Της Δήμητρας – Αδελαΐδας Αργυρίου,
Αδιαμφισβήτητα, η καθημερινότητα ενός μέσου ανθρώπου, ιδίως όσων κατοικούν σε μεγάλα αστικά κέντρα, μπορεί να χαρακτηριστεί χαοτική. Μεγάλος όγκος υποχρεώσεων, φόρτος εργασίας με ανεπαρκή ποσότητα διαθέσιμου χρόνου προς περάτωση αυτού, γρήγορος ρυθμός ζωής, μειωμένος προσωπικός χρόνος, είναι μόνο μερικά από τα στοιχεία που απαρτίζουν την καθημερινή ρουτίνα ενός εργαζομένου στη σύγχρονη εποχή. Τα παραπάνω, καταπονούν σημαντικά την ψυχική υγεία και όσο μικρότερα τα ψυχικά αποθέματα ενέργειας, τόσο χαμηλότερο και το ποσοστό παραγωγικότητας. Από την άλλη, όσο χαμηλότερο είναι το ποσοστό παραγωγικότητας, τόσο περισσότερο δυσκολεύεται το άτομο να ανταπεξέλθει σε όλα όσα πρέπει, δημιουργώντας του εντονότερα αρνητικά συναισθήματα, μπαίνοντας έτσι σε έναν φαύλο κύκλο άγχους, αναποτελεσματικότητας και χαμηλού κινήτρου.
Το Σύνδρομο Εργασιακής Εξουθένωσης, γνωστό στη διεθνή βιβλιογραφία ως Burnout Syndrome, εισήχθη για πρώτη φορά ως όρος από τον Herbert Freudenberger, Γερμανοαμερικανό ψυχολόγο, με ειδίκευση στην ψυχοδυναμική θεραπεία, τη δεκαετία του 1970. Τι είναι, όμως, το Σύνδρομο Εργασιακής Εξουθένωσης;
Πρόκειται για ένα σχετιζόμενο με την εργασία αγχώδες σύνδρομο, το οποίο προκύπτει λόγω παρατεταμένης ή χρόνιας έκθεσης του ατόμου με εργασιακό άγχος και πίεση. Το Σύνδρομο της Εργασιακής Εξουθένωσης μπορεί να αναλυθεί σε τρεις επιμέρους άξονες, όπως ο κυνισμός και η αποπροσωποποίηση, η μειωμένη επαγγελματική αποτελεσματικότητα/παραγωγικότητα, σε συνδυασμό με την έκπτωση του αισθήματος της προσωπικής επίτευξης/ολοκλήρωσης, και η συναισθηματική εξουθένωση.
Αντιστοίχως, το Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης χαρακτηρίζεται από τα εξής συμπτώματα:
- Συναισθηματικός κάματος
- Αποπροσωποποίηση – αποστασιοποίηση
- Μειωμένη αίσθηση ικανότητας απόδοσης
Αυτά, με τη σειρά τους, οδηγούν στη μειωμένη επαγγελματική επίδοση και ανταπόκριση στις επαγγελματικές απαιτήσεις, καθώς και στη μειωμένη και επίτευξη/κάλυψη των εκάστοτε επαγγελματικών στόχων/υποχρεώσεων. Η συμπτωματολογία, εντούτοις, ποικίλει σημαντικά ως προς τον τρόπο εκδήλωσης από άτομο σε άτομο.
Αν και ως διαταραχή μπορεί να εμφανιστεί σε εργαζόμενους κάθε επαγγελματικού κλάδου, διεθνείς ερευνητικές μελέτες έχουν αναδείξει τους επαγγελματίες στον χώρο της υγείας, ως ομάδα υψηλού ρίσκου για εκδήλωση Συνδρόμου Επαγγελματικής Εξουθένωσης. Τα συμπτώματα ποικίλουν, τόσο ανάμεσα στο φύλο των επαγγελματιών (γυναίκες επαγγελματίες υγείας είναι πιθανότερο να εκδηλώσουν Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης), όσο και ως προς την ένταση των εκδηλούμενων συμπτωμάτων. Ειδικότερα, για τους επαγγελματίες υγείας, τα συμπτώματα αφορούν σε:
- Μειωμένη επαγγελματική ικανοποίηση
- Κυνισμός
- Προστριβές μεταξύ επαγγελματικού προσωπικού
- Αποστασιοποίηση – κατά συνήθεια απουσία
- Μειωμένη επαγγελματική απόδοση/παραγωγικότητα, που οδηγεί σε μειωμένη ικανοποίηση των θεραπευομένων – εδώ ελλοχεύει κίνδυνος σχετικά με τη μη κατάλληλη διαχείριση της υγείας του θεραπευομένου
- Άγχος
- Κατάθλιψη
- Απομόνωση
- Κατάχρηση ουσιών
- Διατάραξη της ποιότητας ζωής
Μέχρι σήμερα, δεν έχουν προσδιοριστεί η σαφής αιτιολογία και οι ακριβείς παράγοντες (εξωτερικοί, αλλά και σε επίπεδο ορμονών, νευροφυσιολογίας και νευρολογίας), που οδηγούν στην εμφάνιση του Συνδρόμου Επαγγελματικής Εξουθένωσης. Ωστόσο, έχουν αναπτυχθεί ισχυρές ερευνητικές υποθέσεις, σχετικά με τη φύση της εργασίας των επαγγελματιών στον χώρο της υγείας.
