Της Κατερίνας Τσαγκαράκη,
Στην πολιτική ιστορία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας έχουν σχηματιστεί συνολικά 11 κυβερνήσεις συνεργασίας, οι οποίες διαμορφώθηκαν κάτω από την πίεση συγκεκριμένων πολιτικών, και όχι μόνο, συνθηκών. Στην Ελλάδα, ωστόσο, τέτοια σχήματα δεν έχουν μακρά διάρκεια, πλην ορισμένων εξαιρέσεων.
Προτού ξεκινήσουμε την αναδρομή μας στα τρία κλασικότερα παραδείγματα οικουμενικών κυβερνήσεων που σχηματίστηκαν κατά καιρούς στην Ελλάδα, ας αποσαφηνίσουμε τον όρο οικουμενική κυβέρνηση. Τι σημαίνει, πότε έκανε την εμφάνισή του και πότε καθιερώθηκε στην ελληνική πολιτική σκηνή. Με τον όρο οικουμενική κυβέρνηση ονομάζεται η κυβέρνηση στην οποία συμμετέχουν όλα τα πολιτικά κόμματα της Βουλής, για μία χρονική περίοδο, με σκοπό την αντιμετώπιση κρίσιμων ζητημάτων της χώρας. Ο συγκεκριμένος όρος κάνει την εμφάνισή του και καθιερώνεται το 1877, από τον Θρ. Ζαΐμη, όταν θα σχηματιστεί η κυβέρνηση Κ. Κανάρη. Μέχρι τότε χρησιμοποιούσαν άλλες ονομασίες για να περιγράψουν παρόμοιες κυβερνήσεις, όπως «ομαδική κυβέρνηση», «συμμαχική κυβέρνηση» και «συγχωνευτική κυβέρνηση».
Η πρώτη κατά τον πολιτικό όρο «οικουμενική κυβέρνηση» ήταν η κυβέρνηση Κωνσταντίνου Κανάρη. Σχηματίστηκε στις 22 Μαΐου 1877, επί βασιλείας Γεωργίου Α΄ και ύστερα από πιέσεις της κοινής γνώμης, καθώς υπήρχαν ανησυχίες για τους υπόδουλους Έλληνες, που βρίσκονταν στα οθωμανικά εδάφη εν όψει του Ρωσοτουρκικού πολέμου, που είχε ξεσπάσει εκείνη την περίοδο. Η οικουμενική κυβέρνηση Κανάρη αντικατέστησε την βραχύβια κυβέρνηση του Αλ. Κουμουνδούρου, ο οποίος έχανε συχνά την εμπιστοσύνη της Βουλής και συμμετείχαν σε αυτή όλοι οι πολιτικοί αρχηγοί, όπως ο Χ. Τρικούπης, ο Θ. Δηλιγιάννης, ο Επ. Δεληγεώργης, ο Θρ. Ζαΐμης και ο Αλ. Κουμουνδούρος. Η συνεργασία των πολιτικών αρχηγών μπορεί ναι μεν να έλυσε το πρόβλημα της κυβερνητικής αστάθειας, δημιούργησε δε, πρόβλημα στη μετέπειτα πολιτική που έπρεπε να ακολουθήσουν. Για παράδειγμα, ο Κουμουνδούρος επιθυμούσε την αύξηση των στρατιωτικών δαπανών, ενώ ο Δεληγεώργης πίστευε στην πολιτική των οικονομικών περιβολών. Ο Κανάρης θα παραμείνει επικεφαλής της οικουμενικής μέχρι το θάνατό του, στις 2 Σεπτεμβρίου 1877. Εκ τότε, την πρωθυπουργία αναλάμβαναν εναλλάξ τα υπόλοιπα μέλη, μέχρι τη διάλυσή της στις 11 Ιανουαρίου 1878.
Σχεδόν μισό αιώνα μετά, έχοντας προηγηθεί η Μικρασιατική Καταστροφή, η εκτέλεση των Έξι, η σύντομη δικτατορία του Πάγκαλου και η ανατροπή της από τον Κονδύλη, ήρθε η ώρα να προκηρυχτούν εκλογές. Στις 7 Νοεμβρίου 1926, ο Κονδύλης δίνει εντολή για να διενεργηθούν εκλογές, στις οποίες θα διαμορφωθούν νέα κόμματα συμμαχιών, αλλά δεν θα προκύψει αυτοδύναμη κυβέρνηση. Τα τέσσερα πρώτα κόμματα, εκ των οποίων δύο βενιζελικά και δύο αντιβενιζελικά, αποφάσισαν να συνεργαστούν προκείμενου να δημιουργηθεί ένα βιώσιμο κυβερνητικό σχήμα. Έτσι, θα σχηματιστεί η οικουμενική κυβέρνηση του Αλέξανδρου Ζαΐμη, στην οποία θα μετέχει και το Λαϊκό Κόμμα.
