Της Κατερίνας Κωνσταντοπούλου,
«Παλιέ μου φίλε συλλογίσου,
Σιγά-σιγά θα συνηθίσεις
Η νοσταλγία σου έχει πλάσει
Μια χώρα ανύπαρχτη με νόμους
Έξω απ᾿ της γης κι απ᾿ τους ανθρώπους».
— Γιώργος Σεφέρης, απόσπασμα, από το ποίημα «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου»
«Ώ απέραντη νοσταλγία για κάτι που ποτέ δεν ζήσαμε
Κι όμως, αυτό υπήρξε όλη η ζωή μας…»
— Τάσος Λειβαδίτης, «Η Μεγάλη Νοσταλγία»
Πέντε παιδιά, στην ακμή της νιότης τους, αγκαλιασμένα σε κάποια ηλιόλουστη ακρογιαλιά ενός ελληνικού νησιού. Αύγουστος μήνας, ο ήλιος να καίει, μα πιο πολύ να καίνε τη ψυχή σου εκείνα τα διάπλατα χαμόγελα στα παιδικά τους πρόσωπα, εκείνα τα ανυποψίαστα γελαστά μάτια. Πέντε σφριγηλά κορμιά, όλο υγεία, δύναμη και πάθος για ζωή, καλυμμένα με αλάτι να σε κοιτάνε κατάματα μέσα από τη φωτογραφία και να σου ζητούν επίμονα τον λόγο. Πού είναι ο ανέμελος κόσμος που έβλεπαν αυτά τα όμορφα μάτια; Αυτός ο φωτεινός, ελπιδοφόρος κόσμος; Πού ξοδεύτηκε η ζωή που κρατούσαν με τόση σιγουριά στα ηλιοκαμένα χέρια τους; Πού χάθηκαν τα όνειρα για τα οποία μιλούσαν τα βράδια πλάι στον φλοίσβο;
Ό,τι κι αν κάνεις, δεν μπορείς να γλιτώσεις από το βλέμμα εκείνου του παιδιού που κοιτούσε με θράσος τη ζωή. Το μόνο που σου απομένει να κάνεις είναι να σκύψεις ταπεινωμένος το κεφάλι και να κρύψεις εκείνη την τυραννική φωτογραφία σε κάποιο σκονισμένο άλμπουμ. Γιατί η νοσταλγία είναι αμείλικτη, δεν λυπάται και δεν συγχωρεί. Όλες οι φωνές, τα γέλια, τα τραγούδια, οι υποσχέσεις, τα όνειρα του τότε, απαιτούν έναν αδήριτο απολογισμό, που σίγουρα θα έχει θύματα. Κι ίσως το μόνο που απομένει τελικά από όσα ζούμε είναι εκείνο το γλυκόπικρο ρίγος που διαπερνά τη ψυχή μας, όταν ξεφυλλίζουμε κάποιο ξεχασμένο λεύκωμα. Κι εκείνο το μούδιασμα της συνειδητοποίησης ότι τίποτα δεν γυρίζει πίσω.
Δεν υπάρχει πιο «ιδιότροπο» συναίσθημα από τη νοσταλγία. Από τη μία, είσαι τυχερός αν είσαι σε θέση να νοσταλγήσεις, διότι υπήρξες ευτυχισμένος. Και μέσα στα πιο βαθιά σκοτάδια, η ψυχή σου μπορεί να χαμογελάσει ανατρέχοντας σε εκείνη τη χαμένη ευτυχία. Η περασμένη χαρά, λοιπόν, μπορεί να αποτελέσει όαση για το μέλλον, απόθεμα δύναμης και ελπίδας. Εφόσον υπήρξα ευτυχισμένος, είναι δυνατόν να υπάρξω ξανά και στο μέλλον, σωστά; Από την άλλη, όμως, αυτός ο κόμπος στο στομάχι όταν αντικρίζεις κατάματα κάτι που έχασες ανεπιστρεπτί, κουρελιάζει τη ψυχή και απελπίζει τον άνθρωπο. Κάνει το παρελθόν να φαίνεται σαν ένα μακρινό όνειρο, έναν απροσπέλαστο Παράδεισο — ακόμα κι αν δεν ήταν- και το παρόν να μοιάζει λίγο πιο άχαρο. Και ίσως δεν έχεις χάσει το χαμόγελό σου —ίσως έχεις την τύχη να είσαι ακόμα ευτυχισμένος— μα σίγουρα θα έχεις χάσει κάτι: έναν φίλο, έναν συγγενή, λίγα νιάτα, λίγη αθωότητα… Η ζωή έχει την κακή συνήθεια να είναι κλεπτομανής: κλέβει όλο και περισσότερα, όσο περνούν τα χρόνια. Κι ίσως δεν είναι τόσο κακή αυτή η συνήθεια, γιατί μόνο όταν χάνουμε κάτι, συνειδητοποιούμε πόσο πολύτιμο ήταν.
«Υπάρχουν στιγμές τόσο μαγευτικές που προκαλούν νοσταλγία για το παρόν» έγραψε ο Γάλλος ποιητής και συγγραφέας Grégoire Lacroix. Μακάρι να είμαστε σε θέση να βιώνουμε τόσο έντονα το παρόν, ώστε να καταλαβαίνουμε πως ό,τι ζούμε τώρα, σύντομα θα αποτελεί παρελθόν και πως ίσως μας λείψει κάποια στιγμή στο μέλλον. Μακάρι να βλέπουμε ομορφιά και στη θαλπωρή του παρελθόντος και στη δυναμικότητα του παρόντος και στην ελπίδα του μέλλοντος. Και μακάρι, κοιτώντας εκείνη την παλιά φωτογραφία από τα νεανικά σας χρόνια, να νιώσετε απέραντη ευγνωμοσύνη για τη ζωή και να είστε έτοιμοι να δημιουργήσετε νέες φωτογραφίες που θα νοσταλγήσετε στο μέλλον.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Λειβαδίτης, Τ. (2016), Μικρό βιβλίο για μεγάλα όνειρα, Εκδόσεις Μετρονόμος
- Γιώργου Σεφέρη, «Ο γυρισμός του ξενιτεμένου», ebooks.edu.gr, διαθέσιμο εδώ
