Του Θανάση Μάριζα,
«H τέχνη και η επιστήμη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες. Η ανάπτυξη και η προαγωγή τους αποτελεί υποχρέωση του Kράτους. H ακαδημαϊκή ελευθερία και η ελευθερία της διδασκαλίας δεν απαλλάσσουν από το καθήκον της υπακοής στο Σύνταγμα. […] H παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Kράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Eλλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες».
Οι δυο πρώτες παράγραφοι του άρθρου 16 του Ελληνικού Συντάγματος, το οποίο πραγματεύεται τους τομείς της Παιδείας, της Τέχνης και της Επιστήμης, μέσα στα πλαίσια των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, μπορούν να αναλυθούν από ποικίλες σκοπιές: την οικουμενικότητα του αγαθού της παιδείας, την ανθρώπινη ανάγκη μόρφωσης και έκφρασης, την ελευθερία του ακαδημαϊκού λόγου, το ζήτημα διαχωρισμού κράτους – εκκλησίας, την εθνική ελληνική ταυτότητα κ.λπ. Όλα, όμως, έχουν ένα κοινό σημείο εκκίνησης: το ελληνικό κράτος είναι υπεύθυνο για την προάσπιση και την ενίσχυση όλων όσων πέφτουν κάτω από την «ομπρέλα» του όρου εκπαίδευση. Το πώς κάτι τέτοιο θα επιτευχθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, αποτελεί συχνό αντικείμενο πολιτικών αντιπαραθέσεων και κομματικών προστριβών, όπως, άλλωστε, σχεδόν όλα τα καίρια προβλήματα της ελληνικής πραγματικότητας. Στην εν λόγω περίπτωση, η συζήτηση φαίνεται όλο και συχνότερα να περιστρέφεται γύρω από ένα συγκεκριμένο ερώτημα: βρίσκεται η λύση του ζητήματος στην ιδιωτικοποίηση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος;
Καταρχάς, θα πρέπει να γίνουν ορισμένες διευκρινίσεις. Πρώτον, η Ελλάδα είναι μια από μόλις 22 χώρες παγκοσμίως που προσφέρουν, κατά συντριπτική πλειοψηφία, δωρεάν εγχώρια εκπαίδευση. Δεύτερον, στο προσκήνιο βρίσκεται κυρίως το εάν θα πρέπει τα πτυχία ιδιωτικών ινστιτούτων (τα οποία, προς το παρόν, έχουν εγκυρότητα μόνο μέσω της «θυγατρικής» τους σχέσης με κάποιον αλλοδαπό φορέα, είτε πρόκειται για κράτος είτε για πανεπιστήμιο) να έχουν την ίδια νομική αναγνώριση με τα πτυχία των δημόσιων. Τρίτον, ουδέποτε έχει γίνει λόγος για πλήρη ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης (δηλαδή, θέσπισης διδάκτρων στα τωρινά δημόσια πανεπιστήμια), ακόμη κι από τους πλέον ένθερμους υποστηρικτές της ισοσκέλισης των επί πληρωμή σχολών. Μικρό(τερο), λοιπόν, το κακό. Πράγματι, όμως; Είναι, όντως, θετικός ένας τέτοιου είδους «συμβιβασμός»; Πως θα αντικατοπτριζόταν ρεαλιστικά η νέα «ισχύς» των τριτοβάθμιων ιδιωτικών ιδρυμάτων, στο ευρύτερο φάσμα του ελληνικού ακαδημαϊκού (αλλά και εκπαιδευτικού) τομέα; Τι θα σήμαινε αυτό για την «πνευματική» αγορά εργασίας;
Υπό το πρίσμα των επικείμενων εκλογών, οι συλλογισμοί αυτοί αναδύονται και πάλι στην επιφάνεια. Τα κύρια πολιτικά κόμματα έχουν λάβει, ως επί το πλείστον, χρονικά συνεπείς και, αν μη τι άλλο, προβλέψιμες θέσεις επί του θέματος.
Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας έχει τοποθετηθεί σταθερά υπέρ της μερικά ενισχυμένης ιδιωτικής εκπαίδευσης. Ο Πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης είχε θέσει το θέμα ως κομματική προτεραιότητα ήδη από το 2019, ενώ μια νομοθετική προσπάθεια «τροποποίησης» του άρθρου 16, ώστε να γίνουν επιτρεπτές οι αδειοδοτήσεις για ιδιωτικά πανεπιστήμια επί ελληνικού εδάφους, είχε καταψηφιστεί από τη Βουλή, τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους (93 υπέρ, 168 κατά, 4 παρόντες). Πάντως, τόσο ο Πρωθυπουργός, όσο και η Υπουργός Παιδείας Ν. Κεραμέως, δεν έχουν φανεί αποθαρρυμένοι από την έκβαση αυτή, καθώς έχουν δεσμευθεί, εν έτει 2023, για «μεγάλη προσπάθεια» και ελπίδα αλλαγής στο «άμεσο μέλλον».
