Του Κωνσταντίνου Κατσούλα,
Όταν σκεφτόμαστε Γάλλους βασιλείς, οι οποίοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ιστορία του γαλλικού έθνους και στην σύνθεση του κράτους της Γαλλίας, ως σημαντικότερες προσωπικότητες λογίζονται συνήθως ο Καρλομάγνος, ο Ούγος Καπέτος και από νεότερους βασιλείς ο Λουδοβίκος ο ΙΕ΄ ή Βασιλιάς-Ήλιος. Ένας από τους λιγότερο γνωστούς αλλά πολύ σημαντικός Γάλλος βασιλιάς ήταν ο Φίλιππος Β΄, μονάρχης που υπερδιπλασίασε το βασίλειό του, όντας διπλωμάτης και χειριζόμενος έξυπνα τις έριδες των γειτόνων του. Ποιος, όμως, ήταν ακριβώς ο Φίλιππος Β΄;
Ο Φίλιππος Β΄, γόνος της βασιλικής οικογενείας των Καπετιδών, ανέβηκε στο γαλλικό θρόνο σε ηλικία μόλις δεκαπέντε ετών, το 1180 και βασίλευσε ως το 1223. Κατά την διάρκεια της διακυβέρνησής του και με τους διπλωματικούς του ελιγμούς κατάφερε να επεκτείνει τόσο το βασίλειό του, ώστε του δόθηκε ο τιμητικός τίτλος «Αύγουστος». Ο Φίλιππος-Αύγουστος, γιος του βασιλιά Λουδοβίκου Ζ΄ από την τρίτη γυναίκα του, ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον τίτλο του βασιλιά της Γαλλίας (rex Francie), ενώ ως τότε οι βασιλείς του οίκου του χρησιμοποιούσαν τον τίτλο των Βασιλέων των Φράγκων (rex Francorum). Όταν παρέλαβε την εξουσία ο Φίλιππος, το βασίλειό του δεν ήταν παρά ένα τμήμα της περιοχής που αποτέλεσε στη συνέχεια το μεσαιωνικό γαλλικό βασίλειο: οι Ανδεγαυοί (Αγγλική δυναστεία) κατείχαν τη Νορμανδία, τη Βρετάνη, το Ανζού, την περιοχή Τουραίν και την Ακουιτανία, ενώ η Φλάνδρα ήταν de facto ανεξάρτητη με ηγέτη τον Φίλιππο της Αλσατίας.
Επιπρόσθετα, η οικονομία του βασιλείου του ήταν ανίσχυρη, ειδικά σε σχέση με τους πλούσιους γείτονές του. Προσπαθώντας να αυξήσει τους οικονομικούς του πόρους, το 1180 ο Φίλιππος-Αύγουστος αφού συκοφάντησε τους Ιουδαίους της Γαλλίας πως δηλητηρίαζαν τα πηγάδια των Χριστιανών, τους φυλάκισε και στη συνέχεια τους ελευθέρωσε έναντι μεγάλου οικονομικού ποσού. Το πόσο αδίστακτος μπορούσε να γίνει φάνηκε όταν το επόμενο έτος τους εξόρισε και κατέσχεσε ολόκληρη την περιουσία τους.
Μετά από διαπραγματεύσεις που έλαβαν χώρα το 1180, ο πρώτος γάμος του Φιλίππου Β΄ ήταν με την Ισαβέλλα, κόρη της αδερφής του Φιλίππου της Αλσατίας. Ως προίκα έλαβε από το γάμο αυτό, περιοχή της νότιας Φλάνδρας, την μετέπειτα κομητεία του Αρτουά. Στη συνέχεια ο Φίλιππος Αύγουστος συγκρούστηκε με τον Φίλιππο Β΄ της Αλσατίας, με τον τελευταίο να φτάνει με το στρατό του ως τις παρυφές του Παρισιού (το Dammartin), όταν πληροφορήθηκε όμως την έλευση του Φιλίππου Β΄ με ισχυρό στράτευμα υποχώρησε στη Φλάνδρα. Αφού ο Φίλιππος Β΄, διακρινόμενος από οξυδέρκεια και διπλωματική δεξιοτεχνία, έσπασε τις συμμαχίες που διατηρούσε ο Φίλιππος της Αλσατίας με τον Δούκα της Βραβάντης (Brabant) και τον αρχιεπίσκοπο της Κολωνίας, τον ανάγκασε να του παραχωρήσει το Vernantois.
