Της Μιχαηλίας-Ραφαέλας Καραγιάννη,
«Θέλω να πάρω λίγο χρώμα» είναι μία φράση που χρησιμοποιείται πολύ συχνά το καλοκαίρι. Σε μία πρωινή βόλτα στην παραλία, αμέτρητοι είναι αυτοί που κάνουν ηλιοθεραπεία ή χρησιμοποιούν ειδικά κοσμητικά προϊόντα, με σκοπό το μαύρισμα. Έτσι, το μαύρισμα είναι μία τάση που κυριαρχεί όλο και περισσότερο. Τι είναι αυτό, όμως, που αλλάζει το χρώμα του δέρματός μας;
Το μαύρισμα επιτυγχάνεται μέσω της ακτινοβολίας του ήλιου. Ο ήλιος εκπέμπει τρία είδη ακτινοβολίας: την υπέρυθρη (IR), την ορατή (VIS) και την υπεριώδη (UV). Η υπεριώδης ακτινοβολία και κυρίως οι ακτίνες UVA και λιγότερο οι UVB, είναι αυτή που προκαλεί τη μελάγχρωση του δέρματος. Οι ακτίνες UVA έχουν το μεγαλύτερο μήκος κύματος στο υπεριώδες φάσμα και είναι οι κύριες ακτίνες υπεριώδους ακτινοβολίας, που φτάνουν στην επιφάνεια της γης. Η υπεριώδης ακτινοβολία προκαλεί τρία είδη μελάγχρωσης του δέρματος:
- Την άμεση σκουρόχρωση χρωστικής
- Την επίμονη σκουρόχρωση χρωστικής
- Τη μακράς διαρκείας μελάγχρωση
Οι ακτίνες UVA, και συγκεκριμένα οι UVA1, διαπερνούν εύκολα το δέρμα και φτάνουν στο κάτω χόριο. Εκεί βρίσκονται τα χρωμοφόρα με τα οποία αντιδρούν. Συγκεκριμένα, τα χρωμοφόρα απορροφούν την υπεριώδη ακτινοβολία και επάγουν τη δημιουργία οξειδωτικού στρες σε όλα τα στρώματα του δέρματος, από την επιδερμίδα μέχρι το χόριο. Η μελάγχρωση του δέρματος, που προκαλείται από τη UVA, περιλαμβάνει, κυρίως, την απόκριση σκουρόχρωσης, παρά την ενεργοποίηση μελανογένεσης.
Πιο αναλυτικά, φωτοοξειδώνονται προϋπάρχουσα πρόδρομα μόρια μελανίνης (ενδεχομένως και οι μεταβολίτες τους), πολυμερίζονται πρόδρομες ουσίες μελανίνης και ανακατανέμονται οι κόκκοι χρωστικής. Έτσι, μετά από αυτή την πολύπλοκη διαδικασία, τα μελανοκύτταρα του δέρματος παράγουν και εκκρίνουν μία σκουρόχρωμη χρωστική ουσία, που έχει χρώμα καφετί. Επιπρόσθετα, παράγονται αντιδραστικά είδη οξυγόνου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την υπεροξείδωση λιπιδίων, αλλαγές σε πρωτεΐνες και τον σχηματισμό φωτοπροϊόντων DNA. Η σκουρόχρωση του δέρματος από τη UVA δεν προστατεύει από τον σχηματισμό φωτοπροϊόντων DNA. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να προκαλούνται βλάβες στο DNA και στα κύτταρα.
Έχει αποδειχθεί πειραματικά ότι ακόμα και στους πιο σκούρους τύπους δέρματος παρατηρείται υπερμελάγχρωση λόγω της UVA1, ακόμα και αν αυτοί οι τύποι δέρματος είναι καλά προστατευμένοι από βλάβες της υπεριώδους ακτινοβολίας. Η υπερμελάγχρωση αυτή σχετίζεται με αλλαγές στην έκφραση γονιδίων, που συμβάλλουν σε διάφορες βιολογικές λειτουργίες, όπως η φλεγμονή και οι αντιδράσεις του οξειδωτικού στρες. Έτσι, επιδεικνύεται μία πραγματική κυτταρική επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μελάγχρωση του δέρματος από τη UVA1 μπορεί να προκαλέσει τόσο άμεση, όσο και μακροχρόνια σκουρόχρωση του δέρματος.
Παρόλο που η μελάγχρωση του δέρματος επιτυγχάνεται κυρίως από τη UVA ακτινοβολία, επιτυγχάνεται και από τη UVB σε μικρότερο βαθμό, που ανήκει και αυτή στο υπεριώδες φάσμα. Η UVB, σε αντίθεση με τη UVA, ρυθμίζει κυρίως τη σύνθεση μελανίνης, έτσι ώστε να παραχθεί μία σκουρόχρωμη ουσία από τα μελανοκύτταρα. Επίσης, η UVB προστατεύει από τον σχηματισμό φωτοπροϊόντων DNA, με αποτέλεσμα να μην προκαλεί βλάβες σε αυτό.
Η μελάγχρωση που προκαλείται από την υπεριώδη ακτινοβολία και κυρίως η μακράς διαρκείας μελάγχρωση εγκυμονεί κινδύνους για την υγεία. Αν και είναι αβέβαιο κατά πόσο αποτελεί δείκτη εφικτού κινδύνου για καρκίνο του δέρματος, φαίνεται να έχει παρόμοια χαρακτηριστικά με άλλες μορφές υπερμελάγχρωσης, για παράδειγμα ηλιακές φακές ή κηλίδες ηλικίας, οι οποίες είναι κλινικοί δείκτες φωτοβλάβης και παράγοντες κινδύνου για προκαρκινικές αλλοιώσεις. Γι’ αυτό τον λόγο, είναι σημαντικό να γίνεται βιοψία σε αυτές τις περιοχές του δέρματος.
Συνοψίζοντας, το μαύρισμα, που όλοι τόσο επιθυμούμε, είναι μία πολύπλοκη διαδικασία που επάγεται από το υπεριώδες φάσμα της ηλιακής ακτινοβολίας. Δυστυχώς, συνδέεται άρρηκτα με βλάβες στο DNA και με αλλαγές της κυτταρικής λειτουργίας. Η μελάγχρωση του δέρματος ενδέχεται να προκαλέσει σοβαρές παθήσεις. Γι’ αυτό τον λόγο, η καθημερινή χρήση του αντηλιακού κρίνεται απαραίτητη. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε τη σπουδαιότητα και τις ευεργετικές ιδιότητες της ηλιακής ακτινοβολίας στη σωματική και ψυχική υγεία μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Damaging Effects of Long (UVA1) Rays: A Major Challenge to Preserve Skin Health and Integrity, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- A Review on Sun Exposure and Skin Diseases, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Sunlight-Induced Immunosuppression in Humans Is Initially Because of UNB, Then UVA, Followed by Interactive Effects, sciencedirect.com. Διαθέσιμο εδώ
