Της Μαρίας Ιορδανίδου,
Ο «Μεγάλος Πόλεμος», όπως χαρακτηρίστηκε, αποτέλεσε πράγματι μία από τις μεγαλύτερες πολεμικές συγκρούσεις στην Ευρώπη στις αρχές του 20ου αιώνα. Όλες οι μεγάλες ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες στην διάρκεια των μεταξύ τους διαμαχών «έβαψαν κόκκινη» την Γηραιά ήπειρο, αλλάζοντας καθοριστικά την ευρωπαϊκή αλλά και παγκόσμια ιστορική πραγματικότητα, εμπλέκοντας και τις ΗΠΑ στο «παιχνίδι». Με το τέλος του πολέμου θα διαμορφωθούν τα σύγχρονα εθνικά κράτη που γνωρίζουμε σήμερα, αναδυόμενα από τις κάποτε κυρίαρχες αυτοκρατορίες της Αυστροουγγαρίας, των Οθωμανών, της Γερμανίας και της Ρωσίας.
Μαζί με αυτά τα κράτη, θα κάνει την εμφάνισή της στην Ευρώπη μία νέα ανερχόμενη δύναμη, καθόλου ευρωπαϊκή και καθόλου συνηθισμένη στην συμμετοχή και ενασχόληση με τα πολιτικά δρώμενα της ηπείρου. Μια χώρα προστατευμένη χάρη στην απομακρυσμένη γεωγραφική της θέση, απομονωμένη από κάθε ευρωπαϊκή πολεμική σύγκρουση του 19ου αιώνα, που θα εξελιχθεί στην καπιταλιστική υπερδύναμη του πλανήτη. Τα πρώτα σημάδια της μετάβασης της Αμερικής από την απομόνωση στην ιμπεριαλιστική δράση είχαν ήδη γίνει εμφανή από τα τέλη του 19ου αιώνα, όπου οι ΗΠΑ κυριαρχούσαν στην αμερικανική ήπειρο έναντι των Ευρωπαίων αποικιοκρατών.
Με τον ισπανοαμερικανικό Πόλεμο, η Αμερική επεμβαίνοντας στην κουβανική επανάσταση κατά του ισπανικού ζυγού, θα μονοπωλεί πλέον τον έλεγχο στο νησί, χωρίς όμως να μεταμορφωθεί στον κλασικό Ευρωπαίο αποικιοκράτη. Σκοπός δεν ήταν η εδαφική προσάρτηση αλλά η εμπορική και οικονομική εξάρτηση του νησιού από αυτή. Το ευρωπαϊκό αποικιοκρατικό μοντέλο έχει πλέον δύσει, με την Αμερική να «λανσάρει» μία νέα μορφή έμμεσης αποικιοκρατίας σε θεωρητικά ανεξάρτητα κράτη μέσω οικονομικών, χρηματιστικών και εμπορικών σχέσεων. Με την ανακήρυξη της Κούβας ως ανεξάρτητη, η αμερικανική νίκη έναντι των Ισπανών θα αποφέρει οφέλη στην χώρα, καθώς μέσω υπογραφής συνθήκης, θα λάβει μεταξύ άλλων τις Φιλιππίνες, το Πουέρτο Ρίκο και το Γκουάμ. Οι Φιλιππίνες όπως ήταν φυσιολογικό, καθώς χρόνια κυνηγούσαν την ανεξαρτησία τους έναντι της ισπανικής πίεσης, θα αντιδράσουν έντονα στην συνθήκη αυτή που θα καταλήξει σε πολεμική σύγκρουση με τις ΗΠΑ το 1899. Θα εξελιχθεί σε μία αιματηρή διαμάχη η οποία θα τερματιστεί το 1902 με την Αμερική, έχοντας διαπράξει σκληρά εγκλήματα, να επικρατεί έναντι της επαναστατικής κυβέρνησης των Φιλιππίνων. Η ιμπεριαλιστική επέκταση και κυριάρχηση των ΗΠΑ ξεκινάει με πολύ καλές προδιαγραφές μέχρι τη στιγμή που θα τελειοποιηθεί κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το ξέσπασμα του πολέμου βέβαια θα βρει την Αμερική, με τον τότε Πρόεδρο Γούντροου Ουίλσον, σε μία αμήχανη θέση, διστάζοντας να συμμετάσχει στο πλευρό της Αντάντ. Κηρύσσει μεν ουδετερότητα (την οποία θα σπάσει το 1917 και θα ενταχθεί στο πλευρό στης Αντάντ), αλλά εκμεταλλευόμενος τις ανάγκες του πολέμου, προμηθεύει την Ευρώπη με τρόφιμα, εξοπλισμό κλπ. συμμετέχοντας έμμεσα στα του πολέμου. Η Αμερική ως μία νέα αναπτυσσόμενη οικονομικά, εμπορικά και βιομηχανικά δύναμη, θα τροφοδοτήσει τις ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες που ταλανίζονταν υπό την κρίση του πολέμου με σημαντικές ελλείψεις σε πολλά αντικείμενα και θα τις καταστήσει υπόχρεές της. Η Ευρώπη θα βγει χρεωμένη στις ΗΠΑ μετά τη λήξη του πολέμου, δίνοντάς της το κατάλληλο πάτημα να εδραιωθεί για τα καλά στην ευρωπαϊκή σκηνή.
