Του Κυριάκου Κουρτίδη,
Στις 6 Φεβρουαρίου 2023, η Τουρκία επλήγη από δυο καταστροφικούς σεισμούς, η ένταση και η ισοπεδωτική μανία των οποίων άνοιξε νέα κεφάλαια στην επιστήμη της σεισμολογίας. Οι δυο σεισμοί, εκ των ισχυρότερων, αν όχι οι ισχυρότεροι που έπληξαν ποτέ την ενδοχώρα της Τουρκίας, άφησαν ανεπανόρθωτα χτυπημένες 10 επαρχίες που αναλογικά έχουν την ίδια έκταση με το Βέλγιο. Εντούτοις, το μέγεθος της καταστροφής δεν υπολογίζεται μετρώντας τα συντρίμμια, αλλά τις απώλειες ανθρώπινων ζωών. Μέχρι στιγμής, ο καταγεγραμμένος αριθμός των νεκρών ανέρχεται στους 41.000, ενώ οι τραυματίες είναι τουλάχιστον 100.000.
Η ίδια η γεωγραφία που εξυψώνει την Τουρκία στο μυαλό των αναλυτών γεωπολιτικής αφήνει, επίσης, τη χώρα τραγικά, όπως αποδείχθηκε, ευάλωτη σε μια σειρά από φυσικές καταστροφές. Εν ολίγοις, οι καταστροφικές τάσεις της μητέρας φύσης δεν ήταν ποτέ «ξένες» προς τον τουρκικό λαό. Παρά ταύτα, κανείς δεν θα μπορούσε να είναι προετοιμασμένος για αυτό που ακολούθησε. Εν μία νυκτί, οι ζωές και οι περιουσίες χιλιάδων ανθρώπων χάθηκαν, ενώ πολυκατοικίες και ολόκληρες γειτονιές κατέρρευσαν. Μετά τους σεισμούς, η τουρκική Κυβέρνηση κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, την πρώτη του είδους της στην ιστορία της Τουρκίας, και ζήτησε επίσημα διεθνή βοήθεια για πρώτη φορά.
Η ανταπόκριση της διεθνούς κοινότητας υπήρξε άμεση, αλληλέγγυα και αναμφιβόλως πολύτιμη, στον βαθμό, μάλιστα, που μπορεί να χαρακτηριστεί πως εμπνέει σεβασμό. Θετικές απαντήσεις στο κάλεσμα της τουρκικής Κυβέρνησης για βοήθεια άρχισαν να συρρέουν από κάθε ήπειρο, με τον αριθμό των χωρών που ανταποκρίθηκαν να φθάνει τις 100. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι πρώτες και πιο αποτελεσματικές αντιδράσεις προήλθαν από την αδελφική χώρα της πληγείσας Τουρκίας, το Αζερμπαϊτζάν. Ακολούθησε η έμπρακτη βοήθεια άλλων μουσουλμανικών χωρών, όπως το Ουζμπεκιστάν, το Πακιστάν και το Κατάρ, με τις οποίες η Τουρκία συνεργαζόταν στενά. Μάλιστα, ο εμίρης του Κατάρ επισκέφθηκε την Τουρκία –ο πρώτος ηγέτης που έφθασε στην Τουρκία μετά τους φονικούς σεισμούς– και συνάντησε τον Πρόεδρο Recep Tayyip Erdoğan στην Κωνσταντινούπολη. Η περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν (KRG) ήταν, επίσης, μία από τις πρώτες που έστειλε ομάδες αρωγής και διάσωσης στην κατεστραμμένη περιοχή.
Σημαντική υποστήριξη υπήρξε και από δυτικές χώρες, μέσω της αποστολής ομάδων διάσωσης, βοήθειας σε είδη πρώτης ανάγκης αλλά και σε κονδύλια. Η Ευρωπαϊκή Ένωση συγκάλεσε διάσκεψη με στόχο να οργανωθεί η αποστολή προμηθειών και αναγκαίων πόρων προς την Τουρκία και τη Συρία. Μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών, η χώρα με τη μεγαλύτερη αρχική συνεισφορά ήταν η Ουγγαρία –μία από τις λίγες ευρωπαϊκές χώρες που διατηρούν στενές σχέσεις με την Τουρκία–, της οποίας οι ομάδες έρευνας και διάσωσης σημείωσαν σημαντική επιτυχία στις πληγείσες περιοχές.
Ο κατάλογος των χωρών που παρέχουν υποστήριξη είναι μακρύς, όμως, μεταξύ αυτών αξιοσημείωτες είναι οι περιπτώσεις κρατών που παραμέρισαν τις παραδοσιακές τους διαφορές και εντάσεις ώστε να προσφέρουν άμεση βοήθεια.
