Της Μαρίας Μπαλαούρα,
Επιβλητικά, κόκκινα, δερμάτινα και ελαφριά. Ο λόγος γίνεται για τα ξακουστά τσαρούχια, το υπόδημα που, πλέον, βλέπουμε να φορούν οι Εύζωνες της Προεδρικής Φρουράς. Ποια, όμως, είναι η καταγωγή του τσαρουχιού; Ποιες οι κατηγορίες τους και τι συμβολίζει η μαύρη φούντα που τα κοσμεί μπροστά;
Στα τέλη 19ου με αρχές 20ου αιώνα, παρατηρείται η χρήση ενός δερμάτινου υποδήματος, κλειστού τύπου, από Βαλκάνιους, Τούρκους και Μικρασιάτες. Η αρχική τους ονομασία ήταν πίγγες. Οι Τούρκοι του είχαν αποδώσει την ονομασία carik (τσαρίκ) ή caruk (τσαρούκ). Παρόμοιο υπόδημα, όμως, φορούσαν και οι Ιταλοί, με την ονομασία τσιότσιερα. Το τσαρούχι κατασκευαζόταν από κατεργασμένο ή ακατέργαστο δέρμα, συνήθως μοσχαριού, την τελατίνι, ερυθρού χρώματος. Στην ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα, οι αγρότες φορούσαν τσαρούχια από δέρμα χοίρου, τα γουρουνοτσάρουχα, τα οποία εξασφάλιζαν ένα άνετο και ευέλικτο βάδισμα. Το πιο φθηνό τσαρούχι ήταν αυτό που κατασκευαζόταν από ρόδες αυτοκινήτου, τις οποίες προμηθεύονταν από την Αθήνα.
Το τσαρούχι αποτελείται από τέσσερα μέρη, την πατωσιά, δηλαδή τη σόλα, τα δύο πλαϊνά και τη μύτη, η οποία ήταν πάντα γυρισμένη προς τα πάνω, ώστε να μη βυθίζεται το πόδι στις λάσπες ή το χιόνι και ήταν είτε γυμνή είτε στολισμένη με μια μάλλινη, μαύρη φούντα. Τα γυναικεία τσαρούχια, συνήθως, δεν είχαν φούντα, ενώ τα παιδικά είχαν πολύχρωμη. Η φούντα αφενός προστάτευε τα δάχτυλα από το κρύο και τα νερά και αφετέρου χρησίμευε ως αποθηκευτικός χώρος αιχμηρών αντικειμένων, κόλπο που είχαν σκαρφιστεί κλέφτες και αρματολοί, διότι εκείνη την εποχή κάθε μάχη κατέληγε σώμα με σώμα.
Τα τσαρούχια διακρίνονταν σε δύο κατηγορίες: τα γιαννιώτικα ή ραφτά, που τα χρησιμοποιούσαν καθημερινά, και τα σαρακατσάνικα ή καρφωτά, που τα φορούσαν με την επίσημή τους ενδυμασία στις γιορτές και τα πανηγύρια. Η διαφορά τους έγκειται στη διαδικασία συναρμολόγησης των μελών του τσαρουχιού. Η κατασκευή του τσαρουχιού διαρκούσε έως τρεις μέρες. Ακόμα, υπήρχαν και τσαρούχια με κεντητό στολισμό, τον οποίο επέλεγε ο πελάτης μετά τις ραφές και ο κατασκευαστής τον σχεδίαζε με μολύβι πάνω στο δέρμα και έπειτα με μηχανή πλάκας. Τα στολισμένα τσαρούχια υποδείκνυαν την ανώτερη οικονομική κατάσταση αυτού που τα φορούσε.
Επιπλέον, τα τσαρούχια δεν κυκλοφορούσαν μόνο σε κόκκινο χρώμα, αλλά και σε μαύρο. Το κόκκινο χρώμα επέλεγαν κυρίως όσοι φορούσαν φουστανέλα, ενώ το μαύρο χρώμα επέλεγαν όσοι φορούσαν βράκα ή αλλιώς μπουραζάνα. Σύμφωνα με τη στρατιωτική ορολογία, τα τσαρούχια που φορούν σήμερα οι Εύζωνες ονομάζονται ταρρούχιον και κατασκευάζονται με 50 καρφιά που τους εξασφαλίζουν βάρος, κάθε τσαρούχι ζυγίζει 3 κιλά το καθένα, αλλά και έναν επιβλητικό ήχο. Όπως είχε αναφέρει η Προεδρική Φρουρά μετά την παρέλαση της 25ης Μαρτίου του 2021, ο βηματισμός είναι τόσο ηχηρός «για να τον ακούσουν οι άγνωστοι νεκροί του Έθνους».
Λόγω της καθημερινής τους χρήσης και της ευρείας χρονικής περιόδου που χρησιμοποιούνταν, αλλά και της γεωγραφικής τους εξάπλωσης, δημιουργήθηκαν πολλές λαϊκές φράσεις με το τσαρούχι. Μία από αυτές είναι «ο χωριάτης κι αν πλουτίσει, το τσαρούχι δεν θα αφήσει», που σήμαινε πως οι βλαβερές συνήθειες δεν αποβάλλονται εύκολα. Μία άλλη πολύ γνωστή φράση που χρησιμοποιούμε ακόμη και σήμερα είναι η εξής: «έγινε η γλώσσα μου τσαρούχι», που τη λέμε συνήθως, όταν είμαστε κουρασμένοι ή άρρωστοι, με αποτέλεσμα η γλώσσα μας να έχει αφυδατωθεί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τσαρούχι, το ιστορικό σύμβολο, Λαογραφικό Μουσείο Περαχώρας, διαθέσιμο εδώ
- Τσαρούχι από τον τόπο σου: η ιστορία, οι τύποι και η καταγωγή του ελληνικού τσαρουχιού, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τσαρούχια: Ιστορία, καταγωγή και τύποι, maxmag.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τι συμβολίζει ο ήχος από το τσαρούχι στον επιβλητικό βηματισμό των ευζώνων, protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
