Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Ο John Komlos έχει συγγράψει ένα ξεχωριστό και προκλητικό βιβλίο με τίτλο Foundations of Real-World Economics: What Every Economics Student Needs to Know, που εισάγει τους/τις φοιτητές/τριες σε εναλλακτικές προοπτικές για κάθε θέμα τόσο της μικροοικονομικής όσο και της μακροοικονομικής, καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα θεμάτων που συνήθως συναντώνται σε ολοκληρωμένα εγχειρίδια αρχών, το οποίο φέτος δημοσιεύτηκε στην τρίτη του αναθεωρημένη έκδοση. Ο Komlos διαθέτει ισχυρά προσόντα για τη συγγραφή ενός τέτοιου βιβλίου, καθώς είναι κάτοχος δύο διδακτορικών τίτλων από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο, έναν στα Οικονομικά και έναν στην Ιστορία. Επιπλέον, το εντυπωσιακό ιστορικό δημοσιεύσεών του στους τομείς των Οικονομικών και της Οικονομικής Ιστορίας ενισχύει την εξειδίκευσή του στο αντικείμενο (Allen, 2019).
Σε κάθε κεφάλαιο, το μοτίβο είναι λίγο-πολύ το ίδιο (Quinn, 2020). Ο συγγραφέας συνοψίζει την ερμηνεία του για τους επικρατέστερους όρους. Στη συνέχεια, επικαλείται δεδομένα και εκθέσεις και κάνει παρατηρήσεις σχετικά με τις πραγματικές συνθήκες. Αν και δεν είναι ο μοναδικός σκοπός του βιβλίου, σε κάθε ενότητα προσπαθεί να παρουσιάσει μια προοπτική του πραγματικού κόσμου σε αντίθεση με τη φαντασία των mainstream εγχειριδίων. Με άλλα λόγια, τάσσεται κατά της δογματικής προσέγγισης στη διδασκαλία των Oικονομικών και υπογραμμίζει την ανάγκη για μια πιο διαφοροποιημένη κατανόηση των αγορών. Επικρίνει τον αλαζονικό ισχυρισμό των κυρίαρχων οικονομικών, ότι «οι αγορές λειτουργούν», χωρίς να αναγνωρίζουν ότι η αποτελεσματικότητα των αγορών εξαρτάται από την παρουσία ενός κατάλληλου θεσμικού πλαισίου. Το βιβλίο ασκεί, επίσης, κριτική στην ιδεολογική δέσμευση για τον «φονταμενταλισμό της αγοράς» στη δημόσια πολιτική, η οποία, κατά τη γνώμη του συγγραφέα, έχει συμβάλει στην τρέχουσα επισφαλή κατάσταση. Ο συγγραφέας ελπίζει, ότι το συγκεκριμένο εγχείρημά του θα διορθώσει αυτή την εσφαλμένη αντίληψη, προσφέροντας μια προοπτική του πραγματικού κόσμου, σε αντίθεση με την εξιδανικευμένη απεικόνιση των αγορών στα κυρίαρχα πανεπιστημιακά εγχειρίδια.
Ο συγγραφέας δίνει έμφαση στον ρόλο της ιδεολογίας στις κοινωνικές επιστήμες, ιδίως στα Οικονομικά και υποστηρίζει ότι οι παρατηρητές των ανθρώπινων κοινωνιών δεν μπορούν να ξεφύγουν εντελώς από τις προκαταλήψεις τους. Με άλλα λόγια, η κατανόηση των κοινωνικών εμπειριών επηρεάζεται από ιδέες που διαμορφώνονται από τη νοοτροπία, την κοσμοθεωρία και τις διανοητικές και συναισθηματικές διεργασίες. Ως εκ τούτου, η ιδεολογία δεν μπορεί να παραγκωνίζεται από τα Οικονομικά, αφού οι πολιτικές, ηθικές και φιλοσοφικές προτιμήσεις επηρεάζουν τις οικονομικές υποθέσεις και τη δομή της οικονομικής μας σκέψης. Για αυτό και ο συγγραφέας προτείνει ότι τα Οικονομικά θα πρέπει να βασίζονται σε επαληθεύσιμα εμπειρικά στοιχεία, αντί να βασίζονται αποκλειστικά σε μαθηματικά μοντέλα. Ο συγγραφέας επικρίνει τη μεγάλη εξάρτηση της οικονομικής επιστήμης από την επαγωγική λογική και τα μαθηματικά, προτείνοντας μια στροφή προς μια πιο επαγωγική προσέγγιση. Ο απώτερος στόχος είναι η παροχή μιας εμπειρικής βάσης για το γνωστικό αντικείμενο, αλλά ο άμεσος στόχος είναι να παρουσιαστούν στοιχεία που αμφισβητούν την επικρατούσα άποψη και να εισαχθούν οι φοιτητές/τριες σε εναλλακτικές προοπτικές. Με τον τρόπο αυτό, επιδιώκεται να διευρυνθεί η κατανόηση των Οικονομικών από τους/τις φοιτητές/τριες, πέρα από τις συνήθεις παρουσιάσεις που λαμβάνουν χώρα στα πανεπιστήμια.