Η Αρμενία ενεργοποιήθηκε ταχύτατα στέλνοντας μια ομάδα διάσωσης στην Τουρκία για να συνεισφέρει στην αναζήτηση επιζώντων, καθώς και ανθρωπιστική βοήθεια για τα θύματα του καταστροφικού σεισμού. Για τον σκοπό αυτό, μια συνοριακή δίοδος άνοιξε για πρώτη φορά μετά από 35 χρόνια μεταξύ των γειτονικών χωρών, ώστε να επιτραπεί στην προσφερόμενη βοήθεια να φθάσει τα θύματα του σεισμού. Η Τουρκία είχε διακόψει τις διπλωματικές και εμπορικές της σχέσεις με την Αρμενία το 1993 για να επιδείξει υποστήριξη προς το Αζερμπαϊτζάν, το οποίο εκείνη την εποχή έδινε μια χαμένη μάχη κατά των Αρμενίων αυτονομιστών στο Nagorno–Karabakh.
Η Ελλάδα αποτελεί μια ακόμη ιδιαίτερη περίπτωση χώρας που, αν και ενυπάρχουν διακρατικές αψιμαχίες, προσέφερε έμπρακτα τη βοήθειά της, αλλά, παράλληλα, είναι και το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα χώρας, όπως έχει συχνά ειπωθεί στη διεθνή ειδησεογραφία. Από πολύ νωρίς, Έλληνες πολιτικοί κάλεσαν τους Τούρκους ομολόγους τους σε διαφορετικά επίπεδα, ενώ ο Υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Δένδιας, βρέθηκε αυτοπροσώπως στην περιοχή του σεισμού –ο πρώτος υψηλόβαθμος ξένος αξιωματούχος που επισκέφθηκε την πληγείσα περιοχή– όπου συναντήθηκε με τον ομόλογό του, Mevlüt Çavuşoğlu.
Το τηλεφώνημα του Έλληνα Πρωθυπουργού Μητσοτάκη προς τον Erdoğan αποτέλεσε, ίσως, την πιο σημαντική εξέλιξη, λαμβάνοντας ειδικά υπόψη τη δήλωση του Τούρκου Προέδρου ότι δεν θα συναντηθεί ξανά μαζί του. Προστιθέμενη αξία έφερε η επιτυχία της ελληνικής ομάδας έρευνας και διάσωσης, η συνεισφορά της οποίας κατέστη αναγνωρίσιμη όχι μόνο εντός της Τουρκίας, αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Είναι, άραγε, εφικτή μια προσέγγιση των δύο αντιμαχόμενων πλευρών βασισμένη στη διπλωματία καταστροφών; Το 1999 ένας ισχυρός σεισμός έπληξε την τουρκική πόλη İzmit, ενώ λίγους μήνες αργότερα, ένας εξίσου ισχυρός σεισμός έπληξε την Αθήνα, μετατρέποντας τους δυο αντιπάλους σε αλληλέγγυους γείτονες, χάρη στα από κοινού βιώματα της ανθρώπινης τραγωδίας.
Το Ισραήλ που πρόσφατα βρισκόταν στη διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεών του με την Τουρκία, ήταν μια από τις πρώτες χώρες που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα για βοήθεια. Η ισραηλινή αποστολή διάσωσης είχε από τις μεγαλύτερες συμμετοχές διασωστών, μετά το Αζερμπαϊτζάν. Παρομοίως, η απάντηση της Αιγύπτου ήταν άμεση και αποτελεσματική. Το τηλεφώνημα του Αιγύπτιου Πρόεδρου Abdel–Fattah el–Sissi στον Πρόεδρο Erdoğan φέρει ιδιαίτερη πολιτική σημασία, καθώς η διαδικασία εξομάλυνσης των διμερών σχέσεων της Τουρκίας με την Αίγυπτο υπήρξε εμφανώς αργή.
Οι Η.Π.Α. ως μακροχρόνιος έτερος της Τουρκίας ανταποκρίθηκε, επίσης, γρήγορα. Ο Πρόεδρος των Η.Π.Α., Joe Biden, εξέφρασε αμέσως τα συλλυπητήριά του στην Τουρκία και υποσχέθηκε συντονισμένη βοήθεια, μέσω της Ομάδας Αντιμετώπισης Καταστροφών της Υπηρεσίας Διεθνούς Ανάπτυξης των Η.Π.Α. (USAID). Σαφώς, δεν είναι εύκολο να παρακαμφθεί η αμοιβαία δυσπιστία ανάμεσα στην Τουρκία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, ωστόσο, η παρούσα τραγική συγκυρία προσφέρει μια ιστορική ευκαιρία για τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και άλλες χώρες να εμπλακούν με την Τουρκία και τον τουρκικό λαό και να αποδείξουν ότι παρά τις πολλές διαφορές, μπορούν να είναι σύμμαχοι και συνεργάτες.
