Της Ισμύνης Παπαγιαννοπούλου,
Η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) ξεκίνησε από την αρχαιότητα με μύθους, φήμες και ιστορίες, με τεχνητά όντα και κατασκευές, που ήταν εμποτισμένες με νοημοσύνη ή συνείδηση από τους τεχνίτες. Καλλιεργήθηκε και εγκολπώθηκε από κλασσικούς φιλόσοφους, οι οποίοι μπήκαν στην διαδικασία να περιγράψουν την ανθρώπινη σκέψη και την επεξεργασία των συμβόλων. Δεν είναι μια νέα έννοια που δημιουργήθηκε τα τελευταία χρόνια και την βλέπουμε να ξεδιπλώνεται μπροστά μας ραγδαία, ειδικότερα μετά την μετα-covid εποχή. Η ελληνική μυθολογία είναι μια αστείρευτη πηγή, από την οποία ο καθένας αντλεί παγκοσμίως αυτόματα πλοία που ταξιδεύουν σε διαστημικούς χώρους και επιστρέφουν, αυτόματα πλάσματα, αγάλματα και ρομπότ. Υπερκατασκευές και μικροκατασκευές υπερήχων, πυρηνικά όπλα και οτιδήποτε άλλο χωράει η φαντασία.
Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν λαός τόσο στραμμένος στην τεχνολογία, ώστε από τα βάθη των αιώνων υπήρχε η έννοια του «έξυπνου» (smart), στην μυθολογία του πολιτισμού μας. Υπήρξαν ιστορίες ευφυούς ρομποτικής που κατασκευάστηκαν από τον Ήφαιστο (ηφαιστότευκτα) τον Έλληνα θεό της τεχνολογίας, και από τον Δαίδαλο (δαιδαλότευκτα). Η μυθολογία αναφέρει ότι ο θεός Προμηθέας λυπήθηκε τους ανθρώπους και τα δεινά που περνούσαν και τους έδωσε την εντέχνων σοφία (τεχνογνωσία). Μήπως ο Όμηρος είχε τόση υπερβολική αχαλίνωτη φαντασία κατασκευάζοντας παραμύθια, ώστε όταν υπήρξε το ελληνικό αλφάβητο να τα έχει καταγράψει όλα αυτά; Ή μήπως οι αρχαίοι Έλληνες προ κατακλυσμού ακόμα, ήταν τόσο ικανοί ώστε ακόμα και ο Elon Musk και όλοι οι παραγωγοί των σύγχρονων ταινιών επιστημονικής φαντασίας να είναι μαθητές μπροστά τους;
Το πρώτο ρομπότ στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού: «Τάλως, ο χάλκινος φρουρός της Κρήτης»
Ο Τάλως είναι το μοναδικό αυτόματο στην παγκόσμια βιβλιογραφία που περιγράφεται τόσο παραστατικά από όλους τους λαούς, ώστε δεν αμφιβάλλει κανείς ότι υπήρξε το πρώτο και μοναδικό ρομπότ για πολλούς λόγους. Καμιά άλλη μυθολογία δεν εμφανίζει έναν τέτοιο μηχανικό γίγαντα με τεχνολογική υποστήριξη. Κατά τον 4ο αιώνα π.Χ., Έλληνες μηχανικοί ξεκίνησαν να κατασκευάζουν αληθινά αυτόματα. Καμία απ’ αυτές τις δημιουργίες δεν ήταν διάσημη σαν τον Τάλω, ο οποίος εμφανιζόταν σε ελληνικά νομίσματα, παραστάσεις αγγείων, δημόσιες τοιχογραφίες και σε θεατρικές παραστάσεις. Ακόμη και 2.500 χρόνια πριν, οι Έλληνες είχαν ξεκινήσει ήδη να ερευνούν τη διακριτική γραμμή ανάμεσα στους ανθρώπους και τις μηχανές.
Υπάρχουν πολλές θεωρίες σχετικά με την προέλευση του εν λόγω ρομπότ. Άλλοτε εκλαμβάνεται ως ανθρώπινο oν και σε αυτή την εκδοχή, θεωρείται γιoς του Κρητός, του ομώνυμου ήρωα του νησιού ή του Οινοπίωνος και άλλοτε εκλαμβάνεται ως μηχανικό oν, οπότε θεωρείται κατασκεύασμα του Ήφαιστου ή του Δαίδαλου, κυρίως όμως θεωρείται ότι είναι ηφαιστειότευκτο.