Ο συγγραφέας περιγράφει τα πιστεύω και τις υποθέσεις του σχετικά με τα οικονομικά θέματα, προσδιορίζοντας τις απόψεις τους ως προοδευτικές, δημοκρατικές και ανθρωπιστικές, γεγονός που υποδηλώνει την εστίαση στη βελτίωση της ικανοποίησης της ζωής και όχι στην αύξηση του εισοδήματος. Υποστηρίζει ότι τα ανθρώπινα όντα δεν είναι προβλέψιμα όπως τα άψυχα αντικείμενα και ότι τα Οικονομικά δεν θα πρέπει να επιδιώκουν να γίνουν ένας αξιωματικός κλάδος που μοιάζει με τη γεωμετρία. Για αυτό και προτρέπει να θέσουμε ως την αφετηρία μας τη Θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων του Adam Smith (1759) και όχι τον Πλούτο των Εθνών όπως ύφισται, διότι το πρώτο έργο του «πατέρα των Οικονομικών» υποστήριξε αρκετά έντονα ότι διαθέτουμε μια έμφυτη ενσυναίσθηση προς τους συνανθρώπους μας.
Ως εκ τούτου, ο συγγραφέας παραθέτει στην αρχή του βιβλίου την ιδέα ότι τα Οικονομικά οφείλουν να φιλοδοξούν να δημιουργήσουν μια δίκαιη κοινωνία, στην οποία η συμπόνια είναι εξίσου σημαντική με την αποτελεσματικότητα. Αμφισβητεί την αντίληψη ότι οι άνθρωποι καθοδηγούνται αποκλειστικά από οικονομικά κίνητρα, όπως προπαγανδίζεται από την κυρίαρχη άποψη, τα οποία προϋποθέτουν ένα είδος homo oeconomicus που ορίζεται από τον εγωισμό, την ακλόνητη υπακοή στις επιταγές της λογικής και τη μεγιστοποίηση της χρησιμότητας (Allen, 2019). Οι οικονομολόγοι αγνοούν πολύ συχνά τη γνωστή τάση των συναισθημάτων να εισβάλλουν στις διαδικασίες σκέψης και να αναγκάζουν τα άτομα να απορρίπτουν καλύτερες επιλογές υπέρ κατώτερων.
Ο κλάδος, ωστόσο, μπορεί να προχωρήσει πολύ βαθύτερα, όταν υπεισέρχονται στο παιχνίδι ιδέες από την ψυχολογία. Για αυτό και τάσσεται υπέρ της ανθρωπιστικής προσέγγισης, που υποστηρίζει ότι η υπερβολική εστίαση στο χρήμα και την οικονομική μεγέθυνση μπορεί να συγκρουστεί με τις ανθρώπινες αξίες. Αντί να δίνει προτεραιότητα στη μεγέθυνση με κάθε κόστος, υποστηρίζει έναν «καπιταλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο» που επιτρέπει στα άτομα να ζουν πιο γεμάτες, λιγότερο αγχωτικές και, τελικά, πιο ικανοποιητικές ζωές. Υπό αυτή την προσέγγιση, η έμφαση δίνεται στην ολιστική ευημερία και όχι σε αμιγώς οικονομικά μέτρα.
Σύμφωνα με την άποψη του συγγραφέα, ο σκοπός ενός οικονομικού συστήματος δεν πρέπει να επικεντρώνεται αποκλειστικά στην απεριόριστη μεγέθυνση, αλλά στην αποτελεσματική κατανομή των πόρων. Πρωταρχικός στόχος θα πρέπει να είναι η παροχή μιας αξιοπρεπούς ζωής, που οι πόροι κατανέμονται δίκαια, οι βασικές ανάγκες ικανοποιούνται χωρίς αγώνα και τα άτομα μπορούν να αξιοποιήσουν τις ανθρώπινες δυνατότητές τους. Ο συγγραφέας τονίζει τη σημασία του ελεύθερου χρόνου για την ενασχόληση με κοινωνικές, πολιτιστικές και πολιτικές δραστηριότητες εντός της κοινότητας.
