Της Δανάης-Βασιλικής Γαζή,
Στον νομικό κόσμο, το τεκμήριο της αθωότητας εντοπίζεται, κατά κύριο λόγο, στην ποινική δίκη και η σημασία του είναι καίρια για τη θέση του κατηγορουμένου. Αναλυτικότερα, όσον αφορά την ποινική διαδικασία, ο ύποπτος, από τη στιγμή που θεωρείται κατηγορούμενος, απολαμβάνει του δικαιώματος του τεκμηρίου αθωότητας, δηλαδή δεν μπορεί να του καταλογιστεί ποινή, πριν αποδειχθεί ότι αυτός τέλεσε την πράξη, ενώ, ταυτόχρονα, μπορεί να ασκήσει δικαιώματα που μπορούν να θεμελιώσουν το παραπάνω τεκμήριο, όπως είναι, για παράδειγμα, η προηγούμενη εξέταση των μαρτύρων. Ωστόσο, ζήτημα εγείρεται όσον αφορά το τεκμήριο αθωότητας στην πολιτική δίκη και κατά πόσο αυτό εφαρμόζεται, όπως και στην ποινική.
Αρχικά, αξίζει να σημειωθεί ότι μια σημαντική αρχή που διέπει το ελληνικό νομικό σύστημα είναι η αρχή της διάκρισης των εξουσιών, καθώς και των δικαιοδοσιών των δικαστηρίων. Η ποινική, δηλαδή, δικαιοδοσία διαφέρει από την αστική και το τεκμήριο της αθωότητας δε θα πρέπει να είναι αποκλειστικά συνυφασμένο με την ποινική δίκη, καθώς εφαρμόζεται ενώπιον κάθε δικαστηρίου. Επιπλέον, το τεκμήριο αυτό είναι ένα αυτοτελές δικαίωμα που συνδέεται άρρηκτα με την προσωπικότητα του κατηγορουμένου και, άρα, τον ακολουθεί σε κάθε διαδικασία και σε κάθε στάδιο της δίκης. Για αυτόν το λόγο, μάλιστα, το τεκμήριο αθωότητας θα πρέπει να είναι σεβαστό από όλες τις αρμόδιες κρατικές αρχές.
Βέβαια, θα θεωρούνταν παράλειψη αν δεν αναφέραμε και το σύνηθες φαινόμενο της συναφούς πολιτικής δίκης. Στην περίπτωση αυτή, δηλαδή, το πολιτικό δικαστήριο δεν μπορεί να αγνοήσει την αθωωτική απόφαση που εξέδωσε το ποινικό δικαστήριο, ούτε βέβαια να τη χρησιμοποιήσει ως επιχείρημα για την αθώωσή του. Εξάλλου, η αρχή της αυτοτέλειας, που διέπει τις αρμοδιότητες μεταξύ των δύο αυτών διαδικασιών, θα πρέπει να γίνεται κατανοητή, με την έννοια ότι το πολιτικό δικαστήριο δεν θα πρέπει να επηρεάζεται, ούτε να δεσμεύεται από την απόφαση που εξέδωσε το ποινικό δικαστήριο. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να εγείρονται αμφιβολίες σχετικά με την εγκυρότητα της αθωωτικής απόφασης του άλλου δικαστηρίου, αλλά θα πρέπει να γίνεται σεβαστή.
Με την απόφαση ΑΠ 1238/2021, διευκρινίστηκε ποια είναι η θέση του πολιτικού δικαστηρίου σχετικά με το τεκμήριο αθωότητας. Σαφέστερα, κατέστη σαφές ότι δεν υφίσταται δεδικασμένο στην πολιτική δίκη από την αθωωτική απόφαση του ποινικού δικαστηρίου και, άρα, καθίστανται εφικτές οι αστικές διεκδικήσεις. Μπορεί, δηλαδή, ο κατηγορούμενος να κριθεί αθώος, όσον αφορά το ποινικό μέρος και ένοχος, όσον αφορά την αστική πλευρά και, άρα, π.χ. να είναι υπόχρεος προς καταβολή αποζημίωσης. Ακόμη, δηλαδή, και αν τα πραγματικά περιστατικά, που θεμελιώνουν την αθώωση στην ποινική διαδικασία, ή και στην περίπτωση που αποτελούν τη βάση για τη δημιουργία της αστικής αξίωσης και, άρα, δεν επαρκούν για τη θεμελίωση της αθωότητας και στην πολιτική δίκη.
Ακόμα, είναι αξιοσημείωτο το γεγονός, ότι η επέκταση της εφαρμογής του τεκμηρίου αθωότητας και στην πολιτική δίκη οφείλεται στη διασταλτική ερμηνεία του άρθ. 6 παρ. 2 της ΕΣΔΑ. Αναλυτικότερα, το συγκεκριμένο άρθρο όχι μόνο ορίζει ότι κάθε κατηγορούμενος έχει το δικαίωμα να θεωρείται αθώος, έως ότου αυτό να αποδειχτεί, αλλά, ταυτόχρονα, έχει και δεσμευτική ισχύ για όλα τα δικαστήρια, λόγω της σπουδαιότητάς του και της αναγνωρισμένης ισχύος του. Επιπλέον, με τη διεύρυνση της ερμηνείας αυτής προστατεύονται εκείνοι που, ενώ είχαν κατηγορηθεί, απαλλάσσονται τώρα της κατηγορίας και, συνεπώς, δεν θεωρούνται πλέον από τις κρατικές αρχές ως εγκληματίες.
Λαμβάνοντας, λοιπόν, υπόψη όλα τα ανωτέρω, συνάγεται ότι το τεκμήριο αθωότητας διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο, όσον αφορά τη θέση του κατηγορουμένου τόσο στην πολιτική όσο και στην ποινική δίκη. Τα πολιτικά δικαστήρια, δηλαδή, έχουν αυτοτέλεια ως προς την έκδοση απόφασης διαφορετικής από εκείνη που εξέδωσε το ποινικό δικαστήριο και δεν δεσμεύονται από κανένα δεδικασμένο. Λαμβάνουν, βέβαια, υπόψιν την αθώωση του κατηγορουμένου κατά την ποινική διαδικασία, αλλά μπορούν να εκδώσουν διαφορετική απόφαση, διαμορφώνοντας διαφορετικό αιτιολογικό από εκείνο της ποινικής δίκης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η εφαρμογή του τεκμηρίου αθωότητας στην πολιτική δίκη (ΑΠ 1238/2021), lawspot.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τεκμήριο αθωότητας, dikastiko.gr, διαθέσιμο εδώ
