Της Αριάδνης-Παναγιώτας Φατσή,
Συχνά παρουσιάζω μια υπόθεση από το Διεθνές Δίκαιο. Είναι κάτι που βρίσκω ενδιαφέρον, γιατί πρόκειται για έναν τομέα δικαίου, που μέσα από τη νομολογία έχει δημιουργήσει νέες κατευθύνσεις, ώστε να ανταποκριθεί διαχρονικά στα υπό κρίση ζητήματα. Η υπόθεση που θα μας απασχολήσει, σήμερα, χρονολογείται στο μακρινό 1951. Η υπόθεση αλιείας του 1951 μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Νορβηγίας ήταν μια νομική διαμάχη ορόσημο, που προέκυψε από αντικρουόμενες αξιώσεις για τα δικαιώματα αλιείας στη Βόρεια Θάλασσα. Η υπόθεση εκδικάστηκε ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου της Δικαιοσύνης (ICJ) και, τελικά, οδήγησε στην καθιέρωση της «αρχής της υφαλοκρηπίδας» στο Διεθνές Δίκαιο.
Ας δούμε, όμως, με λίγα λόγια το ιστορικό της υπόθεσης. Η διαμάχη μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Νορβηγίας είχε τις ρίζες της στη μακροχρόνια πρακτική των αλιέων και από τις δύο χώρες, να ψαρεύουν στα ύδατα γύρω από τη Βόρεια Θάλασσα. Στις αρχές του 20ου αιώνα, και οι δύο χώρες άρχισαν να διεκδικούν την κυριαρχία τους στους πόρους σε αυτά τα ύδατα, οδηγώντας σε συγκρούσεις μεταξύ των αντίστοιχων αλιευτικών στόλων τους. Στον απόηχο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών εντάθηκαν, με την καθεμία να διεκδικεί αποκλειστικά δικαιώματα αλιείας σε ορισμένες περιοχές της Βόρειας Θάλασσας. Το Ηνωμένο Βασίλειο υποστήριξε ότι είχε παραδοσιακά δικαιώματα αλιείας στα νερά γύρω από τα νησιά Σέτλαντ, ενώ η Νορβηγία διεκδίκησε τη δικαιοδοσία σε μια μεγαλύτερη περιοχή που εκτεινόταν μέχρι την άκρη της υφαλοκρηπίδας. Η Νορβηγία είχε, άλλωστε, ήδη από το 1935, επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της σε ευρύτερη περιοχή, αλλά εντός των ορίων που επέτρεπε το εθιμικό Διεθνές Δίκαιο. Το Ηνωμένο Βασίλειο δεν είχε τότε φέρει αντίρρηση, αλλά δεν θεωρούσε ότι αυτό είχε δημιουργήσει εθιμικό κανόνα, καθώς ισχυριζόταν ότι η μονομερής ενέργεια της Νορβηγίας ήταν αντίθετη στο εθιμικό Διεθνές Δίκαιο.
Το 1949, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Νορβηγία συμφώνησαν να υποβάλουν τη διαφορά στο ICJ, γνωστό σε εμάς ως Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Η υπόθεση εκδικάστηκε τον Απρίλιο και τον Μάιο του 1951, με τις δύο πλευρές να παρουσιάζουν εκτενή νομικά επιχειρήματα και στοιχεία. Η πλευρά του Ηνωμένου Βασιλείου στηρίχθηκε στο επιχείρημα, ότι είχε ένα μακροχρόνιο και καθιερωμένο δικαίωμα να ψαρεύει στα νερά γύρω από τα νησιά Σέτλαντ, λόγω του ότι είχε για μακροχρόνιο διάστημα τη χρήση και με βάση τις αρχές του εθιμικού Διεθνούς Δικαίου. Η Νορβηγία, από την άλλη πλευρά, υποστήριξε ότι είχε μια ευρύτερη αξίωση για δικαιοδοσία επί των πόρων της υφαλοκρηπίδας, με βάση την αρχή της «αποτελεσματικής κατοχής».
Στην απόφασή του, το ICJ τάχθηκε στο πλευρό της Νορβηγίας, κρίνοντας ότι είχε αποκλειστική δικαιοδοσία στους πόρους της υφαλοκρηπίδας. Το δικαστήριο διαπίστωσε ότι η αρχή της «αποτελεσματικής κατοχής» επέτρεπε στη Νορβηγία να διεκδικήσει την κυριαρχία των φυσικών πόρων στα παράκτια ύδατά της, ακόμη και πέρα από το παραδοσιακό όριο των τριών ναυτικών μιλίων από την ακτή. Η απόφαση του δικαστηρίου ήταν σημαντική, γιατί καθιέρωσε την «αρχή της υφαλοκρηπίδας» ως νομική έννοια στο Διεθνές Δίκαιο. Η απόφαση επέτρεψε στα παράκτια κράτη να διεκδικήσουν αποκλειστική δικαιοδοσία επί των φυσικών πόρων εντός της υφαλοκρηπίδας τους, η οποία ορίζεται ως η υποθαλάσσια επέκταση της ξηράς μιας χώρας.
Η υπόθεση της αλιείας του 1951 ήταν, κατά συνέπεια, μια νομική διαμάχη ορόσημο που είχε εκτεταμένες επιπτώσεις στο Διεθνές Δίκαιο και τη διαχείριση των φυσικών πόρων. Η υπόθεση καθιέρωσε την «αρχή της υφαλοκρηπίδας», η οποία έκτοτε έγινε ακρογωνιαίος λίθος του Διεθνούς Δικαίου, που διέπει την εξερεύνηση και την εκμετάλλευση του βυθού και των πόρων του. Η απόφαση υπογράμμισε, επίσης, τη σημασία της ειρηνικής επίλυσης διαφορών μεταξύ κρατών και τον ρόλο του Διεθνούς Δικαίου στην προώθηση της συνεργασίας και της σταθερότητας στις διεθνείς σχέσεις. Η υπόθεση δημιούργησε προηγούμενο για την επίλυση παρόμοιων διαφορών με νομικά μέσα και συνέβαλε στην ανάπτυξη του Διεθνούς Δικαίου ως εργαλείου για την επίλυση συγκρούσεων και την προώθηση της συνεργασίας μεταξύ των εθνών. Πρόκειται για μια υπόθεση που διδάσκεται μέχρι σήμερα στις νομικές σχολές, καθώς μέσα από αυτήν μπορεί κανείς να καταλάβει τη σημασία του εθίμου και της νομολογίας για το Διεθνές Δίκαιο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ρούκουνας, Εμμ. (2015). Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, 2η έκδ. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
- Fisheries (United Kingdom v. Norway), ICJ.org, διαθέσιμο εδώ.