Επίσης, υπογραμμίζει την εσφαλμένη αντίληψη ότι η οικονομική ανάπτυξη μεταφράζεται αυτόματα σε βελτίωση του βιοτικού επιπέδου. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι αυτή η προοπτική είναι εσφαλμένη και διαψεύδεται από έρευνες. Παρά τη σημαντική οικονομική ανάπτυξη, οι άνθρωποι εξακολουθούν να βιώνουν έλλειψη ικανοποίησης. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η εμμονή στην ανάπτυξη αποτυγχάνει να αντιμετωπίσει το ζήτημα της διανομής. Η οικονομική ανάπτυξη από μόνη της δεν ωφελεί τους άπορους, τους υποεκπαιδευμένους, τους υποαπασχολούμενους ή τους περιθωριοποιημένους. Παρά τους αιώνες ανάπτυξης μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση, υπάρχει εκτεταμένη δυσαρέσκεια τόσο για την οικονομία όσο και για το πολιτικό σύστημα.
Σκοπός του συγγραφέα είναι να παρουσιάσει ένα κριτικό πλαίσιο, που θα επιτρέψει στους/στις φοιτητές/τριες να κατανοήσουν την πραγματική λειτουργία της πραγματικής οικονομίας, καθώς και τις συνέπειες των συμβατικών οικονομικών θεωριών που οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση του κοινωνικού διαχωρισμού και της δυσαρέσκειας. Στόχος του βιβλίου είναι να παράσχει καθοδήγηση προς τον τύπο της οικονομίας που πρέπει να αναζητηθεί, αμφισβητώντας τα συμβατικά εγχειρίδια που ισχυρίζονται ότι είναι ουδέτερα ως προς τις αξίες, αλλά παραβλέπουν τα μη βιώσιμα επίπεδα ανισότητας που δημιουργεί η οικονομία.
Παρόλο που ο συγγραφέας στοχεύει στο βιβλίο του να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ της ακαδημαϊκής θεωρίας και του πραγματικού κόσμου, δεν παρέχει νέες θεωρίες για να εξηγήσει τα δεδομένα και τα ζητήματα που συζητά (Quinn, 2020). Στο συμπέρασμα του βιβλίου υπάρχει μια έμμεση έκκληση για «μη αναιμική» αύξηση του Α.Ε.Π., της παραγωγικότητας και της μεγέθυνσης, αλλά ο συγγραφέας βασίζεται στους παραδοσιακούς ορισμούς αυτών των όρων, χωρίς να προσφέρει νέους ορισμούς ή μοντέλα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην πρόοδο. Επίσης, αν και τάσσεται υπέρ μιας προσέγγισης που βασίζεται σε εμπειρικά στοιχεία και όχι σε επαγωγικά μοντέλα, υποστηρίζοντας μια πιο ανθρωποκεντρική μορφή καπιταλισμού, οι προτάσεις αυτές δεν αντιμετωπίζουν τα διαρθρωτικά προβλήματα. Για παράδειγμα, ενώ προτείνει ότι η Κυβέρνηση θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση της αστάθειας του επιχειρηματικού κύκλου, το βιβλίο αποδέχεται τον επιχειρηματικό κύκλο ως φυσιολογικό και αναπόφευκτο χαρακτηριστικό της οικονομίας. Επιπλέον, το βιβλίο δεν διερευνά τη λειτουργία των αγορών που συνδέουν τη Wall Street με τη Main Street, παρά το γεγονός ότι αυτό αποτελεί θέμα δημόσιας συζήτησης. Τέλος, το βιβλίο φαίνεται να επικεντρώνεται υπερβολικά σε πρόσφατα γεγονότα, όπως η οικονομική κρίση του 2008, χωρίς να λαμβάνει μια ευρύτερη ιστορική προοπτική. Αν και αναγνωρίζει τη σοβαρότητα της κρίσης του 2008, το βιβλίο δεν αναγνωρίζει πλήρως ότι ήταν απλώς μια εκδήλωση βαθύτερων παγκόσμιων οικονομικών, πολιτιστικών και οικολογικών κρίσεων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Allen, L. (2019). The Foundations of Real-World Economics: What Every Student Needs to Know. Review of Political Economy, 1–3.
- Quinn, T. (2020). Book Review: Foundations of real-world economics: What every economics student needs to know, by Komlos, J.The American Economist 1–3
- Komlos, J. (2023). Foundations of real-world economics: What every economics student needs to know. Taylor & Francis.
