Της Όλγας Βαρδακαστάνη,
Η οικογένεια, ως βαρυσήμαντος θεσμός της κοινωνίας, υπάγεται στο προστατευτικό πεδίο της ελληνικής έννομης τάξης. Αρχικά, το Σύνταγμα, με το άρθρο 21, προστατεύει άμεσα την οικογένεια, το γάμο, τη μητρότητα και την παιδική ηλικία. Τα ίδια δικαιώματα κατοχυρώνονται και έμμεσα, τόσο στο άρθρο 5 του Συντάγματος ως εκδήλωση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας όσο και στο άρθρο 9 Σ, με το οποίο κατοχυρώνεται το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής και το οικογενειακό άσυλο. Παράλληλα, ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με το άρθρο 9, ορίζει πως το δικαίωμα γάμου και δημιουργίας οικογένειας διασφαλίζεται από το εσωτερικό δίκαιο κάθε έθνους.
Στη σύγχρονη πραγματικότητα, παρατηρούνται συχνά παραβάσεις στο πλαίσιο της οικογενειακής και ιδιωτικής ζωής. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά ποινικά αδικήματα, που διαταράσσουν τον οικογενειακό θεσμό, είναι η διγαμία. Ειδικότερα, ως «δίγαμος» ορίζεται ο σύζυγος που συνάπτει νέο γάμο, πριν ακόμη διαλυθεί με αμετάκλητη δικαστική απόφαση ο προηγούμενος γάμος που συνήψε, καθώς επίσης και αυτός που συνάπτει νέο σύμφωνο συμβίωσης, πριν ακυρωθεί το προηγούμενο. Ωστόσο, κρίσιμο ερώτημα είναι αν τιμωρείται μόνο ο σύζυγος που παντρεύεται παράνομα ή και εκείνος που συνάπτει μαζί του το δεύτερο γάμο. Η απάντηση βρίσκεται στη γνώση ή την άγνοιά του. Αν δεχτεί να τελέσει γάμο ή να συνάψει σύμφωνο συμβίωσης, γνωρίζοντας ότι υπάρχει προϋφιστάμενος γάμος ή σύμφωνο που δεν έχει ακόμα λυθεί ή ακυρωθεί, τότε ευθύνεται το ίδιο με το δίγαμο σύζυγό του. Όταν συντρέχει τέτοια περίπτωση, επισύρεται διαζευκτικά ποινή φυλάκισης δύο ετών ή χρηματική ποινή.
Το έγκλημα της διγαμίας τιμωρείται εξίσου και από το νομοσχέδιο του 2020, τον «περί Ποινικού Κώδικα Νομό» (ΚΕΦ.154). Σύμφωνα με το άνωθεν τροποποιητικό νομοσχέδιο (Άρθρο 179), σύζυγος που τελεί νέο γάμο σε οποιαδήποτε χώρα, ενώ βρίσκεται στη ζωή ο σύζυγος από τον πρώτο γάμο του, διαπράττει κακούργημα και ο δεύτερος γάμος που τελέστηκε είναι άκυρος. Στην περίπτωση που κατηγορηθεί κάποιος για διγαμία, προς υπεράσπισή του μπορεί να αποδείξει τα εξής: (α) την ύπαρξη αμετάκλητης δικαστικής απόφασης ή εκκλησιαστικής απόφασης που καθιστά άκυρο τον πρώτο γάμο, (β) τη συνεχόμενη επτάχρονη απουσία του συζύγου του, χωρίς καμία γνώση και κανένα στοιχείο για τη ζωή του, μέχρι τη σύναψη του δεύτερου γάμου, (γ) ότι ανήκει σε κοινωνία που επιτρέπεται η πολυγαμία. Αν, ωστόσο, κριθεί ένοχος, η προβλεπόμενη ποινή φυλάκισης αγγίζει τα πέντε έτη. Την ίδια ποινή επιβάλλει και το άρθρο 180 σε όποιον τελέσει γάμο, έχοντας «ανέντιμο ή δόλιο» σκοπό, ενώ έχει επίγνωση ότι αυτός θα στερείται νομικής ισχύος.
