Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Ο 21ος αιώνας χαρακτηρίζεται από μια ταχεία αστικοποίηση, καθώς ο πληθυσμός των πόλεων ξεπερνά το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού (UN, 2018) και αναμένεται ο αριθμός αυτός να φτάσει το 70% μέχρι το 2050 (United Nations, 2020), συμβάλλοντας κατά 80% στο παγκόσμιο Α.Ε.Π. (WΒ, 2022). Θεωρείται ότι η αυξανόμενη οικονομική σημασία των πόλεων είναι ένα σημαντικό κανάλι μείωσης της φτώχειας και της βελτίωσης της ευημερίας (Goga, 2016). Παρόλα αυτά, όπως έχουμε συζητήσει σε προηγούμενα άρθρα, η πόλη χαρακτηρίζεται από ένα παράδοξο, ότι στην ίδια πόλη μπορεί να κατοικεί ένας άνθρωπος που απολαμβάνει μια άνετη ζωή και δίπλα του να βρίσκεται ένας άνθρωπος που αντιμετωπίζει φτώχεια ή προκλήσεις στέγασης (περισσότερα εδώ), γεγονός που καθιστά επιτακτική την ανάγκη για την ορθή κατανόηση των σημερινών ανισοτήτων στις πόλεις (περισσότερα εδώ).
Σε αρκετά δυτικά και σκανδιναβικά κράτη-μέλη ο υψηλότερος κίνδυνος καταγράφηκε στους κατοίκους των πόλεων (Εurostat, 2022). Σύμφωνα με άρθρο της Deutsche Welle (2014), το φαινόμενο της φτώχειας στη Γερμανία έχει αυξηθεί στις πόλεις, καθώς αυτές συγκεντρώνουν «ομάδες υψηλού κινδύνου», δηλαδή άνεργους, μονογονεϊκές οικογένειες, οικογένειες μεταναστών των οποίων τα εισοδήματα είναι συνήθως χαμηλότερα. Όπως φαίνεται και στην Εικόνα 1, το 2014, σε επτά κράτη-μέλη της Ε.Ε. (Ολλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Βέλγιο, Δανία και Αυστρία), το ποσοστό του πληθυσμού που αντιμετώπιζε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού ήταν υψηλότερο μεταξύ των κατοίκων των πόλεων. Ως εκ τούτου, αν και οι πόλεις της δυτικής Ευρώπης ήταν γενικά πιο εύπορες, χαρακτηρίζονταν, επίσης, από μεγαλύτερο κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού (Eurostat, 2016).
Η φτώχεια των πόλεων μαστίζει την Τουρκία, οδηγώντας τους κατοίκους της Κωνσταντινούπολης και της Άγκυρας να αναζητούν τη φράση «θέλω να πουλήσω το νεφρό μου» (Έθνος, 2022). Στο παγκόσμιο Νότο, οι παραγκουπόλεις εξαπλώνονται με ταχύτατους ρυθμούς, ανάλογους με τη ζοφερή οικονομική τους μεγέθυνση, με τους ανθρώπους να αντιμετωπίζουν την ανεργία και την υποαπασχόληση αντί για τις μετασχηματιστικές ευκαιρίες (Rains & Krishna, 2022). Η ελληνική περίπτωση δεν ξεφεύγει από τη γενική τάση, με τα αστικά κέντρα να φαίνονται πιο ευάλωτα στη φτώχεια από το σύνολο της χώρας (Εικόνα 2) (Καθημερινή, 2016).
Γίνεται αντιληπτό ότι η ταύτιση της φτώχεια ως μια κυρίως αγροτική πρόκληση δεν είναι επαρκής. Μπορεί το 80% των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες φτώχειας να ζουν σε αγροτικές περιοχές σε σύγκριση με περίπου 5% των κατοίκων των πόλεων και τα ποσοστά αγροτικής φτώχειας να είναι τα υψηλότερα στην υποσαχάρια Αφρική, όπου σε πολλές χώρες πάνω από το 50% του αγροτικού πληθυσμού ζει σε συνθήκες ακραίας φτώχειας (Lee & Kind, 2021), όμως ο λόγος της φτώχειας στις πόλεις προς τη συνολική φτώχεια έχει αυξηθεί με την αστικοποίηση (Ravallion et al., 2007). Mε άλλα λόγια, το φαινόμενο της φτώχειας αλλάζει δυναμική και από εκεί που ήταν κατεξοχήν ζήτημα των αγροτικών περιοχών, παρατηρείται πλέον όλο και με εντονότερους ρυθμούς στις πόλεις. Για αυτό και τα Ηνωμένα Έθνη έχουν θέσει το Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης 11 (UN, n.d.), που στοχεύει στην ανανέωση και τον σχεδιασμό των πόλεων και άλλων ανθρώπινων οικισμών, με τρόπο που να προσφέρει ευκαιρίες για όλους, με πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, ενέργεια, στέγαση, μεταφορές και «πράσινους» δημόσιους χώρους, μειώνοντας, παράλληλα, τη χρήση πόρων και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Όμως, αυτή η διαπίστωση δεν αρκεί.
