Της Χρυσάνθης Παπαναστασίου,
Η σύγχρονη παγκόσμια εικόνα, παρά τις εξελίξεις που έχει να επιδείξει στον τομέα της ανάπτυξης, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των νομικών συστημάτων, βάλλεται ακόμη από τα φαινόμενα της ανεξέλεγκτης ανομίας, της κοινωνικής εξαθλίωσης, αλλά και της ανεπίτρεπτης μεταχείρισης απέναντι σε ορισμένες ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Έντονη σκιαγράφηση της συγκεκριμένης εικόνας παρατηρείται στη ζώνη Σαχέλ, που αποτελεί ζώνη αυξημένου κινδύνου βάσει των διεθνών δεδομένων. Περιστατικά σωματεμπορίας, παραμέλησης ατόμων που βρίσκονται σε άμεση ανάγκη, ελλιπούς ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, καθώς και πληθώρα καταγεγραμμένων θανάτων που συνέβησαν υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες συμπληρώνουν το μοτίβο των άθλιων συνθηκών που παρατηρούνται εκεί.
Η συγκεκριμένη λωρίδα γης, που βρίσκεται νότια της ερήμου Σαχάρα και εκτείνεται κατά μήκος αρκετών αφρικανικών χωρών, έχει αποτελέσει επίκεντρο τόσο γεωπολιτικών, όσο και ανθρωπιστικού τύπου συζητήσεων. Το βασικότερο πρόβλημα που φαίνεται να έχει πλήξει τον πληθυσμό της περιοχής είναι το παράνομο εμπόριο, το οποίο εμφανίζεται σε όλες τις μορφές του σε αυτή την πολυτάραχη γεωγραφική ζώνη. Συγκεκριμένα, αν και τα Ηνωμένα Έθνη επί μία δεκαετία «κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου» και αναγνωρίζουν πως το Σαχέλ αποτελεί «περιοχή σε κρίσιμη κατάσταση», τα μέτρα που λαμβάνονται, ωστόσο, φαίνεται να μην έχουν –ως τώρα– αποφέρει καρπούς. Τα δυσεπίλυτα αυτά προβλήματα δεν βελτιώνονται από το γενικότερο κλίμα που επικρατεί στην περιοχή, δεδομένης της «ηγεμονίας» της πολιτικής αστάθειας, της ακραίας φτώχειας, της τρομοκρατίας, της σημαντικής ανεπάρκειας σε τρόφιμα, της έλλειψης αποτελεσματικής ανθρωπιστικής βοήθειας, αλλά και των φαινομένων μαζικών μετακινήσεων και εκτοπισμών πληθυσμιακών ομάδων.
Οι συνθήκες αυτές έχουν διαμορφωθεί «ανενόχλητα» τα τελευταία χρόνια, καθώς η φυσιογνωμία της περιοχής μπορεί να «θρέψει» τέτοια φαινόμενα παρανομίας. Τα αδιαπέραστα σύνορα, αλλά και η ανάμειξη πληθώρας καθεστώτων και νομικών πλαισίων, καθιστούν τη συγκεκριμένη ζώνη τον ιδανικό ξενιστή για την υπόθαλψη τρομοκρατικών ομάδων, εγκληματικών στοιχείων, παράνομων εμπόρων και άλλων ομάδων που αποτελούν κίνδυνο για την ομαλή λειτουργία μίας κοινωνίας. Η ένοπλη βία αποτελεί την καθημερινή πραγματικότητα των εγχώριων πληθυσμών, με αποτέλεσμα να υπάρχουν συχνά θύματα από τοπικές συγκρούσεις. Το φαινόμενο έχει οξυνθεί από την ύπαρξη μη κρατικών ενόπλων δυνάμεων που στελεχώνονται από εξτρεμιστικά σχήματα, τα οποία επιτίθενται σε πληθυσμιακές ομάδες κατά περιοχές, σημαίνοντας την ανάγκη άμεσης εξωγενούς βοήθειας, προκειμένου να εδραιωθεί ένα κλίμα σταθερής διακυβέρνησης.
Το ζήτημα αυτών των ένοπλων εξτρεμιστικών ομάδων έχει λάβει τέτοια έκταση που η Martha Ama Akyaa Pobee, η οποία διατελεί ως Αναπληρώτρια Γενική Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών στον τομέα της Αφρικής, τονίζει πως η επιρροή αυτών των σχημάτων είναι και ιδεολογική, καθώς αποτελούν σε ορισμένες περιοχές μία άτυπη αρχή της τάξης, η οποία λειτουργεί αυθαίρετα και είναι άκρως επικίνδυνη για αντιφρονούντες. Η ίδια, μάλιστα, ανησυχεί ιδιαιτέρως για την εξέλιξη των ήδη τεταμένων υπαρχουσών συνθηκών, καθώς τον Ιούνιο του 2023 πρόκειται να λήξει και η τριμερής συνθήκη μεταξύ των Ηνωμένων Εθνών, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των G5 του Σαχέλ, που αποτελούνται από πέντε χώρες από τις οποίες αυτή η λωρίδα διέρχεται, τη Μπουρκίνα Φάσο, τη Μαυριτανία, το Μάλι, το Τσαντ και τον Νίγηρα, γεγονός που θα διακόψει τις επικουρικές αποστολές των Ηνωμένων Εθνών σε αυτές τις πληγείσες περιοχές.