Άμεση υπήρξε και η ανταπόκριση των σκανδιναβικών κρατών. Η Σουηδία –η οποία επί του παρόντος ασκεί την εκ περιτροπής Προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου– συγκάλεσε τον Μηχανισμό Ολοκληρωμένης Ανταπόκρισης Πολιτικής Κρίσης (Integrated Political Crisis Response) της Ένωσης για να συντονίσει την προσφερόμενη βοήθεια σε επίπεδο Ε.Ε., τόσο για την Τουρκία, όσο και για τη Συρία. Σε εθνικό επίπεδο, οι Σουηδοί προσέφεραν στην Τουρκία 3,3 εκατομμύρια ευρώ σε ανθρωπιστική βοήθεια και έστειλαν ομάδες έρευνας και διάσωσης, ειδικά εκπαιδευμένους σκύλους, καθώς και ιατρικό προσωπικό.
Γρήγορη ήταν και η απάντηση της Φινλανδίας. Το Ελσίνκι παρείχε θερμαινόμενα καταλύματα έκτακτης ανάγκης, συμπεριλαμβανομένων σκηνών και σομπών για 3.000 άτομα, η παράδοση των οποίων συντονίστηκε μέσω του ΝΑΤΟ. Επιπροσθέτως, οι Φινλανδοί παρείχαν εμπειρογνώμονες έρευνας και διάσωσης και, παράλληλα, συνεισέφεραν μέσω του Κεντρικού Ταμείου Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών του ΟΗΕ, το οποίο έχει προσφέρει –έως τον χρόνο συγγραφής του άρθρου– περίπου 50 εκατομμύρια δολάρια.
Τα δυο σκανδιναβικά έθνη έχουν εγκλωβιστεί σε ένα αδιέξοδο αναφορικά με την ένταξή τους στο ΝΑΤΟ. Ο Τούρκος Πρόεδρος άλλοτε κωλυσιεργεί και άλλοτε αναστέλλει πλήρως τη διαδικασία, απαιτώντας από τη Στοκχόλμη και το Ελσίνκι να πληρούν αυστηρά κριτήρια προτού η Τουρκία επικυρώσει την ένταξή τους. Θα μπορούσε, λοιπόν, η «διπλωματία των σεισμών» να αμβλύνει τη στάση της Τουρκίας έναντι των εν λόγω υποψηφίων χωρών για το ΝΑΤΟ; Ίσως, είναι ακόμη νωρίς για να προβούμε σε υποθέσεις, αλλά μέχρι στιγμής τα θετικά αποτελέσματα της αποκαλούμενης «διπλωματίας των σεισμών» είναι περιορισμένα, τουλάχιστον όσον αφορά την περίπτωση των σκανδιναβικών χωρών. Η αναταραχή η οποία χαρακτηρίζει την Τουρκία την παρούσα χρονική στιγμή, σε συνδυασμό με την περίπλοκη πολιτική κατάσταση που έχει βρεθεί η χώρα εν όψει των εκλογών, υπονομεύουν τον αντίκτυπο που οι θετικές πράξεις θα μπορούσαν να έχουν στο διπλωματικό πεδίο.
Εν κατακλείδι, η συνολική βοήθεια που έως τώρα έχει προσφερθεί μεταφέρει ένα σημαντικό μήνυμα: οι ανθρωπιστικές κρίσεις απαιτούν ανθρώπινες και αλληλέγγυες απαντήσεις. Οι άνθρωποι και, κατ’ επέκταση τα κράτη, όταν έρχονται αντιμέτωποι με μεγάλες τραγωδίες, τείνουν να παραμερίζουν την εχθρότητα μεταξύ τους και να παρέχουν φροντίδα στο πληγωμένο μέρος, υπογραμμίζοντας υπεράνω όλων την αξία της ανθρώπινης ζωής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Can ″earthquake diplomacy″ help NATO membership chances for Sweden and Finland?, euronews, Διαθέσιμο εδώ
- Earthquake diplomacy: Humane reactions to humane crisis, Daily Sabah, Διαθέσιμο εδώ
- Post-earthquake disaster diplomacy can help repair US–Turkey ties, Atlantic Council, Διαθέσιμο εδώ
- Turkey says earthquake diplomacy could help mend Armenia ties, Reuters, Διαθέσιμο εδώ