Έχει αναπτυχθεί σημαντικός όγκος ακαδημαϊκής βιβλιογραφίας σε μια προσπάθεια διερεύνησης και κατανόησης της πολύπλοκης φύσης και δυναμικής της φτώχειας στις πόλεις, με τις τελευταίες πέντε δεκαετίες να έχουν παραχθεί περισσότερες από 1.500 δημοσιεύσεις για αυτό το ζήτημα (Panori et al., 2019). Μια μεγάλη μερίδα μελετών προσανατολίζεται στην πολιτική, τονίζοντας τη σημασία της φτώχειας στις πόλεις, συγκρίνοντάς τη με τις παραδοσιακές προσεγγίσεις που επικεντρώνονταν κυρίως στις πτυχές της αγροτικής φτώχειας. Ο προσδιορισμός των πιθανών τρόπων ενίσχυσης των θεσμικών δυνατοτήτων των αστικών περιοχών, μέσω της δημόσιας συμμετοχής των φτωχών των πόλεων, βρίσκεται στο επίκεντρο αυτών των μελετών.
Επίσης, έχει σημασία να υπάρχουν κατάλληλοι μέθοδοι μέτρησης της έκτασης του φαινομένου, που να διευκολύνουν τη μελέτη του. Για παράδειγμα, τα ευρήματα των χωροταξικών μελετών για τη συγκέντρωση των φτωχών και την κατανομή των περιοχών φτώχειας στις πόλεις έδειξαν ότι οι φτωχοί πολίτες κατοικούν κυρίως στα κεντρικά τμήματα των αμερικανικών πόλεων (inner cities), τα οποία γίνονται σταδιακά αντικείμενο οικονομικής περιθωριοποίησης, επίσης ότι η φτώχεια στις πόλεις είχε ταξικό και φυλετικό χαρακτήρα και συνδυαζόταν με την εγκληματικότητα, την έλλειψη κοινωνικής προσαρμογής των νέων, την εξάρτηση από τα ναρκωτικά, τον αναλφαβητισμό, την οικογενειακή παθολογία και τη φυσική υποβάθμιση των κατοικιών και των δημοτικών υποδομών (Kisiała & Rącka, 2021). Όμως, οι πολιτικές που περιορίζονται σε τέτοιου είδους μεθόδους εντοπισμού δεν φαίνεται να έχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα, αφού δεν παρατηρείται μετριασμός της φτώχειας.
Εξ ορισμού η φτώχεια στις πόλεις είναι το φαινόμενο της φτώχειας που λαμβάνει χώρα στην πόλη. Αλλά δεν αρκεί να διαπιστώσουμε ότι η φτώχεια βρίσκεται στις πόλεις. Έχει σημασία να αναδειχθεί ότι η φτώχεια είναι των πόλεων, ότι η πόλη παίζει έναν σημαντικό ρόλο όχι μόνο στο να εμπεριέχει το φαινόμενο της φτώχειας, αλλά και να το αναπαράγει (Lemanski & Marx, 2015).
Από τη μία, η οικονομική επιστήμη ασχολείται με το ζήτημα της φτώχειας. Από την άλλη, η επιστήμη της γεωγραφίας κάνει αισθητό ότι οι πόλεις είναι ένα προϊόν των κοινωνικών σχέσεων και ότι αυτές οι κοινωνικές σχέσεις παράγουν τις πόλεις. Για να μελετηθεί η φτώχεια των πόλεων πρέπει οι δύο αυτές επιστήμες να δράσουν συνεργατικά. Μέσα από αυτό το νέο μείγμα θεωριών και μεθοδολογιών θα μπορεί να διευρυνθεί ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τις καθημερινές πολιτικές της φτώχειας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Εντείνεται η φτώχεια στις πόλεις, dw.com, διαθέσιμο εδώ
- Archive:Urban Europe — statistics on cities, towns and suburbs — poverty and social exclusion in cities, ec.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Competitive cities for jobs, growth, poverty reduction and shared prosperity?, blogs.worldbank.org, διαθέσιμο εδώ
- Kisiała, W., & Rącka, I. (2021). Spatial and statistical analysis of urban poverty for sustainable city development. Sustainability, 13(2), 858.
- Lee, Y. F., & Kind, M. (2021). Reducing poverty and inequality in rural areas: key to inclusive development.
- Lemanski, C., & Marx, C. (Eds.). (2015). The city in urban poverty. Springer.
- Panori, A., Mora, L., & Reid, A. (2019). Five decades of research on urban poverty: Main research communities, core knowledge producers, and emerging thematic areas.Journal of Cleaner Production, 237, 117850.
- Rains, E. & Krishna, A. (2022), Urban poverty: cities, slums, and the need for policy action., wider.unu.edu, διαθέσιμο εδώ
- Ravallion, M., Chen, S., & Sangraula, P. (2007). New evidence on the urbanization of global poverty. World Bank Policy Research Working Paper Series 4199. Washington, DC: World Bank.
- 68% of the world population projected to live in urban areas by 2050, says UN, un.org, διαθέσιμο εδώ
- United Nations (2020). Report of the UN Economist Network for the UN 75th Anniversary Shaping the Trends of Our Time. ISBN 978-92-1-104696-0
- Goals 11Make cities and human settlements inclusive, safe, resilient and sustainable, sdgs.un.org, διαθέσιμο εδώ
- Urban Development – Overview, worldbank.org, διαθέσιμο εδώ
- Τουρκία: Η αυξανόμενη φτώχεια οδηγεί τους Τούρκους σε πώληση των οργάνων τους, ethnos.gr, διαθέσιμο εδώ
- Urban-rural Europe – income and living conditions, ec.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Πιο ευάλωτα στη φτώχεια τα αστικά κέντρα, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
