Της Μαρίας Μπαλαούρα,
Μια μικρή πόλη με πλούσιο ιστορικό ενδιαφέρον, άπειρα βυζαντινά μνημεία, πανέμορφα φυσικά τοπία και παραδόσεις είναι η πόλη της Άρτας στην Ήπειρο. Το πιο γνωστό της αξιοθέατο; Μα φυσικά, το ξακουστό, πετρόχτιστο γεφύρι που το περικλείει ένας μύθος! Δεν θα μιλήσουμε, όμως, μόνο γι’ αυτό, αλλά και για το επιβλητικό της μεσαιωνικό κάστρο και το απείρου κάλους παραλίμνιο πάρκο της. Ας ξεκινήσουμε!
Το λιθόκτιστο γεφύρι, που κοσμεί τις όχθες του ποταμού Αράχθου, χρονολογείται, με βάση την αρχιτεκτονική του, στον 3ο αιώνα π.Χ., κατά την περίοδο βασιλείας του Πύρρου, του Βασιλιά της Ηπείρου. Η εν λόγω αρχιτεκτονική προσέγγιση είναι γνωστή και σε άλλες χώρες, ενώ η αρχαιότερη γραπτή πηγή, στην οποία γίνεται αναφορά, είναι από τον Πλίνιο κατά τον 1ο αιώνα μ.Χ. Μέσα στα χρόνια δέχθηκε πολλές επισκευές και προσθήκες, με την τελευταία να χρονολογείται το 1612. Η σημερινή του μορφή πρέπει να τελειοποιήθηκε μεταξύ του 1602 και του 1606. Στη χρηματοδότηση του γεφυριού συνεισέφερε ο Ιωάννης Θιακογιάννης ή αλλιώς Γυφτοφάγος, καθότι έμπορος τον συνέφερε η ένωση των δύο άκρων του ποταμού. Τη συγκεκριμένη πληροφορία αντλούμε από τον, κατά τον 19ο αιώνα, Μητροπολίτη Άρτας, Σεραφείμ Ξενόπουλο, γνωστό και ως Βυζάντιος, κατά τον 19ο αιώνα.
Το γεφύρι έχει μήκος 142 μέτρα και πλάτος μόλις 3,75. Κοσμείται από 7 καμάρες, από τις οποίες 4 είναι ημικύκλιες, μεγάλες, αλλά άνισες, με το μεγαλύτερο τόξο να είναι 24 μέτρα πλάτος και ύψος 11,70 μέτρα. Στο δυτικό άκρο του γεφυριού υπάρχει ένα κτήριο που αποτελούσε το τελωνείο επί τουρκοκρατίας, ενώ σήμερα φιλοξενεί το Λαογραφικό Μουσείο της πόλης. Ανατολικά, υπάρχει μέχρι και σήμερα ένας γηραιός πλάτανος, γνωστός και ως «ο πλάτανος του Αλή Πασά», κι αυτό γιατί φημολογείται πως σε αυτόν τον πλάτανο ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων κρεμούσε τους αγωνιστές του 1821, ενώ μετά καθόταν κάτω από τη σκιά του και «θαύμαζε» το αποτρόπαιο θέαμα. Εξού και ο στίχος «Τι έχεις καημένε πλάτανε και στέκεις μαραμένος με τις ριζούλες στο νερό; Αλή Πασάς επέρασε και δεν μπορώ να πιω». Ο ξακουστός μύθος σχετικά με την κατασκευή του γεφυριού, το οποίο κάθε βράδυ γκρεμιζόταν και χρειάστηκε να χτίσουν τη γυναίκα του πρωτομάστορα στα θεμέλια για να στεριώσει, ενέπνευσε πλήθος λαογράφων, αλλά και καλλιτεχνών, αφού αποτυπώθηκε σε πολλά έργα ζωγραφικής, θεατρικά, όπερες και γκραβούρες.
Γενικά, ως πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου που υπήρξε κάποτε, η Άρτα χαρακτηρίζεται από τα πολλά βυζαντινά μνημεία, όπως τις εκκλησίες της, αλλά και το κάστρο της, το οποίο αποτελεί παράδειγμα μεσαιωνικής οχύρωσης. Κατασκευάστηκε ή ανακατασκευάστηκε τον 13ο αιώνα μ.Χ. Το σχήμα του είναι τραπέζιο, η περίμετρος των τειχών αγγίζει τα 790 μέτρα μήκος και έχει έκταση 37 στρεμμάτων. Μια τυπική οχύρωση πρέπει να υπήρχε από τα αρχαία χρόνια, από τότε που η Άρτα ονομαζόταν Αμβρακία. Πάνω σε αυτές τις υποδομές πρέπει να κατασκευάστηκε αργότερα το Βυζαντινό κάστρο, κατά πάσα πιθανότητα επί δεσποτείας του Μιχαήλ Β΄. Τα αρχαία κατάλοιπα είναι ακόμη διακριτά στα βόρεια και τα ανατολικά τείχη. Ανατολικά, η οχύρωση ήταν φυσική, καθώς τα νερά του Αράχθου και οι βάλτοι που δημιουργούνταν την καθιστούσαν ούτως η άλλως δυσπρόσιτη πλευρά. Στο Χρονικόν του Μορέως το κάστρο χαρακτηρίζεται ως «ευγενές», άρα αξιομνημόνευτο, αλλά κατώτερο των Ιωαννίνων, που αξιολογείται ως «ευγενές» μα και «βασιλικόν».
