Του Βασίλη Κόττα,
Κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τα ανθρώπινα δικαιώματα βρίσκονται στο επίκεντρο της νέας παγκόσμιας έννομης τάξης. Αποτελούν επίσης μία από τις διεκδικήσεις των Συμμαχικών Δυνάμεων κόντρα στις δυνάμεις του Άξονα. Στο πλαίσιο αυτό, η εκστρατεία του συγγραφέα Herbert George Wells είχε μεγάλο αντίκτυπο, με αφορμή μια επιστολή που γράφτηκε στην εφημερίδα The Times το 1939. Ο H. G. Wells (διάσημος Βρετανός συγγραφέας) δημοσίευσε ένα σχέδιο διεθνούς διακήρυξης ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Άρθρο το οποίο ανεκλήθη και δημοσιεύθηκε με τροποποιημένη έκδοση στο βιβλίο του «Τα δικαιώματα του ανθρώπου: Για τι αγωνιζόμαστε;». Το σχέδιο δικαιωμάτων του H. G. Wells είχε διαδοθεί ευρέως, όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και στην Ασία και την Αφρική. Περισσότερα από 100.000 αντίτυπα κυκλοφόρησαν και διανεμήθηκαν σε 48 χώρες. Ο Hersch Lauterpacht (πρώην δικαστής του Διεθνούς Δικαστηρίου της Δικαιοσύνης), το έργο του στο Διεθνή Χάρτη των Δικαιωμάτων παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1943. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Franklin Roosevelt επικαλείται τα ανθρώπινα δικαιώματα ως ιδεολογική δικαιολογία για την καταπολέμηση της Γερμανίας και των συμμάχων της.
Σε ομιλία του το 1941, ο Roosevelt σκιαγράφησε το όραμά του για μια νέα παγκόσμια τάξη, όπου ο κάθε άνθρωπος μπορεί να απολαύσει τέσσερις θεμελιώδεις ελευθερίες: ελευθερία της έκφρασης, της θρησκευτικής ελευθερίας, της ζωής χωρίς ανάγκες και της ζωής χωρίς φόβο. Ο Roosevelt επιβεβαίωσε το όραμά του για μια παγκόσμια τάξη που σέβεται αυτές τις τέσσερις ελευθερίες σε κοινή δήλωση με τον Βρετανό πρωθυπουργό Winston Churchill. Αυτή η κοινή δήλωση είναι γνωστή ως Χάρτης του Ατλαντικού. Ο Χάρτης εκδόθηκε στις 14 Αυγούστου 1941. Ο Χάρτης περιέχει βασικές αρχές για μια νέα διεθνή πολιτική που βασίζεται κατά κύριο λόγο στον τομέα της δικαιοσύνης, της ελευθερίας, της ειρήνης, της αδελφοσύνης και της ασφάλειας. Πριν από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, οι αρχές αυτές εγκρίθηκαν από 25 κράτη. Ο Χάρτης χρησίμευσε ως βάση για τη Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών, η οποία υπεγράφη την 1η Ιανουαρίου 1942 από αντιπροσώπους 26 χωρών. Ήταν επίσης βασική πηγή για τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, που υπογράφηκε στις 26 Ιουνίου 1945 στο Σαν Φρανσίσκο. Για τους οραματιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπως ο Hersch Lauterpacht, ωστόσο, η υιοθέτηση του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών ήταν μια απογοήτευση. Σύμφωνα με τον Lauterpacht, η διεθνοποίηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έπρεπε να βασίζεται σε δύο πυλώνες για να είναι αποτελεσματική. Ο πρώτος πυλώνας είναι ένας διεθνής χάρτης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (ένα νομικά δεσμευτικό μέσο). Δεύτερον, σύμφωνα με τον Lauterpacht, θα έπρεπε να υπάρξει επίσης ένας διεθνής μηχανισμός παρακολούθησης. Ο Lauterpacht είχε κατά νου τη δημιουργία ενός Παγκόσμιου Δικαστηρίου στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ωστόσο, στον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, δεν υπάρχει κανένας κατάλογος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε αυτό, δεν υπάρχει καμία αναφορά εξωτερικού διεθνούς ελέγχου. Τα ανθρώπινα δικαιώματα αναφέρονται στο προοίμιο, ενώ καθιερώνεται ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η αρχή της ίσης κυριαρχίας των κρατών και η αρχή της μη παρέμβασης στις εσωτερικές υποθέσεις.
