίο αποφασίζει με ειδική πλειοψηφία, τα μεταβατικά μέτρα που κρίνει αναγκαία λόγω της έναρξης ισχύος του νέου καθεστώτος, όσον αφορά τη διατήρηση των δικαιωμάτων που έχουν κτηθεί από φυσικά ή νομικά πρόσωπα στη διάρκεια της περιόδου που η Γροιλανδία ανήκε στην Κοινότητα και την εκκαθάριση της κατάστασης όσον αφορά τις οικονομικές συνδρομές που χορήγησε η Κοινότητα στη Γροιλανδία κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου.
Το παράρτημα I της απόφασης του Συμβουλίου της 16ης Δεκεμβρίου 1980 σχετικά με τη σύνδεση των υπερπόντιων χωρών και εδαφών στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα συμπληρώνεται από το εξής κείμενο: «6. Χωριστή κοινότητα στα πλαίσια του Βασιλείου της Δανίας: Γροιλανδία». Το Νοέμβριο του 2008 μάθαμε πως μετά από δημοψήφισμα, στο οποίο η πλειοψηφία του λαού τάχθηκε υπέρ της ευρύτερης αυτονομίας, η Γροιλανδία κατόρθωσε να κάνει ένα ακόμη βήμα υπέρ της πλήρους ανεξαρτησίας της από τη Δανία, από τότε που η Κοπεγχάγη της «χάρισε» καθεστώς ημιαυτονομίας το 1979. Η πρόταση για αυτοδιάθεση του νησιού της Αρκτικής προήλθε έπειτα από διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση της Δανίας.
Το νέο καθεστώς εκχωρεί στη Γροιλανδία δικαιώματα σε πόρους στην Αρκτική, έλεγχο επί του συστήματος δικαιοσύνης και αστυνόμευσης και, ως ένα βαθμό, και των διεθνών της σχέσεων. Η Γροιλανδία προχωρά με περίσσιο θάρρος στη μεγάλη, έως τώρα, περιπέτειά της προς την ανεξαρτησία, η οποία μετρά ήδη 30 χρόνια. Ένα δημοψήφισμα, αλλά και η επικράτηση για πρώτη φορά της αυτονομιστικής ακροδεξιάς στις πρόσφατες εκλογές, ώθησαν το νησί προς αποδέσμευση από τη Δανία. Μια σχέση αγάπης – και ίσως μίσους- φθάνει στο αποκορύφωμά της.
Αρκετά χρόνια αργότερα, και μάλιστα τον περασμένο Αύγουστο, σάλος προκλήθηκε στο Twitter και η Γροιλανδία βρέθηκε και πάλι στο προσκήνιο. έπειτα από δημοσίευμα ότι ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έχει συζητήσει ιδιωτικά με τους συμβούλους το ενδεχόμενο να αγοράσει το μεγαλύτερο νησί του κόσμου. Ο Τραμπ, ο οποίος επρόκειτο να επισκεφθεί τον Σεπτέμβριο του 2019 την Κοπεγχάγη θα είχε το ζήτημα της Αρκτικής να βρίσκεται πρώτο πρώτο στην ημερήσια διάταξη στις συναντήσεις του με τους πρωθυπουργούς της Δανίας και της Γροιλανδίας. «Πρέπει να είναι πρωταπριλιάτικο αστείο εντελώς εκτός εποχής», έγραψε στο Twitter ο πρώην πρωθυπουργός Λαρς Λόκε Ράσμουσεν.
