Της Ιωάννας Μέγα,
Ο όρος πόνος σε μέλος «φάντασμα» περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον Γάλλο στρατιωτικό και χειρουργό Ambroise Pare τον 16ο αιώνα. Αν και ο πόνος αυτός συνοδεύει πιο συχνά τον ακρωτηριασμό των άνω ή κάτω άκρων, μπορεί να παρατηρηθεί και μετά από χειρουργική επέμβαση άλλων οργάνων (π.χ. μαστός). Λίγο αργότερα, τον 19ο αιώνα, αυτό το είδος πόνου θεωρήθηκε λανθασμένα ως ψυχολογικός πόνος, ενώ, πλέον, θεωρείται ως πολυπαραγοντικός, σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες μελέτες. Ο πόνος «φάντασμα» είναι η αίσθηση πόνου σε ένα άκρο, όργανο ή άλλον ιστό μετά από ακρωτηριασμό και/ή τραυματισμό νεύρων. Σήμερα, περίπου το 60%-80% των ακρωτηριασμένων εμφανίζουν αισθήσεις «φάντασμα» στα άκρα. Ο αριθμός των μελετών γύρω από τον πόνο των άκρων «φάντασμα» αυξάνεται κάθε χρόνο. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι επιστήμονες έχουν επιτύχει μεγαλύτερη κατανόηση του μηχανισμού και της θεραπείας του πόνου στα άκρα «φάντασμα» συγκριτικά με το παρελθόν.
Προκειμένου, όμως, να γίνει κατανοητό ένα τέτοιο φαινόμενο, είναι σημαντικό αρχικά να διευκρινιστεί τι είναι το σωματοαισθητικό σύστημα, ποια η λειτουργία του και τι προκαλεί τον νευροπαθητικό πόνο.
Το ανθρώπινο σώμα περιλαμβάνει διάφορους νευρολογικούς μηχανισμούς, που επιτρέπουν τη λήψη, τη μεταφορά, την αναγνώριση και την απόκριση σε πολυάριθμα ερεθίσματα. Το σωματοαισθητικό σύστημα καλύπτει τις σωματικές αισθήσεις και μέσω αυτού, ο οργανισμός αισθάνεται την αφή, τις δονήσεις, τον πόνο, τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος, τη θέση του στο χώρο και οποιαδήποτε άλλη σχετίζεται με ένα από τα αισθητήρια όργανα του σώματος, το δέρμα. Μέσα στο σώμα ενός ανθρώπου υπάρχουν διεσπαρμένοι αισθητήρες που αντιλαμβάνονται εξωτερικά ερεθίσματα.
Το σωματοαισθητικό σύστημα απαρτίζεται από :
- Το κεντρικό σωματοαισθητικό σύστημα (αφορά τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό).
- Το περιφερικό σωματοαισθητικό σύστημα (αφορά τα περιφερικά νεύρα).
Κάθε εξωτερικό ερέθισμα ενεργοποιεί τους αισθητικούς υποδοχείς, οι οποίοι βρίσκονται πάνω στο δέρμα. Οι υποδοχείς αυτοί κατατάσσονται στις εξής κατηγορίες:
- Μηχανοϋποδοχείς (κωδικοποιούν ερεθίσματα πίεσης ή αφής)
- Θερμοϋποδοχείς (κωδικοποιούν αλλαγές θερμοκρασίας)
- Αλγοϋποδοχείς (ενεργοποιούνται από κακώσεις στην επιφάνεια του δέρματος και προκαλούν την αίσθηση του πόνου).
