Της Ηλιάνας Πολύζου,
«Αν αργήσω πάλι να γυρίσω σπίτι, θα με αποκληρώσουν»
«Αν δεν περάσεις στο πανεπιστήμιο, θα σε αποκληρώσουμε»
Φράσεις, που έχουμε πει ή έχουμε ακούσει πολλαπλώς μεγαλώνοντας σε ένα ελληνικό νοικοκυριό. Τι συμβαίνει, όμως, πράγματι με την αποκλήρωση; Είναι όντως τόσο απλό το ζήτημα; Ποιοι είναι άραγε οι λόγοι που επιτρέπουν την στέρηση του μεριδίου της κληρονομίας;
Η αποκλήρωση συνιστά διαπλαστικό δικαίωμα, με το οποίο ο κληρονομούμενος αποκλείει από την διαθήκη του αυτόν που δικαιούται μερίδιο από την κληρονομιά του. Ο αποκλεισμός αυτός θεμελιώνεται στην επίμεμπτη συμπεριφορά του τελευταίου. Συγκεκριμένα, ο ΑΚ 1839 αναφέρει: «Ο διαθέτης μπορεί για ορισμένους λόγους, που αναφέρονται στο νόμο, να στερήσει το μεριδούχο από τη νόμιμη μοίρα (αποκλήρωση). Η αποκλήρωση γίνεται με διάταξη τελευταίας βούλησης».
Τόσο οι γονείς νομιμοποιούνται ενεργητικά να αποκληρώσουν τα παιδιά τους με διαθήκη όσο και το αντίστροφο. Για να γεννηθεί, όμως, δικαίωμα αποκλήρωσης θα πρέπει η οικογενειακή σχέση να έχει υποστεί ρήξη, λόγω αξιοκατάκριτης συμπεριφοράς προερχόμενη από κάποια από τις δύο πλευρές. Οι λόγοι αποκλήρωσης απαριθμούνται στο νόμο περιοριστικά.
Άρθρο 1840 – Αστικός Κώδικας – Λόγοι υπέρ του ανιόντος
Ο διαθέτης μπορεί να αποκληρώσει τον κατιόντα αν αυτός: 1. επιβουλεύθηκε τη ζωή του διαθέτη, του συζύγου ή άλλου κατιόντος του διαθέτη· 2. προκάλεσε με πρόθεση σωματικές κακώσεις στο διαθέτη ή στο σύζυγο του, από τον οποίο κατάγεται ο κατιών 3. έγινε ένοχος κακουργήματος ή σοβαρού πλημμελήματος με πρόθεση, κατά του διαθέτη ή του συζύγου του· 4. αθέτησε κακόβουλα την υποχρέωση που είχε από το νόμο να διατρέφει το διαθέτη· 5. ζει βίο άτιμο ή ανήθικο, παρά τη θέληση του διαθέτη. Η αποκλήρωση για το λόγο αυτό είναι άκυρη, αν ο κατιών κατά το θάνατο του διαθέτη είχε οριστικά εγκαταλείψει τον άτιμο ή ανήθικο βίο.
Μία διευκρινιστική παρατήρηση κρίνεται κρίσιμη: Ως κατιόντες συγγενείς ορίζονται οι άμεσοι απόγονοι κάποιου (παιδιά, εγγόνια) ενώ ως ανιόντες, οι συγγενείς από τους οποίους κατάγεται άμεσα, οι πρόγονοι του (γονείς, παππούδες).
Οι λόγοι αποκλήρωσης αναφέρονται περιοριστικά στο νόμο και δεν επιτρέπεται διασταλτική ερμηνεία και αναλογική εφαρμογή σε παρεμφερείς περιπτώσεις. Πρόκειται για λόγους που αφορούν την προσβολή της ζωής, της σωματικής ακεραιότητας του διαθέτη αλλά και του συζύγου του, την καταδίκη για έγκλημα με δόλο που στρέφεται κατά των τελευταίων, την κακόβουλη αθέτηση υποχρέωσης για διατροφή , καθώς και τη διεξαγωγή ανήθικου βίου.
Αντίστοιχο δικαίωμα παρέχεται και στα παιδιά, αλλά η απαρίθμηση των λόγων είναι πιο περιοριστική.
Άρθρο 1841 – Αστικός Κώδικας – Λόγοι υπέρ του κατιόντος
Ο διαθέτης μπορεί να αποκληρώσει το γονέα του αν συντρέχει ένας από τους λόγους αποκλήρωσης που αναφέρονται στο προηγούμενο άρθρο αριθ. 1, 3 και 4.
Συνεπώς, για τα τέκνα δε θεμελιώνεται λόγος αποκλήρωσης αν οι γονείς τους προσβάλλουν τη σωματική ακεραιότητα τους ή του συζύγου τους ή διάγουν βίο αντίθετο με τους ηθικούς κανόνες τους. Ποιο είναι άραγε, το σκεπτικό γύρω από αυτόν τον περιορισμό; Γιατί η κακοποιητική συμπεριφορά του γονέα και ο ανήθικος βίος που διάγουν δεν μπορούν να θεμελιώσουν λόγο αποκλήρωσης;
Είναι προφανές ότι πρόκειται για διάταξη που απηχεί πεπαλαιωμένες αντιλήψεις. Όσον αφορά τις σωματικές κακώσεις, η μη πρόβλεψη τους ως λόγο αποκλήρωσης σχετίζεται με απόψεις οπισθοδρομικές, αντιλήψεις ευρέως κατακριτέες που τις ενέτασσαν στη διαδικασία σωφρονισμού των τέκνων. Σχετικά με τη διεξαγωγή ανήθικου βίου, η παράλειψη της πρόβλεψης συνδέεται με την απαρχαιωμένη άποψη που στερεί από τα τέκνα το δικαίωμα να ασκούν κριτική στον τρόπο ζωής των γονέων του.
Σε καμία περίπτωση η γενικότερη φιλοσοφία του αστικού μας δικαίου δεν είναι σύμφωνη με τέτοιες αντιλήψεις, τις οποίες απορρίπτει μέσω των διατάξεων του ως αναχρονιστικές. Άλλωστε κατοχυρώνει πολλαπλώς και ευθέως την υποχρέωση των γονέων να αντιμετωπίζουν με στοργή και τρυφερότητα τα παιδιά τους, ενώ με τις διατάξεις του μεριμνά για την απόλυτη προστασία τους. Πρόκειται απλώς για μία αναχρονιστική διάταξη η οποία έχει ξεμείνει και χρήζει αναθεώρησης. Άλλωστε είναι γεγονός ότι δεν έχει απασχολήσει ακόμα την ελληνική νομολογία, καθώς είναι απίστευτα σπάνιο νέος να έχει συντάξει διαθήκη -πόσο μάλλον που να περιέχει αποκλήρωση του γονέα- και να προ αποβιώσει του αποκληρωμένου γονέα του.
Σε κάθε περίπτωση η διάταξη απηχεί αντιλήψεις άλλων εποχών και θα έπρεπε να παραμείνει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ευάγγελος Μαργαρίτης, Τι είναι αποκλήρωση από την Κληρονομία;, lawspot.gr, διαθέσιμο εδώ
- Άρθρο 1840 – Αστικός Κώδικας – Λόγοι υπέρ του ανιόντος, lawspot.gr, διαθέσιμο εδώ
- Άρθρο 1841 – Αστικός Κώδικας – Λόγοι υπέρ του κατιόντος, lawspot.gr, διαθέσιμο εδώ