Ο μεσοπόλεμος έρχεται να αποδείξει την υπεροχή της Αμερικής έναντι του «παλαιού καθεστώτος». Ενώ οι ευρωπαϊκές δυνάμεις είχαν βγει κατεστραμμένες από τον πόλεμο, οι ΗΠΑ λόγω της αρχικής τους απραξίας αλλά και της απόμακρης θέσης τους, βγήκαν περισσότερο κερδισμένες παρά χαμένες. Η καπιταλιστική Αμερική ανέβαινε στο απόγειο της δόξας της και καμία δύναμη δεν μπορούσε να την σταματήσει. Οι οικονομικές σχέσεις που χτίζει παγκοσμίως, της επιτρέπουν να επεμβαίνει στα διεθνή δρώμενα χωρίς να έχει πάντα ανάγκη την μεσολάβηση διεθνούς οργανισμού.
Η καπιταλιστική αμερικανική μανία θα εδραιωθεί και στην Ευρώπη, ενώ η δεκαετία του ’20 θα αποτελέσει περίοδο μεγάλης οικονομικής και πολιτισμικής ακμής, αλλά και ακραίας βιομηχανικής ανάπτυξης. Τα νέα τεχνολογικά μέσα θα αυξήσουν σε μεγάλο βαθμό την παραγωγή, αλλάζοντας καθοριστικά τα δεδομένα κατανάλωσης και ζήτησης. Βέβαια η οικονομική αυτή ευημερία όπως πάντοτε, δεν συμπεριλάμβανε ένα σημαντικό ποσοστό του αμερικανικού πληθυσμού, που αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα διαβίωσης. Την αμερικανική φόρα στην υφήλιο έμελλε να διακόψει το μεγάλο Κραχ του 1929, με την κατάρρευση του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης. Θα ακολουθήσουν ανυπολόγιστα δύσκολες περίοδοι με την είσοδο στην δεκαετία του ’30 όπου η οικονομική κρίση θα καθηλώσει και την Ευρώπη. Η Αμερική που κάποτε κουβαλούσε στους ώμους της το παγκόσμιο εμπόριο και τις διεθνείς οικονομικές σχέσεις, θα βουλιάξει στην ανεργία και την παρακμή με το αμερικανικό «όνειρο» να σβήνει για την πλειονότητα.
Τα χειρότερα όμως ακόμη δεν είχαν έρθει. Ο ολοκληρωτικός πόλεμος θα εμπλέξει για άλλη μία φορά την Αμερική στα ευρωπαϊκά δεδομένα, καθώς πλέον η θέση της ήταν τέτοια που δεν θα μπορούσε να πράξει αλλιώς. Και πλέον δεν ήθελε να πράξει αλλιώς. Αναζωπυρώνεται η παλιά έχθρα και αντιπαλότητα μεταξύ Ιαπωνίας και ΗΠΑ, πράγμα που θα οδηγήσει την Αμερική να μπει στον πόλεμο. Και αυτή την φορά η συμμετοχή της δεν θα είναι καθόλου βραχύβια ή «συμβολική». Δεν μιλάμε πλέον για την απομονωμένη μικρή Αμερική του 19ου αιώνα που δίσταζε να επεκταθεί, αλλά για την μεγάλη υπερδύναμη με παγκόσμια επιρροή που ήρθε να αντικαταστήσει το παλαιό καθεστώς και να εδραιώσει τον καπιταλισμό και τον φιλελευθερισμό στην δυτική Ευρώπη.
Η ιστορία της ραγδαίας ανάπτυξης της Αμερικής και της εμφάνισής της ως οικονομικά και πολιτικά ηγετική μορφή στην υφήλιο, αποτελεί υψίστης σημασίας για την κατανόηση του μεταπολεμικού παγκόσμιου τοπίου, καθώς και την σημερινή πραγματικότητα. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος κατέστη καθοριστικός παράγοντας στην πορεία της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, ενώ ήταν η πρώτη προσπάθεια της χώρας να υποδυθεί τον ρόλο του «διαιτητή» στα ευρωπαϊκά πολιτικοοικονομικά δρώμενα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Στυλιανίδης, Γεώργιος, ΗΠΑ, ηγεμονία και διεθνής επιρροή: από τον απομονωτισμό στην διεθνή σκηνή, 1898- 1945, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Διαθέσιμο εδώ
- historyreport.gr, ΗΠΑ: Από τον απομονωτισμό στην επιθετικότητα, Διαθέσιμο εδώ
- Ζουρίδης, Γεώργιος, Ο ισπανο-αμερικάνικος πόλεμος 1898: «Ένας ωραίος μικρός πόλεμος», Εκδόσεις Γκοβόστη.