Πώς, όμως, η αίσθηση του πόνου, ενός μηχανισμού προστασίας για το ανθρώπινο σώμα, γίνεται χρόνια και επώδυνη μετά την απώλεια άκρου;
Κάθε μέρος του σώματος εκπροσωπείται στον εγκέφαλο. Αυτό σημαίνει ότι με την απουσία αισθητηριακών ερεθισμάτων από το μέλος που λείπει, η περιοχή που το εκπροσωπεί στον εγκέφαλο μπορεί να γεννήσει αυτόματα ή επίκτητα ερεθίσματα, όπως ο πόνος. Ο πόνος αυτός γίνεται αισθητός, ως ερέθισμα από το μέλος «φάντασμα». Ο μηχανισμός αυτής της διαταραχής δεν είναι πλήρως κατανοητός, όμως φαίνεται ότι συμμετέχουν κέντρα του νωτιαίου μυελού και ίσως και του εγκεφάλου. Ο πόνος στα άκρα «φάντασμα» εμφανίζεται πιο συχνά σε ασθενείς που παρουσιάζουν, επίσης, μεγαλύτερες περιόδους πόνου στα κολοβώματα (το τμήμα μέλους ή οργάνου που απομένει ύστερα από ακρωτηριασμό ή εκτομή) και είναι πιο πιθανό να υποχωρήσει, καθώς ο πόνος του κολοβώματος υποχωρεί.
Συμπτώματα
Οι ασθενείς με P.L.P. (Phantom Limb Pain) παραπονούνται για διάφορες αισθήσεις, όπως κάψιμο, τσούξιμο, πόνο και διάτρηση πόνου με μεταβαλλόμενη αίσθηση ζεστασιάς και κρύου στην ακρωτηριασμένη περιοχή. Η έναρξη των συμπτωμάτων μπορεί να προκληθεί από περιβαλλοντικές, συναισθηματικές ή σωματικές αλλαγές. Όμως, το εύλογο ερώτημα είναι τι μπορεί να προκαλέσει ένα τέτοιο είδος πόνου;
Ορισμένοι από τους παράγοντες κινδύνου που καθιστούν πιο πιθανή την εμφάνιση πόνου του μέλους «φάντασμα» είναι η συσσώρευση ουλώδους ιστού, οι βλάβες στα νευρικά κύτταρα, καθώς και ψυχολογικοί παράγοντες, όπως η ανάμνηση του πόνου στο επηρεαζόμενο μέλος πριν τον ακρωτηριασμό. Ο πόνος στα άκρα «φάντασμα» σε ορισμένους ασθενείς μπορεί σταδιακά να εξαφανιστεί κατά τη διάρκεια μερικών μηνών έως ενός έτους, ενώ σε άλλους επιμένει και μπορεί να υποφέρουν για δεκαετίες.
Πώς αντιμετωπίζεται, όμως, ο πόνος σε ένα μέλος «φάντασμα»;
Στις κυριότερες θεραπείες περιλαμβάνονται:
- Φαρμακοθεραπεία (τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, οπιοειδή και Μη Στεροειδή Αντιφλεγνονώδη Φάρμακα)
- Επικουρική θεραπεία (διαδερμική νευρική διέγερση, θεραπεία με καθρέφτη, βιοανάδραση, ηλεκτροσπασμοθεραπεία, βελονισμός και μασάζ)
- Χειρουργική επέμβαση (νευρεκτομή, αποκλεισμό νεύρων και αναθεώρηση κολοβώματος, διέγερση του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος, διέγερση του νωτιαίου μυελού).
Οι παραπάνω θεραπείες είναι ενδεικτικές και δε φέρουν πάντα κάποιο αποτέλεσμα, καθώς δεν υπάρχει ακόμη λεπτομερής εξήγηση των μηχανισμών αυτού του είδους πόνου. Ως εκ τούτου, θα χρειαστεί περισσότερη έρευνα σχετικά με τους διαφορετικούς τύπους μηχανισμών του πόνου των μελών «φάντασμα». Μόλις οι ερευνητές και οι γιατροί καταφέρουν να αναγνωρίσουν τον μηχανισμό του πόνου στα άκρα, θα αναπτυχθεί γρήγορα η θεραπεία που βασίζεται σε μηχανισμούς, με απώτερο σκοπό περισσότεροι ασθενείς να επωφεληθούν από αυτό μακροπρόθεσμα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Neuropathic pain, pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Phantom limb pain: A literature review, Science Direct. Διαθέσιμο εδώ