Τρεις φορές τη μέρα, ο χάλκινος φύλακας περιφερόταν γύρω από το νησί ψάχνοντας για εισβολείς. Όταν αναγνώριζε πλοία να πλησιάζουν στην ακτή, εκτόξευε τεράστιους ογκόλιθους στον δρόμο τους. Αν κάποιοι επιζώντες έφταναν ως την παραλία, θέρμαινε υπερβολικά το μεταλλικό του σώμα και έλιωνε τα θύματα στον θώρακά του, άρα διέθετε εσωτερικό σύστημα πυράκτωσης, και τα θανάτωνε. Κατασκευασμένος από χαλκό, τελευταίος απόγονος του χάλκινου γένους είχε μόνο μία και μοναδική φλέβα όπου ήταν ο σωλήνας μέσω του οποίου είχε γίνει η έκχυση του χαλκού, όταν κατασκευαζόταν. Η ιχώρ, το «αίμα των αθάνατων» όπως θα απαντήσει ένας σύγχρονος γνώστης, ήταν τα υγρά μπαταρίας που έδιναν κίνηση στο ρομπότ μέσω υδραυλικής πίεσης που υπήρχαν σε αυτή τη φλέβα.
Το τέλος του ήρθε, όταν ο Ιάσωνας με τους αργοναύτες του και τη Μήδεια μαζί, έψαχναν ένα ασφαλές λιμάνι να ξεκουραστούν. Πριν προλάβουν να αγκυροβολήσουν, ο Τάλως τους κατάλαβε. Καθώς οι Αργοναύτες δείλιασαν όταν πλησίαζε το τρομερό αυτό αυτόματο, η μάγισσα Μήδεια πρόσεξε μια γυαλιστερή βίδα στον αστράγαλο του ρομπότ και κατέστρωσε μια ευφυή κίνηση. Έκανε μια συμφωνία με τον Τάλω: ισχυρίστηκε ότι μπορούσε να τον κάνει αθάνατο με αντάλλαγμα να του αφαιρέσουν τη βίδα. Χωρίς ο ίδιος να γνωρίζει για τη μεταλλική του φύση, και νιώθοντας αρκετά άνθρωπος για να επιθυμεί αιώνια ζωή, δέχτηκε. Κι ενώ η Μήδεια μουρμούριζε ξόρκια, ο Ιάσωνας έβγαλε τη βίδα. Όπως η ίδια υποψιάστηκε, η βίδα ήταν το αδύναμο σημείο του ρομπότ του Ήφαιστου. Το ιχώρ έρεε σαν λιωμένος μόλυβδος, στραγγίζοντας τον Τάλω από την πηγή της δύναμής του, όπου και κατέρρευσε με μια βροντερή πρόσκρουση. Ο ομώνυμος πολεμικός πύραυλος εδάφους-αέρος πήρε το όνομα του από αυτό το ρομπότ.
Τα «έξυπνα» πλοία των Φαιάκων
Οι Φαίακες ήταν γνωστοί για την ναυτοσύνη τους, όντας λαός που εξαρτιόταν από τον Ποσειδώνα. Ο Όμηρος τους αποκαλούσε «ναυσικλητούς». Ήταν οι αγαπημένοι των θεών και φίλοι των ανθρώπων. Αναφέρεται ότι κατοικούσαν στην Υπέρεια, στα πέρατα δηλαδή του κόσμου και αποκαλούνταν «αγχίθεοι» ως συγγενείς των θεών. Αυτό δίνει στον πολιτισμό τους μια άλλη υπόσταση, μια πολιτισμική υπόσταση, που για τους αρχαίους συνεπαγόταν με κάποιες μεταφυσικές «θεϊκές» ιδιότητες με τις οποίες είναι προικισμένα τα πλοία τα οποία ναυπηγούσαν. Από πολλούς ερευνητές δεν έχει ταυτοποιηθεί ακόμα τουλάχιστον επίσημα ποια ήταν η «νήσος των Φαιάκων», καθώς υπάρχουν θεωρίες πως βρισκόταν στην Ανταρκτική, στην Αμερική ή ακόμα και στον Ατλαντικό Ωκεανό και έχει χαθεί. Υποστηρίζεται, επίσης, ότι ίσως να είναι και η ίδια η Ατλαντίδα, με επικρατέστερη όμως την Κέρκυρα, την οποία και ο Θουκυδίδης επιβεβαιώνει αλλά με αβεβαιότητα από τους σύγχρονους ερευνητές. Παράλληλα, η ετυμολογία της λέξης Φαίακας (Φαίαξ ή Φαίηξ στον ενικό αριθμό) σημαίνει σταχτής ή σκούρος, άρα ο Όμηρος μιλάει για σκουρόχρωμους κατοίκους.
