Της Γεωργίας Αλεξανδράκου Αλμπάνη,
Το ημερολόγιο έγραφε 11 Μαΐου 2022, όταν η βετεράνος δημοσιογράφος του Al Jazeera, Shireen Abu Akleh, σκοτώθηκε από ισραηλινές δυνάμεις στη Δυτική Όχθη. Η έμπειρη δημοσιογράφος, φορώντας το γιλέκο με τη χαρακτηριστική αναγραφή «Press» κάλυπτε μια επιδρομή του ισραηλινού στρατού στον προσφυγικό καταυλισμό Τζανίν, όταν δέχτηκε μια σφαίρα στο κεφάλι. Μάλιστα, στεκόταν σε σημείο, όπου βρίσκονταν και άλλοι δημοσιογράφοι, οπότε μόνο στη τύχη μπορεί να αποδοθεί το γεγονός πως δεν υπήρξε άλλο θύμα της επίθεσης αυτής προς αμάχους, που βρίσκονταν εκεί για να παράσχουν κάλυψη στα ιστορικά γεγονότα, που εκείνη τη στιγμή διαδραματίζονταν.
Εκτός, όμως, από την αποτρόπαια και απαγορευμένη από πολλές διεθνείς συμβάσεις για το δίκαιο του πολέμου κίνηση εναντίον της δημοσιογράφου, πολλές είναι οι επιπλέον δολοφονίες δημοσιογράφων που είχαν καταγραφεί το 2022. Το έτος αυτό έχουμε 55 δημοσιογράφους και άλλους τέσσερις εργαζόμενους στον τύπο νεκρούς, αριθμός που μας κάνει να αναρωτιόμαστε, αν τελικά υπάρχει ελευθερία του τύπου, δεδομένου πως οι δολοφονίες αυτές δεν συνέβησαν μόνο μέσα σε κλίμα πολεμικό, αλλά -δυστυχώς- είναι καταγεγραμμένες και σε άλλες χώρες, που χαρακτηρίζονται ειρηνικές.
Όπως, θα μπορούσε κανείς να φανταστεί, η χώρα που ασκεί την εντονότερη λογοκρισία στο κόσμο δεν είναι άλλη από τη Βόρεια Κορέα, ενώ πρέπει να αναφέρουμε, ότι μόνο σ’ ένα δίκτυο καθοδηγούμενο από τη κυβέρνηση επιτρέπεται η μετάδοση των ειδήσεων. Προφανώς, οι πληροφορίες είναι αποστειρωμένες και καθότι το δίκτυο είναι μοναδικό, οι πολίτες δέχονται σε καθημερινή βάση τη προπαγάνδα του. Αυτό, όμως, που δεν θα περιμέναμε είναι ότι αμέσως μετά την «ελευθερία» του Τύπου στη Β. Κορέα, βρίσκεται μια ασιατική χώρα υπερδύναμη, στυλοβάτης της διεθνούς οικονομίας, που δεν είναι άλλη από τη Κίνα. Σύμφωνα με τη RSF (Reporters Sans Frontieres) η Κίνα είναι μια φυλακή για τους δημοσιογράφους, ενώ η κυβέρνηση της διεξάγει μια εκστρατεία για τη καταστολή της δημοσιογραφίας και του δικαιώματος της ενημέρωσης παγκοσμίως. Και από αυτή, λοιπόν, στάση της Κίνας μπορεί να αντιληφθεί κανείς τις ολοκληρωτικές πεποιθήσεις που τη διαπνέουν, καθώς με διάφορες μεθόδους υποθάλπει μια από τις σημαντικότερες ελευθερίες, αυτή του Τύπου και απομακρύνει τους πολίτες από το θεμέλιο της δημοκρατίας, την ενημέρωση. Αυτό που μας μένει να σκεφτούμε είναι τελικά πόσες «ερμηνείες» έχει η δημοκρατία και άραγε, ο καθένας μπορεί να τη προσαρμόζει στα δικά του δεδομένα;
Για το 2023, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου που προκύπτει μέσω ερευνών που διεξάγονται από τη RSF καταγράφεται πως 7 στις 10 χώρες παγκοσμίως έχουν κακές συνθήκες δημοσιογραφίας. Με άλλα νούμερα, μέχρι στιγμής στο έτος που έχουμε διανύσει καταγράφονται 7 θάνατοι δημοσιογράφων, ενώ οι φυλακισμένοι ξεπερνούν τους 500. Μπορεί να νούμερα αυτά να μας περνούν αδιάφορα, γιατί κάποιοι θα θεωρήσουν πως μιλάμε για χώρες τριτοκοσμικές, όπου η ελευθερία καταστρατηγείται σε όλους τους τομείς. Τι θα σκεφτούμε, όμως, όταν αναφέρουμε πως ακόμη και χώρες της Ε.Ε. βρίσκονται στο «κόκκινο» από θέμα επικινδυνότητας εργασίας για έναν δημοσιογράφο (της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης), ενώ πλέον ακόμη και στην Αμερική καμία χώρα δεν είναι ασφαλής για τον Τύπο; Το φαινόμενο, δηλαδή, χειραγώγησης τον μέσων ενημέρωσης δεν υφίσταται μόνο σε χώρες καθεστωτικές αλλά εμείς οι ίδιοι καθημερινά το βιώνουμε και το χειρότερο είναι πως δεν το αντιλαμβανόμαστε πολλές φορές. Θεωρούμε ορισμένες καταστάσεις «φυσιολογικές» χωρίς να περνά από το μυαλό μας ότι μας μεταδίδεται μόνο κάτι συγκεκριμένο και καθ’ όλα ελεγμένο.
