Της Ιωάννας Κουτσοτόλη,
Όντας ον κοινωνικό, ο άνθρωπος από πολύ νωρίς έμελλε να αναπτύξει έναν τρόπο εξωτερίκευσης των σκέψεων και των συναισθημάτων του, με σκοπό την άμεση επικοινωνία με άλλα άτομα του είδους του. Αυτή η ανάγκη έκφρασης δύναται να αποτελέσει το έναυσμα για τη δημιουργία του έναρθρου λόγου. Η αέναη αξία της επικοινωνίας και ο τρόπος με τον οποίο αυτή επιτυγχάνεται, έχουν τις βάσεις τους στο όργανο το οποίο είναι υπεύθυνο για όλες τις λειτουργίες του οργανισμού, δηλαδή στον εγκέφαλο. Με ποιον τρόπο, όμως, γίνεται η επεξεργασία και δημιουργία του γραπτού και προφορικού λόγου; Η επιστημονική κοινότητα είναι πλέον σε θέση να ξεσκεπάσει το πέπλο μυστηρίου, που σκέπαζε για αρκετά χρόνια την απάντηση στην προαναφερθείσα ερώτηση.
Αν αποπειραθούμε, λοιπόν, να εστιάσουμε στη βασική περιοχή, που είναι υπεύθυνη για τη λειτουργία του γραπτού και προφορικού λόγου, τοποθετείται στο επίκεντρο η περιοχή Broca. Όταν ανακάλυψε τη συγκεκριμένη περιοχή ο Γάλλος και ανατόμος Pierre Paul Broca, δεν ήταν σε θέση, με βάση τις γνώσεις που κατείχε, να αντιληφθεί τις πολυδιάστατες λειτουργίες της ανακάλυψής του. Η περιοχή Broca βρίσκεται συνηθέστερα στο αριστερό ημισφαίριο (γνωστό ως επικρατικό) και, συγκεκριμένα, στον μετωπιαίο λοβό, πάνω και πίσω από το αριστερό μάτι. Σχετίζεται με την παραγωγή και την άρθρωση του λόγου, καθώς και με την ικανότητα του ατόμου να διατυπώνει ιδέες και να χρησιμοποιεί εκφράσεις με ακρίβεια στον προφορικό και γραπτό λόγο.
Επιπρόσθετα, διαφορετικοί τομείς αυτής της περιοχής ειδικεύονται σε διαφορετικές πτυχές της κατανόησης. Για παράδειγμα, το πρόσθιο τμήμα αφορά την κατανόηση της σημασιολογίας των λέξεων, ενώ το οπίσθιο σχετίζεται με τον τρόπο με τον οποίο ακούγονται οι λέξεις. Κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί ότι η παραγωγή χειρονομιών, η γραμματική και σύνταξη των προτάσεων, καθώς και η ερμηνεία των ενεργειών των ατόμων του περιβάλλοντος, υπόκεινται στον έλεγχο της περιοχής Brοca. Ενδιαφέρον παρουσιάζει μια μελέτη, που διεξήχθη στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου John Hopkins, μετά το πέρας της οποίας υποστηρίζεται ότι η περιοχή Broca ολοκληρώνει τη δουλειά της πριν από την άρθρωση μιας λέξης.
Συγκεκριμένα, το πείραμα αφορούσε ασθενείς με επιληψία, οι οποίοι υποβάλλονταν σε χαρτογράφηση εγκεφάλου, για να εντοπιστεί το ακριβές σημείο από το οποίο προέρχονται οι επιληπτικές κρίσεις. Για τη διεξαγωγή αυτής της διαδικασίας, τοποθετούνται ηλεκτρόδια σε διάφορες περιοχές στην επιφάνεια του φλοιού, συμπεριλαμβανομένου και της συνειρμικής περιοχής Broca. Με αυτόν τον τρόπο καταγράφεται η ηλεκτρική δραστηριότητα που λαμβάνει χώρα σε κάθε σημείο. Κατά τη διάρκεια της εγκεφαλικής χαρτογράφησης, ζητείται από τους ασθενείς να διαβάσουν κάποιες γνωστές, καθημερινές λέξεις και εντοπίζεται –σε αυτές τις περιπτώσεις– έντονη δραστηριότητα στην περιοχή Broca λίγο πριν εκφωνηθούν οι λέξεις. Η δραστηριότητα αυτή, όμως, δεν συνεχίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ομιλίας. Επιπλέον, η περιοχή Broca φαίνεται ότι λειτουργεί ως ενδιάμεσος κρίκος μεταξύ του κροταφικού φλοιού (ο οποίος οργανώνει τις εισερχόμενες αισθητηριακές πληροφορίες) και του κινητικού φλοιού (ο οποίος εκτελεί τις κινήσεις του σώματος).
Ένα ακόμα σημαντικό τμήμα του εγκεφάλου, που συνδέεται με την περιοχή Broca μέσω μιας νευρικής οδού, είναι η περιοχή Wernicke. Εντοπίζεται στον οπίσθιο άνω κροταφικό λοβό και εμπλέκεται στη γλωσσική επεξεργασία (γραπτή ή προφορική). Επίσης, η γωνιακή έλικα αποτελεί περιοχή που εντοπίζεται σε κοντινή απόσταση από άλλα κρίσιμα μέρη του εγκεφάλου, όπως είναι ο βρεγματικός λοβός (επεξεργασία αίσθησης αφής), ο ινιακός λοβός (οπτικές αναλύσεις) και ο κροταφικός λοβός (ανάλυση ήχων). Η γωνιακή έλικα επιτρέπει τον συσχετισμό μιας λέξης με διαφορετικές εικόνες, αισθήσεις και ιδέες. Αναμφισβήτητα και οι δύο αυτές περιοχές, σε συνδυασμό με την περιοχή Broca, κατέχουν κεντρικό ρόλο σχετικά με τη συσχέτιση πολλαπλών τύπων πληροφοριών.
Όπως αναμένεται, δυσλειτουργία αυτών των περιοχών και επιπλοκές στην αναμετάδοση των πληροφοριών φέρουν σαν αποτέλεσμα διαταραχές στην έκφραση του λόγου και την επικοινωνία. Τραυματισμοί στην περιοχή Broca μπορεί να οδηγήσουν στην αφασία Broca, μια κατάσταση μερικής απώλειας της ικανότητας παραγωγής προφορικού και γραπτού λόγου. Βλέπουμε, κατά κόρον, ότι η περιοχή Broca δεν είναι απλώς ένα κέντρο παραγωγής ομιλίας, αλλά μια κρίσιμη περιοχή για την ενοποίηση και τον συντονισμό πληροφοριών που συλλέγονται από διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου. Συνεπώς, η καθημερινή και θεωρητικά απλή διαδικασία έκφρασης και επικοινωνίας κρύβει από πίσω ένα πολύπλοκο και αυστηρά ελεγχόμενο μηχανισμό δράσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Broca’s Area Is the Brain’s Scriptwriter, Shaping Speech, Study Finds, Johns Hopkins Medicine. Διαθέσιμο εδώ
- Neuroanatomy, Broca Area, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Speech and Language, Weill Institute for Neurosciences. Διαθέσιμο εδώ
- The ability to speak: From intentions to spoken words, Cambridge University. Διαθέσιμο εδώ
