Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Κωνσταντινούπολη, η πόλις των πόλεων, η Βασιλεύουσα, ο ομφαλός της Γης των Μεσαιωνικών χρόνων. Μια πόλη που για 10 αιώνες αποτέλεσε το μήλον της έριδος για όλους τους λαούς και που πολλοί θέλησαν και προσπάθησαν να την κατακτήσουν. Ο τόπος αυτός μετράει μέσα στα 1.000 χρόνια δύο αλώσεις (1204 και 1453) και πολλές απόπειρες κατάκτησης. Μέσα στους πολλούς που προσπάθησαν να την κυριεύσουν είναι και οι Άραβες, που έφτασαν έξω από την Κωνσταντινούπολη δύο φορές, την πρώτη γύρω στα 673-678 και τη δεύτερη στα 717-718.
Πριν φτάσουμε, ωστόσο, στην πολιορκία της αυτοκρατορικής πρωτεύουσας, είναι σημαντικό να αναφέρουμε μερικά ζωτικής σημασίας γεγονότα. Οι Άραβες, κατά κύριο λόγο, ήταν μέχρι το 622 ένας νομαδικός λαός που δραστηριοποιούνταν στην περιοχή της ερήμου, με μια απλούστατη πολιτική και κοινωνική οργάνωση. Το 622 λοιπόν η γέννηση μιας νέας θρησκείας, που θα αποτελέσει για τους Άραβες τον συνδετικό κρίκο και θα τους οργανώσει πολιτικά και κοινωνικά. Η χρονιά αυτή ονομάζεται έτος Εγίρα, είναι η μετακίνηση του Μωάμεθ από την Μέκκα στην Μεδίνα, είναι δηλαδή η δημιουργία της Ισλαμικής θρησκείας. Οι Άραβες μέσα στα επόμενα 20 χρόνια θα ξεπεράσουν εαυτόν, καθώς θα κατακτήσουν τη Συρία, την Ιερουσαλήμ, τις Μεσοποτάμιες κτήσεις του Βυζαντίου, ένα τμήμα της Αρμενίας και το κυριότερο, την Αίγυπτο, τον σιτοβολώνα της Αυτοκρατορίας. Έτσι οι Άραβες αναδεικνύονται σε έναν «κεντρικό παίκτη» και αλλάζουν το status quo της περιοχής και οι βλέψεις τους τώρα φτάνουν μέχρι την Κωνσταντινούπολη.
Την άνοιξη, λοιπόν, του 673 ισχυρός αραβικός στόλος φτάνει έξω από την Κωνσταντινούπολη και επιχειρεί να την πολιορκήσει ολόκληρο το καλοκαίρι και το φθινόπωρο, χωρίς επιτυχία. Αυτό διήρκεσε πέντε χρόνια, δηλαδή από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο ο χαλίφης Μωαβίας και ο στόλος του πολιορκούν την Πόλη και τον χειμώνα αποσύρονται για να προστατευτούν από την κακοκαιρία. Σε αυτό το διάστημα ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Δ’ είχε το περιθώριο να εφοδιάσει την πόλη και να την προετοιμάσει για τις μελλοντικές επιθέσεις. Τελικά οι Άραβες δεν μπόρεσαν να κυριεύσουν την πρωτεύουσα, καθώς είχε στην φαρέτρα της ένα μυστικό όπλο, το γνωστό «υγρό πυρ» (ή ελληνικόν πυρ, δημιουργός του ο Καλλίνικος από την Συρία). Το όπλο αυτό, που μάλλον χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά σε ευρεία κλίμακα, αποτελούνταν από ένα μείγμα εύφλεκτων υλικών, που δεν μπορούσαν να σβήσουν ούτε με το νερό. Η πρώτη πολιορκία των Αράβων έναντι της Κωνσταντινούπολης έληξε άδοξα το 677-678, με τον στόλο τους να δέχεται πολλές καταστροφές, όχι μόνο από το «υγρό πυρ», αλλά και από μια τρικυμία που ξέσπασε εκείνη την περίοδο. Μετά από αυτήν την ήττα οι Άραβες αναγκάστηκαν να υπογράψουν συνθήκη ειρήνης, να εκκενώσουν την Μ. Ασία και να πληρώσουν φόρο στην Αυτοκρατορία (3000 χρυσά νομίσματα).
Επί της βασιλείας του Λέοντος Γ’ αρχίζει, το 717, η δεύτερη προσπάθεια κατάκτησης της Βασιλεύουσας από τους Άραβες. Τώρα και οι δύο πλευρές είναι καλύτερα προετοιμασμένες και εφοδιασμένες με τρόφιμα και πολεμοφόδια. Αυτή τη φορά, ο στόλος των επιτιθέμενων ήταν μεγαλύτερος, όπως μας περιγράφει ο χρονικογράφος Θεοφάνης «παμμεγέθεις ναυς» και «δρυμώνας τον αριθμόν χιλίους ωκτακοσίους», ενώ προσπάθησαν να μπουν στην πόλη και από την ξηρά. Ωστόσο, και αυτή η επίθεση θα αποβεί άκαρπη. Για έναν χρόνο, οι δύο πλευρές αντιμάχονταν. Αυτή τη φορά, οι Άραβες δεν απέσυραν τον στόλο τους κατά τη χειμερινή περίοδο, όπως είχε γίνει στην πρώτη περίπτωση. Το δριμύ ψύχος αυτού του έτους, ο λιμός και ο λοιμός που ήρθε με την άνοιξη και φυσικά το ισχυρό όπλο των Βυζαντινών, το «υγρό πυρ», έπληξαν ανεπανόρθωτα τις δυνάμεις των πολιορκητών. Προβλήματα συνάντησαν και οι από ξηράς επιθέσεις, καθώς τα τείχη της Πόλης ήταν απροσπέλαστα. Έτσι και η δεύτερη προσπάθεια των Αράβων να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη έληξε άδοξα, τον Αύγουστο του 718. Τέλος, στο δρόμο της επιστροφής τους, τα πλοία των Αράβων έπεσαν πάνω σε μια τρικυμία, με αποτέλεσμα πολλά από τα πλοία να βυθιστούν αύτανδρα.
Μετά και από αυτή την αποτυχημένη προσπάθεια, οι σχέσεις των Αράβων και των Βυζαντινών θα αλλάξουν. Οι επιθέσεις τους πλέον θα περιορίζονται στη Μ. Ασία, ενώ παράλληλα στοχεύουν και στην Ευρώπη, με τον στρατό τους να φτάνει μέχρι την Ισπανία (από τα στενά του Γιβραλτάρ) και να καταλαμβάνει ένα μεγάλο τμήμα της. Οι επιθέσεις τους θα συνεχίζονταν και στην υπόλοιπη Ευρώπη, εάν δεν ηττούνταν στη μάχη του Πουατιέ, το 732.
Βιβλιογραφία
- Διονύσης Α. Ζακυνθηνός, Βυζαντινή Ιστορία 324-1071, Εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 1989
- Georg Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντίου Κράτους, πρώτος τόμος, Μετάφραση Ιωάννης Παναγόπουλος, Ιστορικές Εκδόσεις Στέφανος Δ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 2002
- Βασιλική Νεράντζη-Βαρμάζη, Βυζαντινή Ιστορία 324-1453, Εκδόσεις Μάτι 2007