Καθότι το κάστρο δεν είναι πολύ μεγάλο για να αποτελέσει καστροπολιτεία, η πόλη βρισκόταν έξω από τα τείχη, ενώ η ακρόπολη εντός του κάστρου, σε αντίθεση με την πλειονότητα άλλων ακροπόλεων, δεν αποτελεί το υψηλότερο σημείο της πόλης. Το εσωτερικό της ακρόπολης ονομάζεται «Ούτς Καλέ» ή «Καστράκι» ή «Γουλάς» και πλέον ο χώρος είναι κλειστός, εκτός απ’ όταν φιλοξενεί κάποια θεατρική εκδήλωση. Μέσα στο κάστρο, περίπου στο κέντρο, υπάρχουν τα ερείπια ενός μεγάλου κτηρίου. Οι ανασκαφές που έχουν πραγματοποιηθεί δεν έχουν ρίξει φως ως προς τι το χρησιμοποιούσαν, αλλά μάλλον επρόκειτο είτε για το παλάτι και το κέντρο διοίκησης είτε για το νομισματοκοπείο του Δεσποτάτου. Ο Κυριάκος της Αγκώνας (Ciriaco di Ancona), ιταλός περιηγητής, εντυπωσιάστηκε από τα τείχη, τα οποία αποκαλεί «Αράχθεια», το 1436.
Στις 24 Μαρτίου το 1449, η πόλη παραδόθηκε στους Τούρκους, οι οποίοι έκαναν σοβαρές επεμβάσεις στο κάστρο, προσθέτοντας και πύργους. Έτσι, το κάστρο πλέον κοσμούν 18 πύργοι, οι οποίοι εκφράζουν τις διαφορετικές εποχές κατά τις οποίες αυτό δέχθηκε επεμβάσεις. Σύμφωνα με μαρτυρίες, έξω από τα τείχη, την περίοδο της Τουρκοκρατίας, υπήρχε και αγορά στο Νοτιοδυτικό κομμάτι. Αυτή η εμπορική δραστηριότητα προσέλκυσε πολλούς Εβραίους στην περιοχή, με αποτέλεσμα η συνοικία τους να ονομάζεται ακόμη και σήμερα «Εβραίικα», ενώ η συναγωγή τους λειτουργούσε έως και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Επίσης, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, το κάστρο αξιοποιήθηκε και ως φυλακή, όπου είχε φυλακιστεί μάλιστα για μερικούς μήνες το 1820 ο Μακρυγιάννης. Μετά την απελευθέρωση, η οποία για την πόλη της Άρτας επετεύχθη στις 24 Ιουνίου του 1881, το Ελληνικό Κράτος εξακολουθούσε να χρησιμοποιεί το κάστρο ως φυλακή, ενώ αργότερα ανεγέρθηκε και ένα νέο κτήριο στο οποίο στεγάζονταν οι φυλακές. Το 1958, το κτήριο αυτό γκρεμίστηκε και στη θέση του κατασκευάσθηκε το ξενοδοχείο «Ξενία», το οποίο, όμως, έχει σταματήσει τη λειτουργία του και παραμένει εγκαταλελειμμένο από το 1992. Το διάστημα 2012 με 2015 πραγματοποιήθηκαν διάφορες εργασίες αποκατάστασης για την ανάδειξη του κάστρου και τη διευκόλυνση των επισκεπτών, οι οποίοι μπορούν να εισέλθουν στο κάστρο από τη Νότια πλευρά, ενώ, σήμερα, αξιοποιείται από τον Δήμο για διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Τέλος, είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως σχεδόν κάθε αξιοθέατο αυτής της ιστορικής πόλης είναι βασισμένο στη γεωγραφική της θέση και τη σημασία αυτής. Αυτή η τακτική δεν έπαψε, όμως, να εφαρμόζεται. Έτσι, το 2000 με τη συμβολή της Δ.Ε.Η. αξιοποιήθηκε μια εγκαταλελειμμένη περιοχή πίσω από τα Κ.Τ.Ε.Λ. έκτασης 165 στρεμμάτων και δημιουργήθηκε ένα παραλίμνιο πάρκο με θέα το ξακουστό χωριό Πέτα. Αυτή η τεχνητή λίμνη αποτελεί ένα μικρό οικοσύστημα, καθότι φιλοξενεί διάφορα είδη πτηνών (χήνες, πάπιες κ.λπ.), αλλά και ψαριών, ενώ απαγορεύεται το ψάρεμα και το κυνήγι. Αυτό το πάρκο δημιουργήθηκε με σκοπό την ψυχαγωγία και τη χαλάρωση των πολιτών, μικρών και μεγάλων, καθώς, εκτός από τα πτηνά που ελεύθερα κάποιος μπορεί να ταΐσει και να παρατηρήσει, το πάρκο παρέχει μικρά γήπεδα, χώρους με αθλητικά όργανα, παιδικές χαρές και διάπλατους διαδρόμους για πεζοπορία και ποδηλασία, ενώ ενδείκνυται και για τη βόλτα κατοικίδιων ζώων. Ο χώρος είναι ιδανικός για βόλτα, χαλάρωση, αλλά και για τους λάτρεις της φωτογραφίας και της φύσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η λίμνη της Άρτας, periodikostep.gr, διαθέσιμο εδώ
- Κάστρο Άρτας, kastra.eu, διαθέσιμο εδώ
- Ιστορικό Γεφύρι της Άρτας, discoverarta.gr, διαθέσιμο εδώ