Οι επαγγελματίες υγείας, σε καθημερινή βάση, συνεργάζονται με πληθώρα θεραπευομένων, πλαισιώνοντάς τους στην πορεία της νοσηλείας/θεραπείας/αποκατάστασης/συντήρησης της σωματικής και της ψυχικής τους υγείας. Η υγεία, όμως, καθώς και η διαδικασία πλαισίωση αυτής, είναι μία εξαιρετικά δυναμική και πολύπλοκη διαδικασία, η οποία μεταβάλλεται/αλλάζει από πληθώρα παραγόντων, χωρίς πάντα να είναι εφικτή η πρόβλεψη και ο περιορισμός/ρύθμιση αυτών.
Κάθε επαγγελματίας υγείας απαιτείται να είναι σε συνεχή εγρήγορση, ώστε να μπορέσει να διαχειριστεί κατάλληλα το εκάστοτε περιστατικό, με όλα τα στοιχεία που αυτό απαρτίζεται (π.χ. απρόσμενη εκδήλωση συνοδών νοσημάτων, διαχείριση οικείων προσώπων του θεραπευομένου, συνεργασία και συνεχής επικοινωνία με άλλες ειδικότητες που αποτελούν μέλη της θεραπευτικής ομάδας του ατόμου, κλινική συλλογιστική που αναθεωρείται συχνά βάσει της κατάστασης της υγείας του ατόμου, επαναπροσδιορισμός του θεραπευτικού σχήματος κ.λπ.). Τα παραπάνω, όμως, διενεργούνται ταυτοχρόνως για όλα τα περιστατικά που ο επαγγελματίας υγείας διαχειρίζεται.
Γίνεται κατανοητό, λοιπόν, πως η φύση της εργασίας, όπως την αναλύσαμε παραπάνω, σε συνδυασμό με την υψηλή ευθύνη που φέρει η παρέμβαση στην υγεία ενός ατόμου, μπορεί να προκαλέσει σημαντικά ποσοστά πίεσης ή/και άγχους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία του ίδιου του επαγγελματία. Στην εξίσωση θα πρέπει να μπει το εάν και κατά πόσο υπάρχει η κατάλληλη υποστήριξη από τα εργασιακά πλαίσια, στα οποία δραστηριοποιούνται επαγγελματικά οι εργαζόμενοι. Όχι μόνο πρακτική υποστήριξη (π.χ. σωστός διαμοιρασμός αρμοδιοτήτων μεταξύ των επαγγελματιών του πλαισίου, τήρηση επαγγελματικού συμβολαίου, οργάνωση κ.λπ.), αλλά και ψυχοσυναισθηματική (π.χ. να υπάρχει καλή επικοινωνία και μία σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα σε εργοδότες– εργαζόμενες κ.ο.κ.).
Όλα τα παραπάνω, αποτελούν στοιχεία εξαιρετικής σημασίας για τη τήρηση της βιωσιμότητας της εργασίας των επαγγελματιών υγείας. Επειδή, όμως, η ανθρώπινη υγεία και οι διαταραχές αυτές έχουν δυναμική –και πολλές φορές μη προβλέψιμη– εξέλιξη, όπως αναφέραμε, είναι απαραίτητο να ρυθμίζονται και διαφυλάσσονται οι κατάλληλες συνθήκες εργασίας (τόσο σε επίπεδο χώρου – πόρων, όσο και σε επίπεδο επικοινωνίας – συνεργασίας του ανθρωπίνου δυναμικού), στο μέγιστο δυνατό βαθμό. Ας μην ξεχνάμε πως, ναι μεν ένας επαγγελματίας υγείας φροντίζει, θεραπεύει και ενισχύει την υγεία των θεραπευομένων του, ωστόσο, χρειάζεται και απαιτείται να προστατεύεται και η δικιά του υγεία, ψυχική και σωματική.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- De Hert S. (2020). Burnout in Healthcare Workers: Prevalence, Impact and Preventative Strategies, Local and Regional Anesthesia, Dovepress. Διαθέσιμο εδώ
- Confronting Health Worker Burnout and Well-Being,The New England Journal of Medicine. Διαθέσιμο εδώ