Παράλληλα, ο Αστικός Κώδικας, με το άρθρο 1354, καθιερώνει ως κώλυμα γάμου την ύπαρξη προϋφιστάμενου γάμου ή συμφώνου συμβίωσης, που δεν έχει ακυρωθεί ή λυθεί με αμετάκλητη δικαστική απόφαση. Το νομικό αυτό κώλυμα εμποδίζει την έγκυρη τέλεση γάμου και οδηγεί στην απόλυτη ακυρότητά του.
Ακόμα, ξεχωριστός λόγος πρέπει να γίνει για το αδίκημα της εγκατάλειψης εγκύου, το οποίο απασχολεί συχνά την επικαιρότητα και έχει ευαίσθητο περιεχόμενο. Πιο συγκεκριμένα, ο νομοθέτης ορίζει πως, όταν ένας άνδρας εγκαταλείψει μια γυναίκα που ο ίδιος κατέστησε έγκυο και η εγκυμονούσα βρίσκεται «σε απορία» ή καθίσταται «αβοήθητη» λόγω της εγκατάλειψης αυτής, ο άνδρας τιμωρείται με φυλάκιση έως ένα έτος ή χρηματική ποινή (Άρθρο 359 Π.Κ). Είναι σημαντικό να διευκρινιστεί πως μια γυναίκα βρίσκεται σε απορία, όταν δε διαθέτει τους οικονομικούς πόρους για την αυτοσυντήρησή της και δεν μπορεί να καλύψει τις στοιχειώδεις ανάγκες της, ενώ καθίσταται αβοήθητη, όταν δυσκολεύεται να φροντίσει τον εαυτό της, κυρίως, λόγω της εγκυμοσύνης, του τοκετού της ή λόγω της άσχημης ψυχολογικής κατάστασης στην οποία βρίσκεται.
Για την εκκίνηση της διαδικασίας της ποινικής δίωξης απαιτείται «έγκληση» από την ίδια την παθούσα, δηλαδή μήνυση ενώπιον Εισαγγελέα ή ανακριτικού/αστυνομικού υπαλλήλου, ότι διαπράχθηκε εις βάρος της αδίκημα. Η έγκληση πρέπει να υποβληθεί μέσα σε προθεσμία τριών μηνών από την ημέρα που η ζημιωθείσα έλαβε γνώση της αξιόποινης πράξης (Άρθρο 114-117 Π.Κ.). Σε περίπτωση που η άνωθεν προθεσμία παρέλθει άπρακτη, τότε η εγκατάλειψη δεν θεωρείται πλέον ποινικό αδίκημα, εφόσον εξαλείφεται το αξιόποινο. Στην περίπτωση αυτή, μοναδική λύση για την ικανοποίηση της εγκύου αποτελεί η άσκηση αγωγής αποζημίωσης λόγω αδικοπραξίας. Σύμφωνα με το άρθρο 914 του Αστικού Κώδικα, όποιος προκαλέσει ζημία σε άλλον, έχοντας συμπεριφορά παράνομη (που αντίκειται σε διάταξη νόμου) και υπαίτια (με δόλο ή αμέλεια), έχει την υποχρέωση να τον αποζημιώσει. Με δεδομένα τα παραπάνω, το Δικαστήριο μπορεί να επιδικάσει στον υπαίτιο χρηματική αποζημίωση για δύο λόγους: (α) για την αποκατάσταση της οικονομικής ζημίας που προκάλεσε στην εγκυμονούσα και (β) λόγω ηθικής βλάβης, εφόσον με την εγκατάλειψη προσβάλλεται, ταυτόχρονα, και η προσωπικότητά της (Άρθρο 57 ΑΚ).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ΠΟΙΝΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ (Ν.4619/2019), Νοέμβριος 2019, Έκδοση 3, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ
- ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, (1975/1986/2001/2008), Έκδοση 13, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ
- Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, fra.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Νομοσχέδιο 2020, «Ο περί Ποινικού Κώδικα Νομός», ΚΕΦ.154
- «Έγκληση», Άρης Πήττας Δικηγόρος, pittasvasileioslawfirm.com, διαθέσιμο εδώ
- Ειρήνη Καψάλη-Δικηγόρος, singleparent.gr, διαθέσιμο εδώ