Η «τριανδρία» (με τη χαλαρή έννοια του όρου) των αμιγώς αριστερών κομμάτων (ΣΥ.ΡΙΖ.Α., Μέ.Ρ.Α.25, Κ.Κ.Ε.) έχει, αντίστοιχα, και παρά τις μεταξύ τους προστριβές, αντισταθεί συνεχώς κι από κοινού σε κάθε τέτοια κυβερνητική απόπειρα, με το κόμμα του Γ. Βαρουφάκη να περιγράφει το άρθρο 16 ως «ένα από τα τελευταία λαϊκά αναχώματα στον ανελέητο ταξικό πόλεμο της ολιγαρχίας», τον Τομεάρχη Παιδείας του ΣΥ.ΡΙΖ.Α., Ν. Φίλη, να χαρακτηρίζει «ιδεοληπτική εμμονή» τις βλέψεις του Πρωθυπουργού και τον Γενικό Γραμματέα του Κ.Κ.Ε., Δ. Κουτσούμπα, να κάνει λόγο για «ξύλωμα» του Συντάγματος.
Το ΠΑ.ΣΟ.Κ. έχει αναλόγως διατηρήσει μια πιο «κεντρώα» στάση. Ο Πρόεδρος του κόμματος, Ν. Ανδρουλάκης, έχει εκφράσει την άποψη πως «Μπορεί να ιδρυθεί ένα πραγματικό ιδιωτικό πανεπιστήμιο, χωρίς την αναθεώρηση του άρθρου 16», ενώ έχει καλέσει, κάπως εξισορροπητικά, για πιο ανοιχτή πρόσβαση των αποφοίτων λυκείου στις δημόσιες σχολές.
Με την ύπαρξη της παραπάνω ασυμφωνίας και με τα πολιτικά «αίματα» να ανάβουν, σε κάθε επαναφορά του ζητήματος, ένα μόνο είναι σίγουρο: όχι μόνο θα κληθεί η επόμενη Κυβέρνηση να επιληφθεί του θέματος, αλλά θα πρέπει πιθανότατα να υπάρξουν κι αμοιβαίες υποχωρήσεις, για μια τελική επίλυσή του. Εάν οι εκλογές του Μαΐου αναδείξουν Κυβέρνηση συνεργασίας, με τη συμμετοχή δυο ή τριών κομμάτων, τότε η αναδιαμόρφωση (ή όχι) του άρθρου 16 θα βρεθεί στο επίκεντρο των ενδοκυβερνητικών συζητήσεων. Επιτυχείς διαπραγματεύσεις, σε ένα τέτοιο σενάριο, θα ανοίξουν πολύ πιο εύκολα τον δρόμο μιας οικουμενικής συνεννοήσεως. Όλα αυτά, βέβαια, θα πρέπει να εξεταστούν μέσα στο περιβάλλον των υπόλοιπων χρόνιων προβλημάτων της ελληνικής εκπαίδευσης. Παρακμιακές υποδομές, ελλιπής στήριξη σε ευάλωτες ομάδες, περιορισμένες προσλήψεις εκπαιδευτικών, φυγή νέων διανοουμένων στο εξωτερικό, αυξανόμενη τρωτότητα των καλλιτεχνικών ειδικεύσεων, ταύτιση του θεσμού των Πανελληνίων εξετάσεων με την ιδιωτική ενισχυτική διδασκαλία, δίλλημα «διεύρυνσης» ή «επιλεκτικότητας» των θέσεων στα Α.Ε.Ι. κ.λπ.
Έχοντας την «απρόσμενη» διάκριση του να βρίσκεται σε ένα «κλειστό γκρουπ» από κράτη (αντιπροσωπεύει μόλις το 11,28% της παγκόσμιας κοινότητας), που προσφέρουν, τουλάχιστον φαινομενικά, απλόχερα τη δυνατότητα τριτοβάθμιας κατάρτισης, θα ήταν κρίμα η Ελλάδα να επιλέξει την, έστω και περιορισμένη, ένταξή της στις χώρες με ιδιωτική παιδεία, χωρίς να έχει πρώτα διορθώσει τα υπάρχοντα «βάσανα» του εκπαιδευτικού της τομέα, να θωρακίσει την πρόσβαση σε δημόσια εκπαιδευτήρια, κι να εξασφαλίσει την ακεραιότητα της ευρύτερης κρατικής εκπαίδευσης. Με την 21η Μαΐου να βρίσκεται προ των πυλών, μόνον ο χρόνος θα μας προσφέρει μια τελική κατάληξη.