Από θεσμική άποψη, ο Χάρτης προβλέπει στο άρθρο 68 ότι η αρμοδιότητα του Οικονομικού και Κοινωνικού Συμβουλίου είναι να δημιουργεί επιτροπές, οι οποίες μπορούν επίσης να προωθήσουν το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο το 1946, δημιούργησε την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είναι ο πρόδρομος του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ήταν εδώ και έξι δεκαετίες ο κύριος θεσμός που αφιερώθηκε στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το 2006 το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αντικατέστησε την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η πρώτη αποστολή της επιτροπής ήταν η εκπόνηση ενός διεθνούς χάρτη ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Επιτροπή, υπό την προεδρία της Eleanor Roosevelt (πρώτη πρόεδρος της Επιτροπής) πίστευε ότι ένας διεθνής Χάρτης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα πρέπει να περιλαμβάνει τρία στοιχεία.
Πρώτον, μια δήλωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεδομένου ότι η δήλωση είναι νομικά μη δεσμευτική πράξη. Στη συνέχεια, θα πρέπει να υπάρχει μια σύμβαση που να προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα, επομένως θα ήταν μια διεθνής συνθήκη, ένα νομικά δεσμευτικό κείμενο. Εκείνη την περίοδο θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο το πρώτο σημείο. Αλλά ακόμη και το σχέδιο σύνταξης μιας δήλωσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ενός νομικά μη δεσμευτικού κειμένου, ήταν φιλόδοξο. Το ζήτημα της οικουμενικότητας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων υποστηρίχθηκε επίσης από μια μελέτη της Unesco. Το 1947, η UNESCO διεξήγαγε μια μεγάλη έρευνα σχετικά με τα θεμέλια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έγινε υπό τη μορφή ερωτηματολογίου, το οποίο στάλθηκε σε περίπου 150 άτομα παγκοσμίου φήμης. Η Unesco έλαβε περίπου 70 απαντήσεις, οι οποίες αποτέλεσαν τη βάση της έκθεσης που είχε συντάξει. Πρότεινε έναν κατάλογο ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο οποίος, σύμφωνα με την Unesco, αποτέλεσε αντικείμενο διαπολιτισμικής συμφωνίας. Το όραμα της Unesco δεν ήταν υπερβολικά αισιόδοξο. Στις 12 Δεκεμβρίου 1948, η Γενική Συνέλευση ενέκρινε την Παγκόσμια Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στο Παρίσι. Η δήλωση υιοθετήθηκε με ορισμένες αποχές αλλά με καμία αντίθεση. Αυτό το γεγονός του αποτελεί μια από τις λίγες συναινετικές στιγμές της διεθνούς κοινότητας. Η υιοθέτηση της Οικουμενικής Διακήρυξης σηματοδότησε τη γέννηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε διεθνές επίπεδο. Στο προοίμιο της Διακήρυξης αποσαφηνίζεται η θέληση αποφυγής κάθε μορφής ναζισμού στο μέλλον και η εγκαθίδρυση μιας παγκόσμιας τάξης με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα: Επειδή η παραγνώριση και η περιφρόνηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου οδήγησαν σε πράξεις βαρβαρότητας που εξεγείρουν την ανθρώπινη συνείδηση και την έλευση ενός κόσμου όπου οι άνθρωποι θα απολαμβάνουν την ελευθερία του λόγου και την πίστη και την ελευθερία της τρομοκρατίας και της δυστυχίας, έχει ανακηρυχθεί ως η υψηλότερη φιλοδοξία του ανθρώπου. Η Γενική Συνέλευση διακηρύσσει την παρούσα Παγκόσμια Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ως το κοινό ιδανικό που πρέπει να επιτύχουν όλοι οι λαοί και τα έθνη.
Βιβλιογραφία:
- Ρούκουνας Ε., Διεθνής προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Βιβλιοπωλείο της Εστίας Ι.Δ. Κολλάρου και Σία, 1995
- Μπουρλογιάννη-Βράϊλα Χ., Πετρουλά Ε., Διεθνείς συμβάσεις δικαιωμάτων του ανθρώπου που δεσμεύουν την Ελλάδα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2004
- Ηλιοπούλου-Στράγγα Τ., Γενική θεωρία θεμελιωδών δικαιωμάτων, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2018
Απόφοιτος του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης (ΠΕΔΔ) του ΕΚΠΑ με κατεύθυνση Δημοσίου Δικαίου. Το ενδιαφέρον του ως αναλυτής περιέχεται γύρω από το χώρο της θεμελίωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της προστασίας του περιβάλλοντος. Διατελεί δόκιμος αναλυτής στην ιστοσελίδα του Κέντρου Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων και ερευνητής στην Ερευνητική Ομάδα Μεταπολίτευσης - Ομάδα Προφορικής Ιστορίας του τμήματος ΠΕΔΔ.
