Του Δημήτρη Τσελίκα,
Η σημερινή ιστορία μπορεί να μην εμπίπτει αποκλειστικά στον τομέα της ελληνικής μυθολογίας, αφού τα πρόσωπα που περιγράφει είναι ιστορικά, διαθέτει, όμως, μυθολογικά στοιχεία και για αυτόν τον λόγο τη διηγούμαστε. Όταν τερματίστηκε ο Β΄ Συριακός Πόλεμος, το 253 π.Χ., υπεγράφη Συνθήκη Ειρήνης μεταξύ των Βασιλέων Πτολεμαίου Β΄ του Φιλάδελφου της Αιγύπτου και Αντιόχου Β΄ των Σελευκιδών. Αφού απομακρύνθηκε η γυναίκα του Αντιόχου και Βασίλισσα της Συρίας, Λαοδίκη, η κόρη του Πτολεμαίου, Βερενίκη, εστάλη να βασιλεύσει στη θέση της. Αυτό το γεγονός, όπως ήταν φυσικό, εξόργισε τη Λαοδίκη, η οποία αποφάσισε να εκδικηθεί. Δηλητηρίασε τον Αντίοχο και μετά διέταξε να δολοφονηθούν η Βερενίκη και το βρέφος της.
Παράλληλα, στην Αίγυπτο, νέος ηγεμόνας ήταν ο Πτολεμαίος ο Γ΄ ο Ευεργέτης, γιος του Πτολεμαίου Β΄. Αυτός είχε παντρευτεί την πριγκίπισσα της Κυρήνης, η οποία ονομαζόταν, επίσης, Βερενίκη (όπως η αδελφή του). Όταν πληροφορήθηκε ο Πτολεμαίος τις αποτρόπαιες πράξεις της Λαοδίκης, αποφάσισε να εκδικηθεί για την αδελφή του. Έτσι, ξεκίνησε πόλεμο εναντίον της Λαοδίκης, ο οποίος έμεινε γνωστός στην ιστορία ως ο Γ΄ Συριακός Πόλεμος (246 π.Χ. – 241 π.Χ.). Η Βερενίκη Β΄, η σύζυγός του, όπως ήταν φυσικό, φοβόταν πολύ για τον άντρα της. Γι’ αυτό θέλησε να παρακαλέσει τους θεούς να συμβάλλουν στη γρήγορη και ασφαλή επιστροφή του. Έτσι, πήγε στον ναό της Αφροδίτης της Αρσινόης στο Ζεφύριο, έκοψε μια πλεξούδα από τα μαλλιά της και τα αφιέρωσε σε όλους τους θεούς πάνω στον βωμό, παρακαλώντας τους να βοηθήσουν τον Πτολεμαίο.
Πράγματι, μετά από μια σειρά επιτυχημένων μαχών και νικών, ο Πτολεμαίος επέστρεψε νικητής στην Αίγυπτο το 245 π.Χ. Η Βερενίκη, περιχαρής που ο σύζυγός της ήταν ζωντανός και νικητής, έτρεξε στον ναό της Αφροδίτης-Αρσινόης για να ευχαριστήσει τους θεούς που εισάκουσαν τις προσευχές της. Όταν, όμως, εισήλθε στον ναό, δεν αντίκρυσε πουθενά την πλεξούδα. Το είπε στον Πτολεμαίο και εκείνος έγινε έξαλλος. Αμέσως κινητοποίησε τον στρατό για να βρεθεί ο βλάσφημος, εκείνος που τόλμησε να βεβηλώσει τον ναό και το τάμα της Βασίλισσας.
