Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Η 21η Απριλίου είναι μια μέρα που στη μνήμη του ελληνικού λαού συνδέεται με το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών και με τις σκοτεινές στιγμές της στρατιωτικής Δικτατορίας. Στη μνήμη των περισσότερων, η αντίσταση προς τη Δικτατορία αφορά αποκλειστικά και μόνο το φοιτητικό κίνημα της εποχής, με αποκορύφωμα τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Παρόλα αυτά, ο αντιδικτατορικός χώρος στελεχωνόταν από πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους ομάδες, από τις οποίες ορισμένες είχαν υιοθετήσει τη «δυναμική αντίσταση».
Την υποκειμενικότητα και την πολλαπλότητα των ατόμων που είχαν προσχωρήσει σε αντιδικτατορικές οργανώσεις φωτίζει το πόνημα του Πολυμέρη Βόγλη Δυναμική Αντίσταση: Υποκειμενικότητα, πολιτική βία και αντιδικτατορικός αγώνας 1967 – 1974, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Γεννημένος το 1964, ο συγγραφέας του βιβλίου είναι Καθηγητής Κοινωνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και έχει εκδώσει βιβλία και άρθρα για τη δεκαετία του 1940, καθώς και άλλα θέματα κοινωνικής και ιστορικής μνήμης. Η ιδέα για το συγκεκριμένο έργο γεννήθηκε όταν ο Βόγλης συμμετείχε σε ένα ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα για τα κινήματα της νεολαίας το 1968. Μέσα από τη συγκέντρωση προφορικών μαρτυριών για το αντιδικτατορικό κίνημα εντός και εκτός Ελλάδος, ο συγγραφέας ήρθε σε επαφή με την έννοια της δυναμικής αντίστασης, η οποία, αν και είχε επιλεγεί από πολλούς την περίοδο της Δικτατορίας, απουσίαζε σε μεγάλο βαθμό από τη βιβλιογραφία.
Μέσα από το συγκεκριμένο βιβλίο, δίνεται μια εικόνα για τα κινήματα κατά της Δικτατορίας, με έμφαση στην πολλαπλότητα των ομάδων και των δράσεων. Ο συγγραφέας, όπως έχει δηλώσει και σε συνεντεύξεις του, προτιμά να κάνει λόγο για τον αντιδικτατορικό χώρο και όχι για ένα συλλογικό αντιδικτατορικό κίνημα, καθώς επρόκειτο για έναν χώρο με πολλές διακυμάνσεις, που ιδιαίτερα πριν το 1972, σε καμία περίπτωση δεν είχε τέτοιου είδους ομοιομορφία ιδεολογιών και μεθόδων, ώστε να χαρακτηριστεί κίνημα. Το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου ξεκινά από τη δεκαετία του 1960, στην οποία αρκετοί νέοι της εποχής έβρισκαν την πολιτική τους φωνή, ώστε να αγωνιστούν για μια σειρά διεκδικήσεων, όπως τη χρηματοδότηση της Παιδείας, αλλά το πραξικόπημα διέψευσε αυτές τους τις ελπίδες.
Στο δεύτερο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα γεγονότα στα χρόνια μετά το πραξικόπημα. Πολλές οργανώσεις βρέθηκαν εκτός νόμου ακαριαία, ενώ άλλες συνέχισαν τη δυναμική αντίσταση. Το κράτος μέχρι το 1969 είχε ήδη καταφέρει να εξαρθρώσει πολλούς από αυτούς τους πυλώνες αντίστασης, ενώ μεγάλες μερίδες της κοινωνίας έδειχναν να αδρανούν.
Στη συνέχεια, το τρίτο και εκτενέστερο κεφάλαιο αφορά τη δυναμική αντίσταση και όσους την επέλεξαν. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι μαρτυρίες των ατόμων που βίωσαν την 21η Απριλίου για το πώς αισθάνθηκαν με τα νέα που έλαβαν εκείνη την ημέρα. Ως δυναμική αντίσταση ορίζεται στο βιβλίο (όπως οριζόταν και τότε από όσους συμμετείχαν σε αυτήν), η αντίσταση που, πέρα από τις ειρηνικές διαμαρτυρίες (πορείες, απεργίες κ.ά.), προέβαινε και σε άλλες ενέργειες, όπως την τοποθέτηση εκρηκτικών σε σημαντικούς χώρους ή τις απόπειρες δολοφονίας εναντίον πρωτεργατών του καθεστώτος, με πιο γνωστή την αποτυχημένη απόπειρα του Αλέκου Παναγούλη κατά του Γεωργίου Παπαδόπουλου.
Ενδιαφέρουσα είναι και η έμφυλη διάσταση που δίνεται στη δυναμική αντίσταση, καθώς ο συγγραφέας εξηγεί ότι οι ιθύνοντες του καθεστώτος δε θεωρούσαν τις γυναίκες ικανές για κάτι τέτοιο, μια προκατάληψη που συχνά ανατρεπόταν εις βάρος τους. Το τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζει μια σειρά από διώξεις που υπέστησαν όσοι αντιστάθηκαν στη Χούντα, με έμφαση στις συλλήψεις, τον βασανισμό και ορισμένες σημαντικές δίκες, ενώ περιλαμβάνονται και οι συγκλονιστικές μαρτυρίες ατόμων που βασανίστηκαν με κάθε τρόπο από ένα σαδιστικό καθεστώς και είχαν επιλέξει να συνεργαστούν μαζί του.
Ο Πολυμέρης Βόγλης προβληματίζεται στο βιβλίο του για τους λόγους που έχουν καταστήσει τη δυναμική αντίσταση απούσα από τις μέχρι τώρα έρευνες για την περίοδο της Δικτατορίας. Ο ίδιος θεωρεί ότι, υπό το πρίσμα του πολέμου κατά της τρομοκρατίας και των πολιτικών δολοφονιών που έλαβαν χώρα μετά την πτώση της Χούντας, η δυναμική αντίσταση, ως άσκηση πολιτικής βίας, έφτασε να θεωρείται σχεδόν συνώνυμη της τρομοκρατίας, με αποτέλεσμα ακόμα και άτομα που είχαν αγωνιστεί στο πλαίσιό της να προτιμούν να μη μοιραστούν αυτές τις εμπειρίες τους. Παρόλα αυτά, ο συγγραφέας θεωρεί ότι είναι ανιστορικό το να χαρακτηρίσει κανείς τη δυναμική αντίσταση ως τρομοκρατία, καθώς μια τέτοια ανάγνωση του παρελθόντος προϋποθέτει ερμηνείες που δε λαμβάνουν υπόψη τις ιστορικές συνθήκες και το πλαίσιο στην κάθε περίπτωση. Σήμερα, με αφορμή αυτή τη ζοφερή επετειακή ημέρα, διαβάσαμε και προτείνουμε ένα βιβλίο που παρουσιάζει με συνέπεια και με ορθή ιστορική μεθοδολογία την πορεία μιας νεολαίας που διεκδίκησε με κάθε τρόπο την ελευθερία από την καταπίεση και τελικά συνδέθηκε ως σύμβολο με τον αντιδικτατορικό αγώνα.