Μερικοί σύμβουλοι θεώρησαν αστείο την ιδέα να αγορασθεί η Γροιλανδία, όμως άλλοι στον Λευκό Οίκο την πήραν περισσότερο στα σοβαρά. «Αν το σκέπτεται αληθινά αυτό, τότε είναι η τελική απόδειξη πως έχει τρελαθεί», δήλωσε στον ραδιοτηλεοπτικό σταθμό DR ο Σόρεν Έσπερσεν, εκπρόσωπος του Δανικού Λαϊκού Κόμματος για εξωτερικές υποθέσεις. «Η σκέψη ότι η Δανία θα πουλήσει 50.000 πολίτες στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι εντελώς γελοία», συνέχισε στη δήλωσή του. «Είμαι σίγουρη πως οι περισσότεροι στη Γροιλανδία πιστεύουν πως είναι καλύτερα να έχουν μια σχέση με τη Δανία απ’ ό,τι με τις ΗΠΑ, μακροπρόθεσμα», είπε στο Reuters η Όγια Χέμνιτς Λάρσεν, Δανή βουλευτής του δεύτερου μεγαλύτερου κόμματος της Γροιλανδίας, του Inuit Ataqatigiit (IA) ενώ πρόσθεσε: «Το πρώτο που σκέπτομαι είναι όχι, ευχαριστώ».
Η πρωθυπουργός Μέτε Φρέντερικσεν και ο υπουργός Εξωτερικών Γέπε Κόφοντ δεν ήταν διαθέσιμοι να σχολιάσουν, όμως αξιωματούχοι είπαν πως θα απαντήσουν αργότερα σήμερα. Η πρεσβεία των ΗΠΑ στην Κοπεγχάγη δεν ήταν επίσης διαθέσιμη για σχόλιο. Οι ΗΠΑ ανέκαθεν θεωρούσαν τη Γροιλανδία ως χώρα στρατηγικής σημασίας για στρατιωτικούς λόγους από άποψη εδάφους. H αεροπορική βάση της Θούλης, αποτελεί σημείο κλειδί για την παρακολούθηση των πυραύλων και του ελέγχου του διαστήματος.
Στρατηγικής σημασίας είναι και ο εναέριος χώρος της Γροιλανδίας όχι μόνο από στρατιωτική, αλλά και από εμπορική άποψη. Τα ευρωπαϊκά θερμά ρεύματα έχουν ανησυχήσει την επιστημονική κοινότητα και στη Γροιλανδία, η οποία κρούει τον κώδωνα του κινδύνου. Αλλά με τον πάγο να λιώνει, φαίνεται πως κάποιοι εκτιμούν ότι ο ορυκτός πλούτος της περιοχής, που φέρεται να περιλαμβάνει σίδηρο, μόλυβδο, ψευδάργυρο, διαμάντια, χρυσό, χαλκό, ουράνιο και πετρέλαιο, είναι πλέον πιο προσβάσιμος προς εκμετάλλευση. Σύμφωνα με το περιοδικό Forbes, οι τοπικοί άρχοντες σχεδιάζουν να χρησιμοποιούσαν τους πόρους αυτούς προκειμένου να επικεντρωθούν στην απόλυτη ανεξαρτητοποίηση της Γροιλανδίας από τη Δανία, η οποία στηρίζει οικονομικά τη χώρα και μάλιστα, κατά το ήμισυ του ετήσιου προϋπολογισμού της, με την Κοπεγχάγη να συνεισφέρει κάθε χρόνο διαθέτοντας περισσότερα από 400 εκατομμύρια ευρώ.
Τα μέτωπα πάντως των ΗΠΑ, σε σχέση με την Αρκτική κρατάνε από παλιά. Στην αντίπερα όχθη βρίσκονται η Ρωσία και η Κίνα. H Oυάσινγκτον φαίνεται πως επιθυμεί να προλάβει οποιαδήποτε δραστηριότητα της Μόσχας. Το Πεκίνο, με το οποίο ο Τραμπ έχει κηρύξει ήδη εμπορικό πόλεμο, λέγεται από ειδικούς ότι βλέπει τη Γροιλανδία ως έναν χρήσιμο αρκτικό δρόμο του μεταξιού. Μεγάλες πολυεθνικές του κλάδου πάντως δραστηριοποιούνται ήδη στην περιοχή και έχουν αρχίσει μάλιστα να καταβάλλουν τεράστιες προμήθειες στην «αυτόνομη» κυβέρνηση. Η σκληρή αλήθεια ούτως ή άλλως είναι ότι ελάχιστη σχέση διαθέτει η Γροιλανδία με τη Δανία ή με την υπόλοιπη Ευρώπη και οι αυτόχθονες Ινουί της Γροιλανδίας εξακολουθούν να θεωρούν τους Δανούς ξένους κατακτητές.