Παράλληλα, στη φετινή «μέτρηση ελευθερίας του Τύπου» σημειώνεται μεγάλη αστάθεια και μετακίνηση στη κλίμακα των θέσεων πολλών κρατών, γεγονός που οφείλεται στη συνισταμένη αρκετών παραγόντων. Αρχικά, πολλές χώρες έγιναν πιο επιθετικές προς τους δημοσιογράφους για λόγους πολιτικούς και επέβαλλαν τόσο αυστηρούς περιορισμούς που οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στη λογοκρισία( χαρακτηριστικό παράδειγμα εδώ είναι η γειτονική Τουρκία, που λόγω εκλογών δεν διστάζει να φυλακίσει δημοσιογράφους, για να εξασφαλίσει συγκεκριμένα εκλογικά αποτελέσματα). Μια άλλη αιτία ανακατατάξεων είναι ο πόλεμος που ξέσπασε σε διάφορα μέρη του κόσμου, ακόμη και μέσα στη καρδιά της Ευρώπης. Στη περίπτωση, λοιπόν, της Ουκρανίας η Ρωσία κατάφερε να διασπείρει προπαγάνδα στα τοπικά μέσα ενημέρωσης μέσω των φιλορωσικών δικτύων, τα οποία χαρακτηρίστηκαν και ως πράκτορες, ενώ με διάφορες τρομοκρατικές ενέργειες κατάφερε να δημιουργήσει εξαιρετική ανασφάλεια στους επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης. Τέλος, αυτό που καταγράφεται, ως παγκόσμιο φαινόμενο κατά της ελευθερίας του Τύπου είναι η «βιομηχανία πλαστού περιεχομένου» σε συνδυασμό με την εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης, οι οποίες υπονομεύουν τη γνησιότητα της πληροφορίας, με αποτέλεσμα η διαφορά μεταξύ γεγονότος και τεχνασμάτων να θολώνεται και η κρίση των πολιτών να αλλοιώνεται. Πρόκειται, δηλαδή, για μια ξεκάθαρη μορφή χειραγώγησης των πολιτών.
Παρόλα αυτά, πρέπει να παραδεχτούμε πως υπάρχουν χώρες ανά τον κόσμο, όπου οι δημοσιογράφοι χαίρουν πραγματικής ελευθερίας της έκφρασης. Αυτές συναντώνται -κυρίως- στο λεγόμενο «Δυτικό κόσμο», ενώ οι χώρες της Βόρειας Ευρώπης (κυρίως οι Σκανδιναβικές χώρες) είναι αυτές που παρουσιάζονται, ως ασφαλέστερες για έναν δημοσιογράφο. Μήπως, όμως, αυτή η κατάσταση είναι άμεση απόρροια της συνολικής εικόνας που επικρατεί εκεί; Πόλεμος δεν υπάρχει, αλλαγές καθεστώτων και κυβερνήσεων δεν ήταν καθολικές -αν υπήρξαν, οι «γείτονες» δεν απειλούν με τρομοκρατικά μέσα και η εξωτερική πολιτική είναι αρκετά μετριοπαθής. Έτσι, η κάλυψη των εκεί γεγονότων δεν μπορεί να γίνει και ιδιαίτερα τολμηρή, εφόσον οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι δεν χρειάζεται να καλύψουν καθημερινά σκληρές καταστάσεις και να πάρουν ξεκάθαρη πολιτική (ή οποιαδήποτε άλλη) στάση. Σίγουρα, αυτή η σκέψη δεν λειτουργεί αθωωτικά υπέρ αυτών που καταστρατηγούν την ελευθερία της έκφρασης, αλλά μήπως δεν θα έπρεπε να κρίνονται όλα τα κράτη με ίδια κριτήρια, καθώς η συνθήκες σε αυτά διαφέρουν παρασάγγας;
Ωστόσο, και αυτή η σκέψη γέρνει τη ζυγαριά υπέρ των παραβατών και των καταχραστών της δημοκρατίας. Επομένως, ορθό θα ήταν να ξεκινήσει ο κόσμος από την αρχή και από κοινού να δώσει ορισμό στη δημοκρατία και στα δικαιώματα, ώστε επιτέλους να πάψει αυτή η αταξία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Hanna Duggal and Marium Ali, Map: What is the state of press freedom in the world today?, Al Jazeera. Διαθέσιμο εδώ
- 2023 World Press Freedom Index – journalism threatened by fake content industry, Reporters Without Borders (RSF). Διαθέσιμο εδώ
