Του Στέφανου Κωστούρου,
Στην καινούργια και επιτυχή (με βάση την τηλεθέαση και τα θετικά σχόλια που ακούστηκαν γι’ αυτή) σειρά, το «Κόκκινο Ποτάμι» ένας εκ των πρωταγωνιστών που αναφέρονται ακούει στο όνομα Βασίλη Ζαχάρωφ. Αξίζει να ανατρέξουμε και να ερευνήσουμε την μυστηριώδη ζωή του, που ως και σήμερα αποτελεί μία άγνωστη προσωπικότητα που έπαιξε ωστόσο, σημαντικό και παρασκηνιακό ρόλο σε πτυχές της νεότερης ιστορίας μας.
Ο Βασίλη Ζαχάρωφ γεννήθηκε στις 6 Οκτωβρίου του 1849, στα Μούγλα της Τουρκίας, από έλληνες γονείς. Το πραγματικό επίθετο της οικογένειάς του ήταν Ζαχαρίου. Όταν ξέσπασαν οι ανθελληνικοί διωγμοί του 1821 στην Κωνσταντινούπολη, η οικογένεια του πατέρα του, η οποία ήταν εγκατεστημένη εκεί, κατέφυγε στη Ρωσία, όπου και μετέτρεψε το επίθετο σε ρωσόφωνο, χρησιμοποιώντας τη λήγουσα «ωφ», έτσι έγινε «Ζαχάρωφ». Στα πρώτα χρόνια, ο Βασίλης έλαβε πολύ καλή μόρφωση υπό την επιτήρηση του πατέρα του. Στο σχολείο θεωρούνταν από τους καλύτερους και εξυπνότερους μαθητές. Ύστερα, όμως, από μια οικονομική διολίσθηση του πατέρα του (ήταν γνωστός υφασματέμπορος), αναγκάστηκε να παρατήσει τις σπουδές και να στραφεί στην εργασία. Εργάστηκε ως σαράφης και στη συνέχεια ως πυροσβέστης. Κάποια στιγμή αναλαμβάνει καθήκοντα διερμηνέα, κάτι που θα του αποφέρει αρκετά χρήματα και παράλληλα, του επέτρεψε να συνδεθεί με τη Δύση και να αφουγκραστεί τις εξελίξεις της εποχής. Τότε μάλιστα έμαθε να ομιλεί αρκετές γλώσσες της Βαλκανικής, καθώς και αγγλικά και γαλλικά.
Περνώντας τα χρόνια, ο Βασίλη εργάζεται σε βιοτεχνία υφασμάτων ενός θείου του στον Γαλατά. Ήταν τόσο σημαντική η συνεισφορά του στην επιχείρηση, που σε λίγα χρόνια έγινε συνέταιρος και κατείχε ποσοστό επί των κερδών. Παρ’ όλα αυτά, ο θείος του δεν κατέβαλε το ποσοστό του, με αποτέλεσμα ο Βασίλη να παραιτηθεί, παίρνοντας από το ταμείο τα χρήματα που του αναλογούσαν και φεύγοντας στο Λονδίνο. Εκεί θα συλληφθεί ύστερα από μήνυση του θείου του, με τη κατηγορία της υπεξαίρεσης και της απάτης. Μετά, όμως, από πολύμηνη προφυλάκιση και ενώ οδηγούνταν στο δικαστήριο, βρήκε μέσα στο παλτό του την επιστολή του θείου του, η οποία και αποτέλεσε την τελευταία στιγμή το τεκμήριο της αθώωσής του (την εκδοχή αυτή υποστήριζε ο Ζαχάρωφ αργότερα, όπου και την επιβεβαίωνε ο βαθύπλουτος Έλληνας Στέφανος Σκουλούδης, ο μετέπειτα πρωθυπουργός της Ελλάδας).
Μετά το Λονδίνο, ο Ζαχάρωφ εγκαθίστανται στην Αθήνα, το 1876. Εκεί, παρά τις δυσκολίες που βιώνει, χάρη στους καλούς τρόπους, τη μόρφωση και τη γλωσσομάθειά του, γίνεται δεκτός στα αθηναϊκά σαλόνια. Συνδέεται πολύ στενά με τον Κωνσταντινοπολίτη πολιτικό, Στέφανο Σκουλούδη. Ο Σκουλούδης φέρνει σε επαφή τον Ζαχάρωφ με τον αντιπρόσωπο της ισχυρής σουηδικής αμυντικής βιομηχανίας Nordenfelt στα Βαλκάνια. Εκεί, του προτάθηκε να αναλάβει αυτός την αντιπροσωπεία της εταιρείας στα Βαλκάνια. Λίγες μέρες μετά, στις 11 Οκτωβρίου 1877, ο Ζαχάρωφ αναλαμβάνει το πόστο του αντιπροσώπου.