Η τακτική του διαίρει και βασίλευε βρήκε έναν μεγάλο και πολύ ικανό στην περάτωσή της θαυμαστή στο πρόσωπο του Φιλίππου Β΄, καθώς αυτός εκμεταλλεύτηκε τις διαφωνίες μεταξύ του Ερρίκου Β΄ του Ανδεγαυού και των υιών του, Ριχάρδου και Ιωάννη, στηρίζοντας τους δύο τελευταίους στη σύγκρουση τους με τον πατέρα τους, με τον ίδιο να προσαρτά το Issoudun και το Fréteval. Ο Φίλιππος Β΄ συμμετείχε με το στράτευμά του στην Γ΄ Σταυροφορία, περνώντας με τον στρατό του από τις Άλπεις και αφού ξεχειμώνιασε το 1190-91 μαζί με τους Άγγλους -των οποίων βασιλιάς ήταν πλέον ο Ριχάρδος- στην Σικελική Μεσσήνη, σάλπαραν για τους Αγίους Τόπους. Αμέσως μόλις το σταυροφορικό στράτευμα κατέλαβε την Άκρα, ο Φίλιππος αποχώρησε από την εκστρατεία, ενώ οι σχέσεις του με τον Ριχάρδο, που έμεινε πίσω στους Αγίους Τόπους, άρχιζαν να γίνονται εχθρικές.
Εν συνεχεία, ο Φίλιππος ήρθε σε επαφή με τον αδερφό του Ριχάρδου, τον Ιωάννη, που προσπαθούσε να πάρει τον θρόνο του αγγλικού βασιλείου. Όταν το έμαθε αυτό ο Ριχάρδος επέστρεψε εσπευσμένα από τους Αγίους Τόπους, αλλά στον γυρισμό πιάστηκε αιχμάλωτος από τον δούκα της Αυστρίας Λεοπόλδο. Στο μεταξύ ο Φίλιππος Β΄, παραβαίνοντας όρκο που είχε δώσει, ξεκίνησε να καταλαμβάνει τις αγγλικές κτήσεις στην Γαλλία μέχρι το 1194, όταν ο Άγγλος μονάρχης αφέθηκε ελεύθερος. Ο Ριχάρδος έσπευσε στην Αγγλία, συγκέντρωσε στράτευμα και αποβιβάστηκε στην Νορμανδία, ανακαταλαμβάνοντας όσες περιοχές είχε χάσει το βασίλειό του. Εντέλει ο Φίλιππος Β’ και ο Ριχάρδος συμφώνησαν σε συνθήκη ειρήνης το 1199, με τον δεύτερο να δολοφονείται το ίδιο έτος.
Με την άνοδο στο θρόνο του αδερφού του Ριχάρδου, Ιωάννη, ο Φίλιππος Β΄ δεν άργησε να αδράξει τις ευκαιρίες που του δόθηκαν για να επεκτείνει το βασίλειό του. Ο Ιωάννης επέβαλε βαριά φορολογία στις κτήσεις του στη Γαλλία, με αποτέλεσμα οι ευγενείς των περιοχών αυτών να απευθυνθούν στον Φίλιππο-Αύγουστο. Ο Φίλιππος, εκμεταλλευόμενος την ευκαιρία αυτή και με την βοήθεια της φεουδαλικής αυλής της Γαλλίας, παρότρυνε τον ανιψιό του Ιωάννη, Αρθούρο, να διεκδικήσει τον αγγλικό θρόνο, όπως και έγινε. Εν μέσω της έκρυθμης αυτής κατάστασης για το βασίλειο των Ανδεγαυών, ο Φίλιππος κατάφερε ως το 1205 να προσαρτήσει τη Νορμανδία, το Μαίν, το Ανζού και την Τουραίν, περιορίζοντας πρακτικά την αγγλική κυριαρχία στην Ακουιτανία.
