Του Κυριάκου Κουρτίδη,
Τρεις δεκαετίες πέρασαν από τότε που ο καθηγητής Joseph Nye έφερε στην οικογένεια των διεθνών σχέσεων μία νέα έννοια, αυτή της «ήπιας ισχύος». Από τη γέννηση της έννοιας έως τις μέρες μας, ο κόσμος άλλαξε εντυπωσιακά και, παράλληλα, μετεβλήθη και η σημασία της «ήπιας ισχύος», ώστε να συμπεριλάβει περισσότερα πεδία. Πέρα, όμως, από τις αλλαγές στη σημασία της έννοιας, εντυπωσιακές είναι και οι μεταβολές στη σχετική κατάταξη των κρατών, βάσει του δείκτη «ήπιας ισχύος», με την Ελλάδα να παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια αξιοσημείωτη πρόοδο.
Με τον όρο «ήπια ισχύς» ορίζουμε την ικανότητα μιας χώρας να χρησιμοποιεί την «ελκυστικότητά της» ως εργαλείο πειθούς και επίτευξης στόχων στο διεθνές διπλωματικό πεδίο, χωρίς να καταφεύγει σε στρατιωτική ισχύ ή σε απειλή άσκησης βίας, ούτε σε εξαγορά και προσφορά χρημάτων. Η «ήπια ισχύς» δεν εξαρτάται από το μέγεθος και τη στρατιωτική δύναμη, ούτε μόνον από κυβερνητικές αποφάσεις, αλλά είναι πολυπαραγοντική.
Το 2010, ο Jonathan McClory, Αμερικανός σύμβουλος διεθνούς στρατηγικής, σε συνεργασία με το περιοδικό Monocle, δημιούργησαν έναν δείκτη μέτρησης της «ήπιας ισχύος» των χωρών, μέσω του οποίου συγκρίνουν τις επιδόσεις τους και καταρτίζουν μια τελική κατάταξη. Η Ελλάδα από το 2015 κατατάσσεται συνεχώς μεταξύ των 30 πρώτων ισχυρότερων χωρών στην «ήπια ισχύ». Ενδεικτικά, το 2019 η Ελλάδα είχε την 25η θέση, με την Τουρκία να βρίσκεται στην 29η θέση. Ένα χρόνο αργότερα, το 2020, η Ελλάδα βρέθηκε στα top 10 της έρευνας του περιοδικού Monocle, με την ελληνική σημαία να κοσμεί το εξώφυλλο του τεύχους, συνοδευόμενη από τον τίτλο Soft Power Super Stars (Πρωταθλητές της Ήπιας Ισχύος). Ο Αρχισυντάκτης της Monocle, Tyler Brûlé, σε συνέντευξη του το 2020, αναφέρει ότι η χώρα βρίσκεται ξανά σε ισχυρή θέση, παρόλο που πέρασε μια δεκαετία λιτότητας και από πολλές απόψεις μια περίοδο επιβίωσης. Αν και η Ελλάδα απέχει αρκετά από τις δέκα κορυφαίες δυνάμεις της ήπιας ισχύος, κατά τον Tyler Brûlé, είναι η πρώτη φορά που βλέπει μια χώρα να εκτινάσσεται τόσο γρήγορα στην κατάταξη.
Η «ήπια ισχύς» της χώρας αποτελείται από ένα μίγμα πολλών ιστορικών, αλλά και σύγχρονων επιτευγμάτων. Η Ελλάδα διαθέτει ανεξάντλητο πρωτογενές απόθεμα «ήπιας ισχύος», ως απότοκο της ιστορικής και πολιτισμικής της κληρονομιάς. Η γεωγραφική θέση, επίσης, ήταν ανέκαθεν ένα στοιχειό που προσέθετε «ήπια ισχύ» στην εξωτερική πολιτική του Ελληνικού κράτους. Η γεωστρατηγικής σημασίας τοποθεσία της Ελλάδας στο νότιο άκρο των Βαλκανίων, στην Ανατολική Μεσόγειο, δίπλα στη Μαύρη θάλασσα, κοντά στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή, την καθιστά πολύτιμο εταίρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ν.Α.Τ.Ο.
Δίχως αμφιβολία, η ανάπτυξη του ισχυρού διπλωματικού δικτύου που έχει επιτύχει η Ελλάδα στο εγγύς περιφερειακό και παγκόσμιο περιβάλλον, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, λειτουργεί ενισχυτικά στη συνολική «ήπια ισχύ» της χώρας. Ειδικότερα, η ποιότητα των πολιτικών θεσμών, η ενεργός εξωτερική πολιτική, η συμμετοχή σε διακρατικούς και διεθνείς οργανισμούς, η μετριοπαθής, χωρίς εθνικιστικές εξάρσεις ή επιθετικές – στρατιωτικές πρωτοβουλίες, εξωτερική πολιτική, η διακρατική συνεργασία σε αποστολές ειρήνης, οι πρωτοβουλίες για το περιβάλλον, μπορούν να αποτελέσουν όλα τους εργαλεία επιρροής και διείσδυσης της «ήπιας ισχύος». Άλλα, πιο πρόσφατα επιτεύγματα, όπως ο εκσυγχρονισμός του κράτους, η αντιμετώπιση της εργαλειοποίησης του μεταναστευτικού από την Τουρκία και η διεθνοποίηση της εν λόγω υβριδικής κρίσης, η αρχική επιτυχία στη διαχείριση της πανδημίας COVΙD-19, η ανάδειξη της χώρας ως έναν ασφαλή και παγκόσμιο τουριστικό προορισμό, είναι μεταξύ άλλων στοιχεία που εκτιμάται ότι συνέβαλαν προκειμένου το περιοδικό Monocle να χαρακτηρίσει την Ελλάδα ως «Πρωταθλητή της Ήπιας Ισχύος», το 2020.
