Της Χιόνας Οικονομάκη,
«Κι όποιο παιδάκι με μάρτη βλέπει, χρυσή στα χρόνια τ’ απλώνει σκέπη, το καμαρώνει· γιατί του Μάρτη η αλυσίδα μάνας χεράκι, μάνας φροντίδα του φανερώνει» γράφει ο μεγάλος ποιητής Κωστής Παλαμάς στο ποίημά του «Μήνες» της συλλογής «Τραγούδια της Πατρίδος μου». Ο μήνας Μάρτιος πήρε το όνομά του από τη λατινική ονομασία του θεού Άρη, “Mars”, και είναι ο αντίστοιχος μήνας του «Ελαφηβολιώνα» των αρχαίων Ελλήνων. Ο Μάρτιος είναι ο μήνας που εισάγει την άνοιξη και η άφιξή του, ήδη από τα αρχαία χρόνια, έφερνε μεγάλη χαρά. Σαφώς, τα «χελιδονίσματα», έθιμο καλωσορίσματος του Μαρτίου, που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού. Συγκεκριμένα, τα μικρά παιδιά κατασκεύαζαν μία «προσομοίωση» χελιδονιού και γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι για να μαζέψουν αυγά. Στις μέρες μας, όμως, υπάρχει ένα έθιμο που είναι άρρηκτα συνυφασμένο με την είσοδο του Μαρτίου και αυτό δεν είναι άλλο από το «μαρτάκι».
Ένα «βραχιόλι» φτιαγμένο από στριμμένη λευκή και κόκκινη κλωστή, που όλοι μας έχουμε φορέσει, τηρώντας το έθιμο. Σύμφωνα με την παράδοση, πρέπει να φοράμε το βραχιολάκι ως προστασία από τον ανοιξιάτικο ήλιο, από την 1η έως και την 31η ημέρα του Μάρτη. Μάλιστα, ο ήλιος του Μαρτίου είναι παραδοσιακά ο πιο ύπουλος και, κατά τη λαϊκή παράδοση, το «μαρτάκι» συνιστά τον ασφαλέστερο τρόπο προστασίας. Ακόμα, λέγεται πως, όταν παρέλθει το εθιμικό διάστημα στο οποίο φοράμε το βραχιόλι, είθισται να το αποθέσουμε πάνω σε μία τριανταφυλλιά, για να το πάρουν τα χελιδόνια και να χτίσουν τη φωλιά τους. Το εν λόγω έθιμο, όμως, περνάει τα σύνορα της Ελλάδος και η αρχή του βρίσκεται πολύ πίσω στο χρόνο. Ας κάνουμε, λοιπόν, μία αναδρομή στην ιστορία και την προέλευση του αγαπημένου μας «ανοιξιάτικου κοσμήματος».
Η αναδρομή μας θα ξεκινήσει από την Αρχαία Ελλάδα, γύρω στον 8ο π.Χ. αιώνα, και τα Ελευσίνια Μυστήρια. Συνοπτικά, επρόκειτο για αρχαιοελληνική θρησκευτική τελετή προς τιμήν της θεάς Δήμητρας και της κόρης της, Περσεφόνης, η οποία χαρακτηριζόταν από απόλυτη μυστικότητα. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, οι πληροφορίες που έχουμε για την εν λόγω τελετή είναι περιορισμένες. Ο σπουδαίος Έλληνας λαογράφος, όμως, Νικόλαος Πολίτης θα παρατηρήσει μία λεπτομέρεια καθοριστικής σημασίας: Οι «μύστες» στα Ελευσίνια Μυστήρια έδεναν μία κλωστή στο δεξί τους χέρι και στο αριστερό τους πόδι, την «Κρόκη». Αυτή, πιστεύεται πως είναι και η αρχή του σύγχρονου προαναφερθέντος εθίμου.
Το εν λόγω έθιμο, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, τηρείται και στην Αλβανία με την ονομασία «Βερόρε», με μία μικρή διαφορά: Με το τέλος του Μαρτίου, πολλοί συνηθίζουν να δένουν το βραχιολάκι σε κάποιο δένδρο, ώστε να του χαρίσουν καρποφορία. Οι Βούλγαροι, επίσης, τηρούν ένα παρεμφερές έθιμο: Την πρώτη ημέρα του Μαρτίου φορούν στο πέτο τους τη «Μαρτενίτσα», στολίδια, δηλαδή, που είναι φτιαγμένα από κλωστές στις γνώριμες κόκκινες και λευκές αποχρώσεις. Στη συνείδηση των Βουλγάρων, το έθιμο αυτό αποτελεί φυλαχτό, που θα χαρίσει στην οικογένεια τύχη και υγεία. Μάλιστα, σε κάποιες περιοχές της Βουλγαρίας, οι κάτοικοι τοποθετούν έξω από τα σπίτια τους ένα κομμάτι κόκκινου υφάσματος για να μην τους «κάψει» η «γιαγιά Μάρτα», η προσωποποίηση του μηνός Μαρτίου.
Στη Ρουμανία, το λευκό–κόκκινο στολίδι που συνοδεύει την άφιξη του Μάρτη και της άνοιξης έχει το όνομα «Μαρτιζόρ». Το κόκκινο χρώμα συμβολίζει την αγάπη για το όμορφο, ενώ το λευκό παραπέμπει στην αγνότητα ενός λευκού φυτού που ανθίζει τον Μάρτιο και είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ρουμάνικης λαϊκής παράδοσης. Σύμφωνα με τον τοπικό τους μύθο, λοιπόν, κάποτε ο θεός Ήλιος αποφάσισε να κατέβει στη γη και να πάρει μέρος σε μία γιορτή, μεταμφιεσμένος σε νεαρό άνδρα. Ένας δράκος, όμως, απήγαγε τον Ήλιο και ο κόσμος βυθίστηκε στη θλίψη και το σκοτάδι για πολύ καιρό. Μια μέρα, ένας νεαρός άνδρας μαζί με τους συντρόφους του σκότωσαν το δράκο και απελευθέρωσαν τον Ήλιο, φέρνοντας την άνοιξη. Ο νεαρός, όμως, σκοτώθηκε και το αίμα του «έβαψε κόκκινο το χιόνι». Συνεκδοχικά, λοιπόν, η κόκκινη κλωστή συμβολίζει το αίμα του νεαρού άνδρα, ενώ η λευκή την αγνότητά του.
Όπως, λοιπόν, είδαμε το έθιμο του «μάρτη» είναι πολλά παραπάνω από ένα βραχιόλι φτιαγμένο από κλωστές. Επρόκειτο για ένα έθιμο βαλκανικής διασποράς με τις ρίζες του στην αρχαιότητα, που επιβιώνει μέχρι και σήμερα. «Όποιος έχει κόρη ακριβή, του Μάρτη ήλιος μην τη δει» υποστηρίζει μία προσφιλής ελληνική παροιμία, επιβεβαιώνοντας τα όσα είδαμε παραπάνω, αναφορικά με το έθιμο του «μάρτη». Μια πολιτιστική παράδοση που μετράει αιώνες ύπαρξης και συμβολίζει την έλευση της άνοιξης!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Γιατί φοράμε τον «Μάρτη», το βραχιολάκι με τη στριμμένη άσπρη και κόκκινη κλωστή. Πήρε το όνομά του από το λατινικό όνομα του θεού Άρη, Mars, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- «Μάρτης» ή «Μαρτιά», sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
-
Ελευσίνια Μυστήρια: Η σημαντικότερη γιορτή των αρχαίων Ελλήνων, ellinismosonline.gr, διαθέσιμο εδώ