Η κοινωνία των Φαιάκων ήταν η πιο πολιτισμένη από όσες συνάντησε ο Οδυσσέας όταν φιλοξενήθηκε από την Ναυσικά στο μακρινό του ταξίδι προς την Ιθάκη, η οποία είναι υπαρκτό νησί στο Ιόνιο πέλαγος όπως όλοι γνωρίζουμε, και οι ίδιοι οι Φαίακες ήταν μέτοχοι της ελληνικής παιδείας από τους διαλόγους του Οδυσσέα που έχουμε μαζί τους. Μέσα από τις ραψωδίες η, θ και ν ο Όμηρος μας πληροφορεί ότι κάθε άλλο παρά συνηθισμένα πλοία ήταν τα συγκεκριμένα που είχαν. Ήταν πλοία κατασκευασμένα από ένα άφθαρτο, αδιάβρωτο υλικό, άρα δεν ήταν ξύλινα και δεν μπορούσε να τα καταστρέψει τίποτα, ενώ τα πλοία έπλεαν με την πλώρη τους ανασηκωμένη, όπως τα σημερινά ταχύπλοα. Αυτά τα πλοία ήταν νοοκίνητα, διαβάζοντας την ανθρώπινη σκέψη και καθοδηγούνταν από κάποιο χειροκίνητο τιμόνι, καθώς δεν υπήρχε καπετάνιος. Είχαν τεχνητή νοημοσύνη, διαθέτοντας «νοήματα και φρένας ανδρών» (Οδ. θ’), έχοντας την επιλογή να επιλέξουν αν πρέπει να εκτελέσουν μια εντολή ή όχι. Είχαν ένα είδος «σκληρού δίσκου» γεωγραφικών δεδομένων, στην σημερινή γλώσσα της τεχνολογίας GPS καθώς ήξεραν «πάντων πόλιας και πίονας αγρούς» (Οδ. θ’).
Παράλληλα, διέθεταν μηχανισμό τεχνικής αντιβαρυντικής αιώρησης, που τους επέτρεπε να πετάνε «ως εί πτερον ηέ νόημα» (σαν τα πουλιά ή σαν τη σκέψη). Είχαν ασπίδα ηλεκτρομαγνητικού πεδίου, η οποία δεν επέτρεπε στους εχθρούς να τα βλάψουν («ούδε ποτέ σφιν ούτε τι πημανθήναι έπι δέος»). Είχαν μανδύα οπτικής κάλυψης, που τους επέτρεπε να γίνονται αόρατα στα μάτια των εχθρών τους, σαν να είναι «ηέρι και νεφέλη κεκαλυμμέναι». Είχαν εξαιρετικά γρήγορους κινητήρες, που τους έδιναν τη δυνατότητα να αναπτύσσουν γρήγορη ταχύτητα, γρηγορότερη από κάθε βιολογικό οργανισμό. Στο αυτοματοποιημένο περιβάλλον που περιγράφει ο Όμηρος, αναφορικά με τα «έξυπνα» και γρήγορα πλοία των Φαιάκων, χρησιμοποιούνται κάποια συγκεκριμένα στάδια αναγνώρισης από κάποιον «ευφυή πράκτορα» όπως: «Πες μου την ΠΑΤΡΙΔΑ σου, τον ΔΗΜΟ σου και την ΠΟΛΗ σου» (εἰπὲ δέ μοι γαῖάν τε· τεὴν δῆμόν τε πόλιν τε,). Οι όροι αυτοί ήταν καταγεγραμμένοι πιθανόν στην βάση δεδομένων του «εγκεφάλου» των πλοίων. (Οδ. θ΄ 555-569).