Η κυβέρνηση θα έρθει αντιμέτωπη με δύο μεγάλα σκάνδαλα, το ένα ήταν η παρακολούθηση του αρχηγού του Λαϊκού Κόμματος και Υπουργού Εσωτερικών της οικουμενικής, Παναγή Τσαλδάρη, ο οποίος σύμφωνα με πληροφορίες φαινόταν πως ετοίμαζε κίνημα και το άλλο, με την σύμβαση που παρουσίασε στη Βουλή, ο τότε Υπουργός Συγκοινωνιών Ιωάννης Μεταξάς, με την εταιρεία ηλεκτρισμού, Πάουερ, στην οποία παραχωρούσε τον ηλεκτροφωτισμό και τη συγκοινωνία των Αθηνών. Παράλληλα, η κυβέρνηση Ζαΐμη θα θεσπίσει και θα θέσει σε εφαρμογή το νέο Σύνταγμα, το οποίο θεωρήθηκε προοδευτικό, ωστόσο θα διαρκέσει για οκτώ χρόνια. Όλα αυτά τα σκάνδαλα, τα προβλήματα και οι εσωτερικές προστριβές των μελών της κυβέρνησης, θα την οδηγήσουν στην πτώση της, τον Μάιο του 1928.
Περνώντας πλέον στη σύγχρονη Ελλάδα και στη διετία 1989-1990, θα συναντήσουμε το τρίτο παράδειγμα οικουμενικής κυβέρνησης στη χώρα, εκείνης του Ξενοφώντα Ζολώτα. Καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας του Ανδρέα Παπανδρέου από το 1981 συνέβησαν πολλά, ήταν άλλωστε η κυβέρνηση της «αλλαγής», εκείνο όμως που συντάραξε την κοινή γνώμη ήταν το σκάνδαλο Κοσκωτά. Γεγονός που θα κλονίσει την εμπιστοσύνη του λαού προς το ΠΑΣΟΚ και θα οδηγήσει στην πτώση της κυβέρνησης Παπανδρέου. Στις 18 Ιουνίου 1989 πραγματοποιούνται εκλογές, αλλά κανένα κόμμα δεν συγκέντρωσε την απαραίτητη πλειοψηφία για αυτοδύναμη κυβέρνηση, λόγω του εκλογικού συστήματος. Τα ηνία της χώρας, υπό το φως του σκανδάλου Κοσκωτά θα αναλάβει ο Τζανής Τζανετάκης σε συνεργασία με τη ΝΔ και τον Ενιαίο Συνασπισμό. Η παρούσα κυβέρνηση θα παραπέμψει τον Παπανδρέου στο ειδικό δικαστήριο, κατόπιν παλλαϊκής απαίτησης για κάθαρση, έπειτα θα παραιτηθεί και θα προκηρυχτούν νέες εκλογές.
Έτσι, στις 5 Νοεμβρίου του ίδιου έτους θα γίνουν οι εκλογές χωρίς νικητή για ακόμη μία φορά. Ενώ όλοι περίμεναν την αποδυνάμωση, σχεδόν διάλυση του ΠΑΣΟΚ, τα ποσοστά που συγκέντρωσε στις εκλογές, κάθε άλλο παρά διάλυση δεν έδειχναν. Εκείνος που κατέρρεε εκλογικά μετά τη συνεργασία του με τη ΝΔ ήταν ο Συνασπισμός. Η χώρα θα οδηγούνταν σε ακυβερνησία γι’ αυτό τα κόμματα αποφάσισαν να συνεργαστούν ξανά, αυτή τη φορά και το ΠΑΣΟΚ, σχηματίζοντας την οικουμενική κυβέρνηση υπό τον οικονομολόγο Ξενοφώντα Ζολώτα. Παράλληλα, την περίοδο αυτή υπογράφεται η συμφωνία-σκάνδαλο με τη Siemens και την Intracom για την προμήθεια 470.000 ψηφιακών παροχών στον ΟΤΕ. Παρά το γεγονός ότι η συμφωνία δεν είχε λάβει το πράσινο φως από τον εισαγγελέα, η κυβέρνηση Ζολώτα θα προχωρήσει σε αυτή με απευθείας ανάθεση.
Η Οικουμενική Κυβέρνηση, από κυβέρνηση της κάθαρσης και της ενότητας γίνεται κυβέρνηση των σκανδάλων και της διαπλοκής και διαλύεται πολύ νωρίτερα από το προβλεπόμενο. Αυτό, γιατί στην ουσία κανένα κόμμα δεν ενδιαφερόταν για την επιτυχία ή την αποτυχία της κυβέρνησης, έκαναν απλώς την ανάγκη φιλότιμο και είχαν στραμμένο το βλέμμα τους στις επόμενες εκλογές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Η οικουμενική κυβέρνηση που κράτησε μια διετία, cretalive.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Σαν σήμερα: 5 Νοεμβρίου – Η Οικουμενική του Ζολώτα, ο «καθρέπτης» του πολιτικού μας συστήματος, cnn.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Κυβερνήσεις Συνεργασίας στην Ελλάδα, sansimera.gr, Διαθέσιμο εδώ
