Του Ιωάννη Περγαντή,
Ακούγοντας τον όρο «Βασίλειο της Μακεδονίας», το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό είναι δύο ονόματα: ο Φίλιππος Β΄ και ο Αλέξανδρος Γ΄ (Μέγας Αλέξανδρος). Σε αυτά τα δύο άτομα έχουμε προσδώσει όλες τις καινοτομίες, μεταρρυθμίσεις και μεγάλες επιτυχίες που γνώρισε ποτέ το μακεδονικό Βασίλειο. Παρ’ όλα αυτά, τα δύο αυτά πρόσωπα, αν και μείζονος σημασίας, δεν ήταν οι μοναδικοί μονάρχες που έκατσαν στο μακεδονικό θρόνο και παρήγαγαν αξιόλογο έργο. Ένας από αυτούς τους Βασιλείς, ο οποίος δεν γίνεται λήπτης της αναγνώρισης που του αξίζει, είναι ο Βασιλιάς Αρχέλαος Α΄.
Ο Αρχέλαος, γεννηθείς στα μέσα του 5ου αιώνα, διετέλεσε Βασιλιάς της Μακεδονίας από το 413 ως το 399 π.Χ. Πατέρας του ήταν ο Περδίκκας Β΄, όμως δεν ήταν ο άμεσος διάδοχος, καθώς μητέρα του ήταν μια δούλα του θείου του Αλκέτα. Μετά το θάνατο του πατέρα του, η δολοφονία του θείου και του νόμιμου διαδόχου, κάτι το σύνηθες στην μακεδονική αυλή, του χάρισε το θρόνο της Μακεδονίας και του άνοιξε το δρόμο για να εφαρμόσει το περίφημο μεταρρυθμιστικό του έργο. Γενικότερα, η Βασιλεία του Αρχέλαου είναι συνδεδεμένη με ριζικές αλλαγές σε όλους τους τομείς της διοίκησης και του στρατού, οι οποίες προετοίμασαν το πεδίο για τις μελλοντικές μεγάλες εκστρατείες του Βασιλείου στην Ανατολή.
Η πιο σημαντική και χαρακτηριστική αλλαγή επί της Βασιλείας του Αρχέλαου ήταν η μεταφορά της πρωτεύουσας από τις Αιγές στην Πέλλα. Η νέα πρωτεύουσα, η οποία εκείνα τα χρόνια ήταν παραθαλάσσια, θα λειτουργούσε ως η δίοδος του Βασιλείου στο Αιγαίο. Η ανάπτυξη αξιόλογου ναυτικού, ικανού να υπερασπισθεί τις ακτές και τους εμπορικούς δρόμους, ήταν υψίστης σημασίας για την ακεραιότητα και την ασφάλεια του κράτους. Η μεταφορά της πρωτεύουσας συνοδεύτηκε με ένα μεγάλο κατασκευαστικό έργο, το οποίο περιελάμβανε χιλιόμετρα νέων δρόμων, αλλά και φρούρια νοτιοελλαδίτικου τύπου. Τα έργα στους δύο παραπάνω τομείς συνέβαλαν κατά πολύ στην ανασυγκρότηση της εσωτερικής διοίκησης και των μετακινήσεων εντός των συνόρων.
Εκτός από τη διοίκηση, ο στρατός είναι ένα άλλο κομμάτι το οποίο επωφελήθηκε από τον Αρχέλαο. Θέλοντας να απαλλαγεί από τον «αντιεπαγγελματικό» στρατό που διέθετε, άλλαξε ριζικά τον τρόπο εκπαίδευσης και οργάνωσής του, προσφέροντάς του έτσι, πιθανότατα, τον πιο ισχυρό στρατό της περιόδου. Εξελίχθηκε σε σχέση με το παλιό εταιρικό στράτευμα, το οποίο εξαρτώνταν από το ιππικό των εταίρων, και προσάρτησε στις γραμμές τους νέο πεζικό, τους γνωστούς πεζεταίρους, καθώς και τους γαιοκτήμονες, οι οποίοι ήταν σε θέση εξασφάλισης εξοπλισμού, οι οποίοι ήταν κοντά στην Βασιλική οικογένεια. Μέσω αυτών των αλλαγών, η μακεδονική στρατιωτική μηχανή αναπτύχθηκε σε τέτοιο βαθμό, ώστε οι μεταρρυθμίσεις του Αρχέλαου να συνδράμουν κατά πολύ στο έργο του Αλεξάνδρου κατά των Περσών.
