Του Ηλία Λεοντάρη,
Ο Νέαρχος, γεννηθείς περί το 360 π.Χ., με καταγωγή από την Κρήτη, μεγάλωσε πλάι στον μέλλοντα διάδοχο, τον Αλέξανδρο τον Γ’, στα πλαίσια της στενής του ομάδας των φίλων. Ανατράφηκε στην Αμφίπολη και από νεαρή κιόλας ηλικία έλαβε την παιδεία των Μακεδόνων παίδων των υψηλών αξιωματούχων, μιας και ο πατέρας του, ο Ανδρότιμος, ήταν ιατρός του Φιλίππου του Β´. Εξορίστηκε από τον Φίλιππο, ενώ, αργότερα, ο ίδιος με την άνοδο του Αλεξάνδρου στο θρόνο έγινε δεκτός στην αυλή του και, μάλιστα, κατάφερε να αναλάβει ηγετικά καθήκοντα στην επακόλουθη εκστρατεία κατά των Περσών. Έλαβε το αξίωμα του σατράπη της Λυκίας (Αρρ., Αλεξάνδρου Ανάβασις, 3.6.6, «…Νέαρχον δὲ σατραπεύειν Λυκίας…») και, αργότερα, του ναυάρχου του στόλου.
Ο Αλέξανδρος, θεωρώντας πως δεν ωφελούσε ο στόλος την εκστρατεία πέρα από τον αποκλεισμό της θάλασσας και την απαρακώλυτη μεταφορά εφοδίων στο στράτευμα, αλλά και λόγω της απόστασης από τη μικρασιατική ενδοχώρα και τα πεδία των μαχών, προχώρησε στη διάλυσή του κατά το έτος 334 π.Χ. Συνειδητοποιώντας το λάθος αυτό μετά από λίγους μήνες, ανασύστησε τον στόλο, με τη βοήθεια του οποίου κατά το έτος 332 π.Χ. πολιόρκησε και κατέστρεψε τη μητρόπολη των Φοινίκων, την Τύρο. Στον Ινδό ποταμό αργότερα, το 326 π.Χ., ο Αλέξανδρος δίνει διαταγή να κατασκευαστεί νέος στόλος για να διασχίσουν τον ίδιο τον ποταμό με τελικό προορισμό τον περσικό κόλπο. Επικεφαλής ορίζεται ο Νέαρχος, με το αξίωμα του ναυάρχου. Αμέσως, ο Νέαρχος ξεκίνησε να κατεβαίνει τον ποταμό, ενώ ο βασιλιάς του ακολουθούσε με το κυρίως σώμα στρατού από την ξηρά.
Η πρωτοφανής αυτή πράξη, δηλαδή ο περίπλους των ανεξερεύνητων θαλασσών και περιοχών που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ο Νέαρχος, μπορεί να χαρακτηριστεί ως άθλος από τη νεότερη έρευνα. Στην πορεία του αυτή μετά την έξοδο από τον Ινδό, πέρασε από τις αραβικές ακτές, την Καρμανία, καθώς, επίσης, και από τη χώρα των Ωρειτών και των Ιχθυοφάγων, ενώ στην Αρμόζεια, θα συναντηθεί –μετά από πολύ καιρό– ο ίδιος με τον Αλέξανδρο, όπως μας πληροφορεί ο Αρριανός στην Ινδική. Η Ινδική αποτελεί κείμενο του Αρριανού, η οποία βασίστηκε στο «ημερολόγιο καταστρώματος» του Νεάρχου, όπως το ονομάζουν οι Ήρκος και Στάντης Αποστολίδης, ένα βιβλίο που έγραψε ο ίδιος ο ναύαρχος πιθανότατα στην πορεία του προς την επιστροφή, το οποίο, όμως, δεν σώζεται. Γιατί, όμως, κατέγραφε ο Νέαρχος λεπτομέρειες από την πορεία του στόλου του;
Η απάντηση βρίσκεται στην αρχική αιτία του ταξιδιού του. Ο Αλέξανδρος, κατά την επιστροφή του από τα βάθη της Ασίας, μπορούσε κάλλιστα να οδηγήσει όλον τον στρατό του από τη στεριά. Η αποστολή με την οποία είχε επιφορτιστεί ο Νέαρχος ήταν να διασχίσει τα παράλια της Ασίας από τον Ινδό ποταμό έως και τον Περσικό Κόλπο και ακόμα παραπέρα: «…ἐθέλοντα αἰγιαλούς τε τοὺς κατὰ τὸν παράπλοον κατασκέψασθαι καὶ ὅρμους καὶ νησῖδας, καὶ ὅστις κόλπος ἐσέχοι, ἐκπεριπλῶσαι τοῦτον, καὶ πόλιας ὅσαι ἐπιθαλάσσιαι, καὶ εἴ τις ἔγκαρπος γῆ καὶ εἴ τις ἐρήμη» (Ινδ., 32.11).