Οι χρυσοί βοηθοί ρομπότ του Ηφαίστου («Κουραί Χρυσαί», χρυσές κοπέλες)
Ο Ήφαιστος, αν και τυπικά παντρεμένος με την Αφροδίτη, αισθανόταν μοναξιά και αναγκάστηκε να φτιάξει δυο χρυσές γυναίκες ρομπότ με πολύ φυσική εμφάνιση ζωηρών νεαρών κοριτσιών για το παλάτι του, να τον βοηθάνε στο εργαστήριο, να τον στηρίζουν να περπατάει καλύτερα, αλλά και για να έχει κάποιον να μιλάει. Λέγεται ότι διέθεταν δύναμη, ευφυΐα και το χάρισμα του λόγου. «Ο Ήφαιστος άφησε το φυσερό του, πήρε ένα βαρύ ραβδί στο χέρι του και πήγε στην πόρτα κουτσαίνοντας. Και προς υποστήριξη του αφέντη τους κινήθηκαν οι ακόλουθες του. Αυτές είναι χρυσαφένιες και στην όψη μοιάζουν με ζωντανές νεαρές γυναίκες. Υπάρχει νοημοσύνη στις καρδιές τους, και υπάρχει λόγος μέσα τους και δύναμη, και από τους αθάνατους θεούς έχουν μάθει πώς να κάνουν πράγματα. Αυτές κινήθηκαν σβέλτα για να υποστηρίξουν τον αφέντη τους» (Ιλιάδα 18. στ. 416)
Ο θρόνος-παγίδα της Ήρας
Στην γιορτή της μητέρας του στον Όλυμπο, ο Ήφαιστος κατασκεύασε και της έδωσε ως δώρο έναν ολόχρυσο θρόνο με ανάγλυφες σκαλιστές παραστάσεις από την ζωή των θεών. Όταν όμως η Ήρα κάθισε πάνω του, αυτόματα σφίχτηκαν γύρω της αλυσίδες κρατώντας την δέσμια, και ενώ προσπαθούσε να τα τις σπάσει αυτές γίνονταν δυνατότερες. Κανένας δεν μπορούσε να την απελευθερώσει απ’ τα δεσμά της, και ο Ήφαιστος ούτε που δεχόταν να συζητήσει την απελευθέρωσή της. Τελικά, ο Διόνυσος τον επισκέφτηκε και αφού τον μέθυσε για τα καλά, σαν θεός του κρασιού και του γλεντιού, τον έπεισε να ελευθερώσει την μάνα του απ’ τα δεσμά. Αυτή ήταν η εκδίκησή του προς την Ήρα, η οποία τον είχε πετάξει από τον Όλυμπο, καθώς γεννήθηκε άσχημος και σκουρόχρωμος.
Οι χρυσοί μηχανικοί σκύλοι του Αλκίνοου
Ο Χρυσός και ο Αργυρός ήταν δύο σκυλιά που φτιάχτηκαν από χρυσό και ασήμι για να είναι οι φύλακες της πόρτας του μεγαλοπρεπούς παλατιού του βασιλιά Αλκίνοου, βασιλιά των Φαιάκων. Μερικές φορές αποκαλούνται μόνο χρυσά και ασημένια σκυλιά του βασιλιά Αλκίνοου. Ήταν μηχανικά συστήματα με την μορφή σκύλου, τα οποία οι Θεοί έκαναν δώρο στον Αλκίνοο με κατασκευαστή τον ίδιο τον Ήφαιστο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- grethexis.com, Ήφαιστος – ο θεός της φωτιάς, Διαθέσιμο εδώ
- robodiastasi.weebly.com, Τα ρομπότ στην μυθολογία της αρχαίος Ελλάδος, Διαθέσιμο εδώ
- pronews.gr, Τάλως, η αλήθεια πίσω από τον μύθο, Διαθέσιμο εδώ
- diadrastika.com, Τα νοοκίνητα και αντιβαρυτικά πλοία των Φαιάκων, Διαθέσιμο εδώ
- diodos.gr, Τα πλοία των Φαιάκων πήγαιναν παντού, Διαθέσιμο εδώ
- theoi.com, Κούραι Χρυσεαί, Διαθέσιμο εδώ
- moira.gr, Ήφαιστος, ο θεός της φωτιάς, Διαθέσιμο εδώ