Σημαντικό κομμάτι της ελληνικής ήπιας ισχύος είναι η παγκόσμια δύναμη της ελληνικής ναυτιλίας. Οι Έλληνες είναι ένα από τα ισχυρότερα και πιο σημαντικά ναυτικά έθνη παγκοσμίως, με ναυτική παράδοση χιλιετιών. Η Ελλάδα, μια μικρή χώρα της Ανατολικής Μεσογείου, μόλις λίγων εκατομμυρίων κατοίκων, κατόρθωσε μέσα στις ιδιαίτερα δυσμενείς συνθήκες του 19ου και 20ου αιώνα να οικοδομήσει έναν από τους μεγαλύτερους εμπορικούς στόλους της υφηλίου. Η Ελλάδα, κατά τον χρόνο συγγραφής του άρθρου, παραμένει η χώρα με τη μεγαλύτερη ναυτιλία παγκοσμίως, ανεξάρτητα που ο πληθυσμός της χώρας αντιπροσωπεύει μόλις το 0,16% του συνολικού πληθυσμού της υφηλίου.
Η ελληνική ναυτιλία έχει ειδική στρατηγική σημασία για την Ε.Ε., καθώς βασίζεται σε αυτήν τόσο για τη διενέργεια του διεθνούς εμπορίου της, όσο και για τη διασφάλιση των εισαγωγών ενέργειας, λαμβανομένου υπόψη ότι για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της η Ε.Ε. απευθύνεται στη διεθνή ναυτιλία σε ποσοστό άνω του 70%. Παρενθετικά, αξίζει να σημειωθεί ότι, πέραν της προβολής ήπιας ισχύος, η έννοια της «ναυτικής ισχύος» εμπεριέχει και τον εμπορικό στόλο, λόγω της δυνητικής επίταξής του σε περιόδους κρίσεων για μεταφορά στρατευμάτων, εξοπλισμού και τη διενέργεια βοηθητικών επιχειρήσεων, κάτι που έχει, ήδη, πράξει η Ελλάδα με επιτυχία κατά το παρελθόν. Επιπροσθέτως, οι Έλληνες πλοιοκτήτες παρέχουν μέσω δωρεών πρακτική υποστήριξη στην ενίσχυση της στρατιωτικής ναυτικής ισχύος.
Συνδυαστικά με τον κυρίαρχο παράγοντα της διπλωματίας, καθοριστικός για την ήπια ισχύ της χώρας είναι και ρόλος της ακμάζουσας ελληνικής διασποράς. Μεταξύ των δικτύων της διασποράς, δημιουργείται πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό κεφάλαιο, που μπορεί να συντονιστεί με σκοπό την επιδίωξη των συμφερόντων του ελληνικού κράτους. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η συνεργασία της Ελληνικής Κυβέρνησης και της Βουλής των Ελλήνων με τους ομογενείς βουλευτές και τους κυβερνητικούς αξιωματούχους από όλο τον κόσμο. Οι ισχυροί δεσμοί με την ελληνική διασπορά έχουν βοηθήσει επανειλημμένως στο παρελθόν στις διπλωματικές επιδιώξεις της Ελλάδας.
Το γεγονός ότι η χώρα μας αποτελεί μια υπολογίσιμη δύναμη «ήπιας ισχύος» από μόνο του δεν μπορεί να παράγει αποτελέσματα στο πεδίο. Αλλά εάν η «ήπια ισχύς» προστεθεί στη «σκληρή ισχύ» των όπλων, το πηλίκο τους παράγει μια συνολική «αποτρεπτική ισχύ» έναντι των εχθρικών διεκδικήσεων τρίτων κρατών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ναυτιλιακή ήπια ισχύς: Πώς η Ελλάδα καταφέρνει να είναι από τις πιο «ήπια ισχυρές» χώρες του κόσμου, foreignaffairs.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η «Ήπια» Ισχύς Επαυξάνει τη Δύναμή μας, energia.gr, διαθέσιμο εδώ
- Why Monocle Named Greece a “Soft Power Super Star”, greece-is.com, διαθέσιμο εδώ
- Prof. John Chrysoulakis: Diaspora Greeks “provide critical soft power and are crucial in public diplomacy”, greeknewsagenda.gr, διαθέσιμο εδώ