Η είσοδός του στην αμυντική βιομηχανία γίνεται σε μια εποχή όπου η Ευρώπη, αλλά και τα Βαλκάνια εισέρχονται σε μία περίοδο αναβρασμού. Μετά τη Συνθήκη του Βερολίνου, το 1878, η χρονική συγκυρία ήταν ιδανική για πωλήσεις όπλων, καθώς προκαλείται ένας «εξοπλιστικός πυρετός» σε πολλές χώρες, που ξοδεύουν τεράστια ποσά για να ενισχύσουν και να δημιουργήσουν ισχυρούς στρατούς. Στην περίπτωση της Ελλάδας, μάλιστα, ο Ζαχάρωφ κατάφερε να πουλήσει ένα από τα πρώτα υποβρύχια που κατασκευάστηκε ως τότε, το Nordenfelt I, το οποίο τελικά αποδείχθηκε αναξιόπιστο και αχρηστεύτηκε. Βοήθησε, ωστόσο, σημαντικά τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις την εποχή των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913), όταν χορήγησε χαμηλότοκα δάνεια στο κράτος, αλλά και δωρεάν πολεμικό υλικό.
Αυτό που κατάφερε, όμως, με μεγάλη επιτυχία είναι να δημιουργήσει μια δική του τακτική στις πωλήσεις, γνωστή ως «σύστημα Ζαχάρωφ», η οποία αποτελεί το επικρατέστερο σύστημα έως σήμερα. Η τακτική πωλήσεων που ακολουθούσε ήταν εξαιρετικά έξυπνη: πούλησε στην Ελλάδα ένα υποβρύχιο Nordenfelt, παρουσίασε κατόπιν την αγορά αυτή στην Τουρκία ως απειλή και της πούλησε δύο! Απευθύνθηκε στη Ρωσία και δημιουργώντας την εντύπωση θαλάσσιου υπερεξοπλισμού νότια της Μαύρης Θάλασσας, πούλησε και σε αυτήν άλλα δύο υποβρύχια. Με αυτόν τον τρόπο, εξασφάλιζε τεράστια κέρδη και παράλληλα δημιουργούσε στενές εμπορικές συνεργασίες με τα κράτη.
Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Ζαχάρωφ συμμετείχε παρασκηνιακά στη προσπάθεια εισόδου της Ελλάδας με την πλευρά της Αντάντ. Μετά τη δημοσίευση, το 2005, απόρρητων εγγράφων του Foreign Office των ετών 1873-1939, προέκυψαν στοιχεία ότι ο Ζαχάρωφ εργάστηκε ως πράκτορας της Βρετανίας. Για τις υπηρεσίες του αυτές, του απονεμήθηκε ο τίτλος του Sir. Μάλιστα, σε επιστολή του προς τον Βρετανό πρωθυπουργό, ζητούσε οικονομική ενίσχυση για την εξαγορά βουλευτών και για την ενίσχυση του Κόμματος των Φιλελευθέρων.
Μια άλλη άγνωστη πτυχή του Ζαχάρωφ ήταν το σπουδαίο φιλανθρωπικό του έργο. Πέρα από τις δωρεές του και τις χορηγίες στην Ελλάδα, ο Ζαχάρωφ υπήρξε μέγας χορηγός του Ινστιτούτου Παστέρ, το οποίο ιδρύθηκε μάλιστα με δική του πρωτοβουλία. Το ελληνικό παράρτημα του Παστέρ οφείλει την ύπαρξή του στη γενναιοδωρία του σερ Ζαχάρωφ, με δωρεά του οποίου εξασφαλίστηκε η αγορά των κτιριακών εγκαταστάσεων, η προμήθεια του απαραίτητου εξοπλισμού. Σε δικό του κτίριο στεγαζόταν για σειρά ετών η Ελληνική Πρεσβεία στο Παρίσι και μέσω αυτού στήθηκαν οι νέες αντισεισμικές κατοικίες στην Κόρινθο, υπέρ των σεισμοπαθών.
Το τέλος τον βρίσκει στον πύργο του στη Γαλλία, στις 27 Νοεμβρίου 1936, έχοντας δημιουργήσει γύρω από το όνομά του έναν θρύλο στο παγκόσμιο εμπόριο όπλων.
Βιβλιογραφία
- Πόλεμος και Ιστορία, Τεύχος 189, Μάιος – Ιούνιος 2015
- https://www.protagon.gr/epikairotita/i-zwi-kai-ta-erga-tou-mystiriwdi-vasili-zaxarwf-se-ntokimanter-tou-piop
- https://el.wikipedia.org › wiki › Βασίλειος_Ζαχάρωφ