Στον τομέα του παράνομου εμπορίου, τα στοιχεία είναι αρκετά αποθαρρυντικά, κυρίως όσον αφορά στο σωματεμπόριο, καθώς το φαινόμενο των οικιακών σκλάβων αποτελεί πραγματικότητα για αρκετές από τις κοινωνίες της περιοχής και κανονικοποιείται από τις συνθήκες φτώχειας που επικρατούν. Η σωματεμπορία κατ΄ επέκταση, τόσο σε επίπεδο δουλείας όσο και σε επίπεδο σεξουαλικής εκμετάλλευσης, αλλά και εμπορίου οργάνων βρίσκεται σε τεράστια έξαρση, γεγονός που έρχεται σε άμεση σύγκρουση με πληθώρα θεμελιωδών και απαραβίαστων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το παράνομο εμπόριο όπλων είναι επίσης αρκετά διαδεδομένο, στοιχείο που συμβάλλει στην καθιέρωση και αύξηση των περιστατικών βίας που παρατηρούνται. Ωστόσο, αν και τα συγκεκριμένα φαινόμενα είναι άκρως επικίνδυνα και «προσυπογράφουν» αυτή την οδυνηρή πραγματικότητα, έχουν αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης και παγκόσμιας ανησυχίας για αρκετά χρόνια. Με το γεγονός αυτό να μην τα καθιστά ασήμαντα ή τις προσπάθειες που γίνονται για την αντιμετώπισή τους ιδιαιτέρως επιτυχημένες ή ελπιδοφόρες, εντούτοις αποτελούν χρόνια και δυσάρεστη πραγματικότητα. Μία πιο σκιώδης πτυχή του παράνομου εμπορίου, που έχει υποπέσει στην αντίληψη των αρμόδιων, για τις περιοχές αυτές, εποπτών των διεθνών οργανισμών, είναι αυτή της παράνομης διακίνησης μη ελεγμένων φαρμακευτικών παρασκευασμάτων.
Η έξαρση αυτού του φαινομένου είναι αποτέλεσμα της τεράστιας ανάγκης που υπάρχει για φαρμακευτικές θεραπείες για την ίαση ασθενειών που συχνά βρίσκονται στην κλίμακα της επιδημίας και πλήττουν μία τεράστια πληθυσμιακή μάζα. Έχοντας ως μοναδικό σωτήρα τις αποστολές των Ηνωμένων Εθνών ή άλλων οργανισμών στήριξης, οι πληθυσμοί αυτοί αναγκάζονται να στρέφονται στο παρεμπόριο, όταν οι πρώτες δεν κατορθώνουν να παράσχουν επαρκή βοήθεια. Αυτή η επιλογή είναι συχνά μέχρι και θανατηφόρα, καθώς η πλειοψηφία των σκευασμάτων που εμπορεύονται οι συγκεκριμένοι πωλητές είναι μη ελεγμένα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ή από τους επίσημους φαρμακοπαρασκευαστικούς φορείς. Η εκμετάλλευση της ανάγκης και της απελπισίας αυτών των ανθρώπων καθιστά αυτούς τους εμπόρους υπόλογους τόσο ηθικού όσο και νομικού κολασμού.
Παραδείγματα τέτοιων θανατηφόρων συνεπειών αποτελούν οι 70 πρόσφατοι θάνατοι βρεφών και νηπίων από νεφρική ανεπάρκεια μετά από κατανάλωση σιροπιού για τον βήχα. Με βάση πρόσφατα στατιστικά δεδομένα περίπου 450.000 κάτοικοι της υποσαχάριας Αφρικής πεθαίνουν κάθε χρόνο από θανατηφόρα φάρμακα που τους προμηθεύουν ως θεραπεία για τη μαλάρια ή την πνευμονία. Όσον αφορά, μάλιστα, τις φαρμακευτικές αγωγές που αφορούν στη δεύτερη ασθένεια, ένα σημαντικό ποσοστό το αποτελούν παιδιά νεαρής ηλικίας. Η εν γένει κατάσταση έχει οξυνθεί τόσο κατά τα τελευταία χρόνια, με τις προβλέψεις να είναι αρκετά δυσοίωνες, καθώς τα δεδομένα των Ηνωμένων Εθνών δείχνουν πως ο αριθμός των ατόμων που θα βρίσκονται σε κατάσταση άμεσης ανάγκης και θα χρειάζονται ανθρωπιστική βοήθεια θα φτάσει τα 37 εκατομμύρια το 2023, αριθμός κατά 3 εκατομμύρια μεγαλύτερος από αυτόν του 2022. Η συγκεκριμένη εκτίμηση προκαλεί σίγουρα πρόσθετη ανησυχία, αλλά και δημιουργεί ακόμη πιο επιτακτική ανάγκη για αποτελεσματικά μέτρα και ταχεία αντιμετώπιση.
Καταληκτικά, η περιοχή Σαχέλ αντιμετωπίζει μία πληθώρα προβλημάτων ζωτικής σημασίας, τα οποία δεν περιορίζονται μόνο στους τομείς της οικονομικής και πολιτικής εξαθλίωσης, αλλά ελλοχεύουν και άμεσο κίνδυνο τόσο για τη ζωή των εντός συνόρων πληθυσμών, όσο και για την ίδια την πρωταρχική διασφάλιση των κυριότερων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ολική αντιμετώπιση ή έστω η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης πρέπει να αποτελέσει πρόκληση για την παγκόσμια κοινότητα προκειμένου να τεθούν ως νέοι στόχοι αυτοί της ανάπτυξης και της εξέλιξης και όχι αυτοί της απλής επιβίωσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Επείγουσα Κατάσταση στο Σαχέλ, UNHCR, Διαθέσιμο εδώ
- Trafficking in the Sahel: Killer cough syrup and fake medicine, United Nations.org, Διαθέσιμο εδώ
- Security situation in Sahel remains very worrying, Security Council warned, United Nations, Διαθέσιμο εδώ