Η αποστολή, επομένως, του ιδίου ήταν εξερευνητική και αυτό παρουσιάζεται και μέσα από το ημερολόγιό του, στο οποίο κάνει λόγο για αγκυροβόλια και ξέρες που συνάντησε, αποστάσεις μεταξύ προορισμών, πληροφορίες για το γεωγραφικό και φυσικό τοπίο, ενώ περιλαμβάνει και πλείστα στοιχεία βοτανολογίας, ζωολογίας, αστρονομίας και δημογραφίας των τόπων από τους οποίους πέρασε.
Χαρακτηρίζεται ως ευφυής, οξύνους, σπουδαίος παρατηρητής και άξιος περί των ναυτικών θεμάτων, καθώς αποτελεί μια από τις κατεξοχήν πηγές για την Ινδία, που επηρέασε πληθώρα μεταγενέστερων ιστορικών και επιστημόνων εν γένει, όπως ο Αρριανός, ο Στράβων, ο Πλίνιος, ο Θεόφραστος, ο Ερατοσθένης, ο Αριστόβουλος και ο Μεγασθένης. Το έργο του παραδίδεται αποσπασματικά από τον βιογράφο του, τον Κλείταρχο, και σε αυτοτελή μορφή από τον Αρριανό στην Ινδική.
Τελικά, το κείμενο του Νεάρχου, μπορεί να θεωρείται κάπως άχαρο και να στερείται εγκυρότητας σε θέματα εξειδικευμένα (άλλωστε ο ίδιος ήταν απλά παρατηρητής), όπως για παράδειγμα ο προσδιορισμός της μονάδας μέτρησης της απόστασης που παρουσιάζεται αντισυμβατικά και κατακρίνεται από τη νεότερη έρευνα, ωστόσο δεν παύει να αποτελεί μια εξαιρετική αφήγηση των περιπετειών και των καταστάσεων που βίωσε ο στόλος του στην επιστροφή του στα Σούσα (324 π.Χ.), καθώς και μια αξιοσημείωτη πηγή γνώσεων για τις περιοχές εξερεύνησης της εποχής. Ο ίδιος τιμήθηκε από τον Αλέξανδρο στα Σούσα, όπου και νυμφεύθηκε, ενώ με τον θάνατο του βασιλιά του ένα χρόνο αργότερα, ο ίδιος θα συνταχθεί με το μέρος του Αντίγονου του Μονόφθαλμου και του Δημητρίου του Πολιορκητή, έως και το τέλος της ζωής του γύρω στο 312 π.Χ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- King Carol (2020), Αρχαία Μακεδονία: Η ιστορία του βασιλείου από την ίδρυσή του έως τη ρωμαϊκή κατάκτηση, μτφρ. Κλεάνθης Ζουμπουλάκης, Αθήνα: Historical Quest.
- Αποστολίδης Ήρκος & Αποστολίδης Στάντης (2015), Μέγας Αλέξανδρος: Τα αποσπάσματα των αρχαίων ιστορικών, Αθήνα: Gutenberg.
- Chinnock E. J. (1884), The Anabasis Of Alexander, Λονδίνο: Gutenberg.
- LOEB CLASSICAL LIBRARY, lorbclassics.com, Διαθέσιμο εδώ
- PERSEUS DIGITAL LIBRARY, perseus.tufts.edu, Διαθέσιμο εδώ