Ο Κόνων, όμως, ο αυλικός αστρονόμος των Πτολεμαίων, έτρεξε στον Βασιλιά και του είπε πως δεν χρειάζεται να ψάχνει κανέναν βλάσφημο. Ο Πτολεμαίος απόρησε και του ζήτησε να εξηγήσει τι εννοεί. Τότε ο Κόνων του είπε πως οι ίδιοι οι θεοί πήραν τα μαλλιά της Βασίλισσας και τα καταστέρωσαν (τα ανέβασαν, δηλαδή, στον ουρανό και τα έκαναν αστερισμό). «Μια νύχτα πριν,» συνέχισε ο Κόνων, «καθώς μελετούσα τον ουρανό και τα άστρα του, διέκρινε έναν νέο αστερισμό, που δεν υπήρχε μέχρι εκείνη τη στιγμή και δεν είναι καταγεγραμμένος πουθενά. Αυτός ο αστερισμός, βασιλιά μου, είναι ο πλόκαμος (η πλεξούδα δηλαδή) της γυναίκας σου και βασίλισσας. Είναι μεγάλη τιμή για εσάς αυτό που έγινε. Γι’ αυτό, βασιλιά μου, απόσυρε τα στρατεύματα και αντ’ αυτού πήγαινε στον ναό και ευχαρίστησε τους θεούς για την βοήθειά τους.». Πράγματι, έτσι και έκανε ο Πτολεμαίος. Τίμησε τους θεούς και έδωσε στον νέο αυτόν αστερισμό την ονομασία «κόμη της Βερενίκης» (ή «Βερενίκης πλόκαμος»).
Η ιστορία αυτή διασώζεται ως τις μέρες μας από τον Καλλίμαχο, έναν από τους μεγαλύτερους ποιητές της Ελληνιστικής Εποχής (323 π.Χ. – 31 π.Χ.), στο έργο του Αίτια. Σε αυτό, ο ποιητής περιγράφει τις προελεύσεις των ελληνικών εθίμων, των ονομάτων και των ιστορικών γεγονότων, συνδυάζοντας, έτσι, τη μάθηση με την ποίηση. Αναμφίβολα, ο Καλλίμαχος επηρεάστηκε και από άλλα πράγματα για να γράψει το συγκεκριμένο ποίημα. Αρχικά, καταγόταν από την ίδια περιοχή με τη Βερενίκη και ήταν αυλικός ποιητής των Πτολεμαίων για τριάντα χρόνια. Επομένως, θα ήθελε σίγουρα να εδραιώσει τη θέση του στη βασιλική αυλή και να αυξήσει την επιρροή του στην εξουσία. Έτσι, προωθούσε τα βασιλικά ζεύγη για προπαγανδιστικούς λόγους. Ακόμα, βασίζεται και σε αιγυπτιακά μοτίβα. Η Αθώρ ή Άθωρ, κόρη του θεού Ήλιου, ήταν η θεά της ομορφιάς και του πάθους για τους Αιγυπτίους. Ήταν, επίσης, και προστάτιδα των βασιλισσών. Κάποια αιγυπτιακά κείμενα αναφέρουν πως η θεά είχε χάσει κάποτε μια πλεξούδα από τα μαλλιά της, σύμβολο της σεξουαλικότητας και της δύναμής της. Είναι πιθανόν, λοιπόν, ο Καλλίμαχος να επηρεάστηκε από αυτό και να ταύτισε την Βερενίκη με την θεά. Ο πάπυρος P. Mil.Vogl. I 18 που διασώζει την Διήγησιν περιγράφει την αναγνώριση του αστερισμού αυτού μεταξύ του Λέοντα και της Παρθένου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Easterling, E. Patricia & Knox, Bernard, (2013), «Η Ελληνική ποίηση» στο: Ιστορία Ελληνικής Λογοτεχνίας, Αθήνα: Παπαδήμας.
- Hopkinson, Neil, (2013), Ανθολογία Ελληνιστικής ποίησης, Αθήνα: Μεταίχμιο.
- Lloyd Llewellyn-Jones, (2011), A key to Berenike’s Lock? The Hathoric model of queenship in early Ptolemaic Egypt, στο: Creating a Hellenistic World, Swansea: The Classical Press of Wales.
- Mosse, Claude & Schnapp-Gourbeillon, Annie, (2015), Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, Αθήνα: Παπαδήμας.