Η προσφορά, όμως, του Αρχέλαου δεν συναντάται μόνο στην διοίκηση και τον στρατό, αλλά και στον πνευματικό τομέα. Επί της Βασιλείας του, η Μακεδονική Αυλή έγινε πόλος έλξης φιλοσόφων, ποιητών, τραγικών και γενικότερα καλλιτεχνών από όλο σχεδόν τον ελλαδικό χώρο. Στόχος του ήταν να αναπτύξει το πνευματικό επίπεδο της άρχουσας τάξης (Βασιλική οικογένεια, ευγενείς), αλλά και κατ’ επέκταση όλων των Μακεδόνων. Δύο χαρακτηριστικά στοιχεία αυτής της περιόδου της πνευματικής άνθισης των Μακεδόνων, ήταν ο Ευριπίδης και η ανάπτυξη της ελληνικής Κοινής. Ο διακεκριμένος τραγικός ποιητής Ευριπίδης, ο οποίος διέφυγε από την Αθήνα για αδιευκρίνιστους λόγους, έφτασε στην Πέλλα αναγνωριζόμενος τη δυνατότητά της να εξελιχθεί σε μια οικονομική, πολιτική και πνευματική μητρόπολη, ανάλογη με αυτές της νοτίου Ελλάδος και πιο συγκεκριμένα την Αθήνα. Εκεί ο Ευριπίδης συνέθεσε τα δύο τελευταία έργα του, το «Αρχέλαος» και τις «Βάκχες», ενώ συνέβαλε και στην καταγραφή του γενεαλογικού δέντρου των Μακεδόνων Βασιλέων.
Από την άλλη, αρκετοί διαψεύδουν τον ισχυρισμό ότι η ελληνιστική Κοινή συστάθηκε λόγω των εκστρατειών και των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η πρόσφατη έρευνα μας έδειξε ότι η Κοινή προϋπήρχε όχι μόνο των εκστρατειών, αλλά και του Αλεξάνδρου, με τη περίοδο θέσπισής της να συναντάται στην Βασιλεία του Αρχέλαου. Ο σκοπός της ήταν να λειτουργήσει ως μια απλοποιημένη εκδοχή της αττικής διαλέκτου, πιο εύκολα προσβάσιμη και αξιοποιήσιμη από μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Όλο αυτό ήταν μέρος μιας συγκροτημένης προσπάθειας μετατροπής του Βασιλείου από μια περιφερειακή και «υπανάπτυκτη» οντότητα, σε έναν δυναμικό παράγοντα, ο οποίος μπορεί να επεμβαίνει στα ζητήματα των πόλεων της νότιας Ελλάδας, προς το συμφέρον της Μακεδονίας.
Ο Αρχέλαος δεν λαμβάνει τα εύσημα που του αναλογούν, και αυτό γίνεται αντιληπτό στο τρόπο θανάτου του, κατά τη διάρκεια κυνηγιού, ο οποίος πιθανότατα να οφείλεται σε ενορχηστρωμένο σχέδιο δολοφονίας. Καταληκτικά, η Βασιλεία του Αρχέλαου έδρασε τόσο καταλυτικά για την ριζική αναδιάρθρωση του μακεδονικού Βασιλείου, η οποία έμπρακτα έθεσε τα θεμέλια για τα φιλόδοξα σχέδια των διαδόχων του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Καργάκος, Σαράντος Ι., (2014), Μέγας Αλέξανδρος: Ο άνθρωπος φαινόμενο, Αθήνα: REAL MEDIA A.E.
- Αρχέλαος Α’, hellenicaworld.com, Διαθέσιμο εδώ
- Αρχέλαος Α΄ (413-399 π.Χ.), blogs.sch.gr, Διαθέσιμο εδώ