Τα επόμενα έτη, ο Ιωάννης προσπαθώντας να ανακαταλάβει τα γαλλικά εδάφη του, συμμάχησε με τον Όθωνα Δ΄, αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, και τους κόμητες της Φλάνδρας και της Μπουλόν. Οι σύμμαχοι του Ιωάννη πολέμησαν ενάντια στον Φίλιππο Β΄ στη μάχη της Μπουβίν, όμως ηττήθηκαν. Η νίκη του Φιλίππου είχε ως αποτέλεσμα ο Γάλλος βασιλιάς να επεκτείνει την κυριαρχία του στα βόρεια, καθιστώντας υποτελείς τους κόμητες της Φλάνδρας. Έτσι ισχυροποίησε το βασίλειό του ακόμα περισσότερο, και επανήλθε θριαμβευτικά στο Παρίσι.
Στην πλευρά των ηττημένων, ο Όθωνας εκθρονίστηκε μετά την ήττα από τον Φρειδερίκο Β΄, ενώ η θέση του Ιωάννη κλονίστηκε ακόμα περισσότερο, καθώς οι βαρόνοι της Αγγλίας εκμεταλλεύτηκαν την κατάσταση, εξεγέρθηκαν και ανάγκασαν τον Ιωάννη να υπογράψει την Magna Carta. Παράλληλα, με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στο Βορρά, ήδη από το 1209 στο Λανγκεντόκ στα νότια της Γαλλίας λάμβανε χώρα μια σταυροφορία κατά της αίρεσης των Αλβιγηνών, στην οποία όμως ο Φίλιππος αρνήθηκε να συμμετάσχει. Ωστόσο, επέτρεψε στους ευγενείς της Βόρειας Γαλλίας να συμμετάσχουν στον πόλεμο αυτό. Αργότερα θα καθιστούσε τον γιό του Λουδοβίκο επικεφαλής του σταυροφορικού στρατεύματος, ώστε να ηγηθεί εκείνος της Σταυροφορίας αυτής.
Παράλληλα, ο Φίλιππος-Αύγουστος κατάφερε, πέραν της γεωγραφικής εξάπλωσης της Γαλλίας, να πραγματοποιήσει ορισμένες καινοτόμες μεταρρυθμίσεις στα εσωτερικά ζητήματα του βασιλείου του. Το 1200, κατοχύρωσε γραπτά τα δικαιώματα των καθηγητών στο Παρίσι, ενέργεια που θεωρείται συχνά ιδρυτική πράξη του θεσμού του Πανεπιστημίου. Επιπρόσθετα, αντικατέστησε τους κληρικούς στη διοίκηση με ανθρώπους της ανερχόμενης τάξης των νομομαθών. Η οικονομική του πολιτική κρίνεται ως ιδιαίτερα θετική, καθώς παραχώρησε προνόμια στους έμπορους για να προωθήσει την δραστηριότητά τους, με αποτέλεσμα επί της βασιλείας του το εισόδημα στο κράτος του να διπλασιαστεί.
Καταληκτικά, ο Φίλιππος-Αύγουστος ήταν ένας εξαιρετικά ικανός -αλλά και αδίστακτος- βασιλιάς, ο οποίος κατάφερε να αποσοβήσει τον κίνδυνο της κατάληψης της Γαλλίας από τους Ανδεγαυούς, να επεκταθεί εις βάρος τους και να καταστήσει το βασίλειό του μια υπολογίσιμη δύναμη στον χάρτη της Ευρώπης. Δεν θα ήταν υπερβολή συνεπώς, να γραφτεί πως την εποχή του Φιλίππου Β΄ άρχισε να γεννιέται η αυτοκρατορική Γαλλία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- David Nicholas (1992) Η εξέλιξη του μεσαιωνικού κόσμου: Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη 312-1500, μτφ. Μαριάννα Τζιαντζή, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
- Will Durant (1950), Η παγκόσμια ιστορία του πολιτισμού – Τόμος Δ’: Ο Αιών της Πίστεως, Νέα Υόρκη: Εκδόσεις Simon & Chuster.
- Jim Bradbury (1997), Philip August: King of France 1180-1223, Oxfordshire, UK: Εκδόσεις Routledge.
