Της Μαρίας Μαλανδράκη,
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως τα τελευταία χρόνια όχι μόνο στην ελληνική, αλλά σε όλες τις κοινωνίες παγκοσμίως, υπάρχει ένας τεράστιος πλουραλισμός απόψεων μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Πού οφείλεται όμως αυτός ο πλουραλισμός; Τι επιπτώσεις έχει στην κοινωνική συνοχή; Είναι τελικά τόσο έντονος που έχει οδηγήσει στην διαστρέβλωση του περιεχομένου κάθε μορφής κοινωνικοπολιτικών εννοιών;
Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά• οι διαφορετικές απόψεις και αντιλήψεις σε μια κοινωνία γεννιούνται όταν υπάρχουν εξίσου διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Αυτό που μετουσιώνει ένα “γενικό” – τυχαίο σύνολο ατόμων σε ένα κοινωνικό σύνολο, δηλαδή σε μία κοινωνική ομάδα, είναι το κοινό οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο, η κοινή κουλτούρα – πολιτισμός και τελικά τα κοινά βιώματα, δηλαδή η ιστορία. Παρά το γεγονός ότι οι κοινωνίες δεν ήταν ποτέ απόλυτα ομοιογενείς, στις μέρες μας, λόγω της έντονης παγκοσμιοποίησης συναντάμε σε όλες τις κοινωνίες υπερβολικά πολλές κοινωνικές ομάδες, από όλες τις κουλτούρες, τις τάξεις και το μορφωτικό υπόβαθρο.
Η παραπάνω εξέλιξη έχει οδηγήσει στην αποσάθρωση της κοινωνικής συνοχής, εξαιτίας των συγκρούσεων -τόσο σε εμπειρικό όσο και σε ιδεολογικό επίπεδο- ανάμεσα στις ομάδες. Η κάθε κοινωνική ομάδα, βιώνει την πραγματικότητα διαφορετικά, από άλλη οπτική γωνία -εντός της οποίας- οι έννοιες αποκτούν διαφορετικό περιεχόμενο. Έννοιες όπως δημοκρατία, αναρχία, φασισμός, κράτος, εξουσία κ.α ακόμη και οι έννοιες όπως αυτή του φύλου, της οικογένειας κ.α είναι μετέωρες, δεν έχουν δηλαδή μία συγκεκριμένη ερμηνεία, ένα συγκεκριμένο ιδεολογικό περιεχόμενο, στο οποίο συμφωνούν όλοι. Τελικά βιώνουμε όχι απλά έναν πλουραλισμό απόψεων και αντιλήψεων, αλλά έναν απόλυτο σχετικισμό!
Ο σχετικισμός αυτός μας αφήνει μετέωρους, δεν γνωρίζουμε τι είναι σωστό και τι είναι λάθος, τι είναι λειτουργικό και τι είναι καταστροφικό για μια κοινωνία, τι είναι ηθικό και τι είναι ανήθικο κ.ο.κ.. Όλα είναι σωστά και ταυτόχρονα δεν είναι, όλα έχουν έναν ορισμό και ταυτόχρονα εμπεριέχουν και τον αντίθετο ορισμό. Θα μπορούσαμε να πούμε πως, ενώ ξεφύγαμε από την “ασπρόμαυρη” οπτική της πραγματικότητας και των εννοιών και δεχτήκαμε “τη γκρίζα ζώνη”, όλα έχουν καταλήξει να ανήκουμε σ’ αυτή…
Μέσα σε αυτό το κλίμα, οι λέξεις έχασαν τον κατ’ αρχήν ορισμό τους -εάν τελικά είχαν ποτέ έναν- και χρησιμοποιούνται σαν όπλο για να κατηγορεί η μία κοινωνική ομάδα την άλλη και να αποδίδει η μία στην άλλη συγκεκριμένες σκοπιμότητες, γεγονός που αυξάνει όχι μόνο τις συγκρούσεις αλλά και την σύγχυση σχετικά με το ζήτημα. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα άστοχης χρήσης μιας λέξης είναι εκείνο που αφορά την λέξη «φασισμός». Όλα είναι φασισμός. Ο φασισμός κατέληξε να είναι δεξιόστροφος, αριστερόστροφος, μετριοπαθής, δημοκρατικός, φτάσαμε σε ένα σημείο στο οποίο το να μην συγκλίνει η θέση σου με κάποιου σε κάνει υποψήφιο φασίστα.
Το παραπάνω φαινόμενο είναι πολύ πιο επικίνδυνο απ’ όσο μπορεί κανείς να φανταστεί, διότι εάν μπορούμε να αποδώσουμε έναν συγκεκριμένο χαρακτηρισμό σε τρία εντελώς διαφορετικά πράγματα – καταστάσεις αυτό καταδεικνύει, πως δεν μπορούμε να τις ξεχωρίσουμε και ως εκ τούτου να διακρίνουμε ποιες συνέπειες έχουν, εάν έχουν, και πώς μπορούμε να τις αντιμετωπίσουμε.
Προκειμένου να ξεφύγουμε απ’ την πνευματική αυτή σύγχυση και να αποκατασταθεί, τουλάχιστον σε έναν βαθμό, η κοινωνική αρμονία – συνοχή, είναι επιτακτική ανάγκη να στραφούμε στις κοινωνικές επιστήμες. Ήρθε η στιγμή να πάψουμε να υποτιμάμε τη δύναμη των κοινωνικών επιστημών, να τις κατηγορούμε για ιδεαλισμό και φλυαρία, και να κατανοήσουμε πόσο ανάγκη τις έχουμε. Επιστήμες όπως η φιλοσοφία, η φιλολογία, η κοινωνιολογία, η κοινωνική πολιτική, η ιστορία κ.α. είναι σε θέση να “κατευνάσουν τα πνεύματα”, να μας προστατεύσουν από το φανατισμό των απόψεων και να ξεκινήσουν έναν εποικοδομητικό διάλογο σχετικά με το ιδεολογικό περιεχόμενο των εννοιών.