Τους κατηγορούν ότι επέβαλαν τον περασμένο αιώνα αναγκαστικές μετατοπίσεις αλλοιώνοντας τις συνήθειες του πληθυσμού. Σ΄αυτό ήρθαν να προστεθούν και οι στρατηγικές «εκπολιτισμού» των αυτοχθόνων, οι οποίοι εκχριστιανίστηκαν από τους αποικιοκράτες και η εξέλιξή τους σε πολίτες «β’ κατηγορίας» εντός του δανικού Βασιλείου. Επιπροσθέτως, η κλιματική αλλαγή και η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη έχουν δημιουργήσει προβλήματα με εκτεταμένο λιώσιμο πάγων, οι οποίοι καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του νησιού, ώστε πολλοί επιστήμονες εκτιμούν ότι στην πραγματικότητα η Γροιλανδία αποτελείται από τρία νησιά, τα οποία έχουν ενωθεί από παχύ στρώμα πάγου. Κάτω από αυτόν τον πάγο που σταδιακά λιώνει, οι Γροιλανδοί πάντως ελπίζουν ότι τουλάχιστον θα απελευθερωθεί ακόμη μεγαλύτερη πρόσβαση σε κοιτάσματα πετρελαίου, άρα και σε ακόμη υψηλότερα κέρδη.
Η νέα γενιά υποφέρει, καθώς οι δυνατότητες απασχόλησης αφορούν είτε τη δημόσια διοίκηση είτε τις εταιρείες αλιείας και τα εργοστάσια επεξεργασίας των αλιευμάτων. Η κοινωνία του νησιού γνωρίζει πλέον όλο και πιο μεγάλα και ισχυρά κρούσματα αλκοολισμού, κατάθλιψης ή και σεξουαλικής κακοποίησης. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι η ίδια η τοπική κυβέρνηση ζητεί από τους πολίτες να αναφέρουν σε αρμόδιες υπηρεσίες εάν υποψιάζονται ότι κάποιος γνωστός τους έχει αυτοκτονικές τάσεις. Οι Δανοί από την πλευρά τους δεν βλέπουν με καλό μάτι την προοπτική πλήρους ανεξαρτητοποίησης του νησιού.
Ακόμη και επισήμως εκφράζονται αμφιβολίες σχετικά με το εάν οι αυτόχθονες είναι σε θέση να διαχειριστούν τη χώρα τους, τις πηγές πλούτου της, τα ζητήματα ασφαλείας, αλλά και την εσωτερική διοίκηση, η οποία τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται όλο και πιο διεφθαρμένη. Μέσω της Δανίας πάντως έντονο ενδιαφέρον για την περιοχή της Αρκτικής έχει εκφράσει και η Ευρωπαϊκή Ένωση, με την οποία παραμένει χαλαρά συνδεδεμένη η Γροιλανδία, ενώ, η άλλη πλευρά του Ατλαντικού έχει διαπιστώσει τη στρατηγική σημασία του νησιού εδώ και δεκαετίες. Και σαφώς, μια υπόθεση αυτονομίας η οποία συνδυάζει πετρέλαιο, εμπορικά συμφέροντα σε δυο ηπείρους και μια παλιά αποικιοκρατία, δεν υπάρχει περίπτωση να είναι απλή.
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη αλλά πλέον σπουδάζει στην Αθήνα, στο τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών. Απολαμβάνει τη συμμετοχή σε συνέδρια προσομοίωσης του ΟΗΕ, τον εθελοντισμό και τα προγράμματα εκμάθησης σε χώρες εξωτερικού.
