Της Ισμύνης Παπαγιαννοπούλου,
Κάθε κουλτούρα και πολιτισμός αντανακλά την νοοτροπία, τις πεποιθήσεις αλλά και την ψυχολογία του συνόλου του πληθυσμού της. Στην αρχαία ελληνική μυθολογία υπάρχουν πολλά όντα με δεισιδαιμονική μορφή, κατά κανόνα μιξογενή, και για πολλούς άγνωστο ότι κάποια από αυτά ήταν αιμοδιψή, προβάλλοντας έτσι τη σκοτεινή πλευρά της αρχαίας Ελλάδας, μια πλευρά βαμπιριστική όπως μπορεί να χαρακτηριστεί με σύγχρονο όρο. Οι σκοτεινές αυτές οντότητες, ήταν κατά βάση όντα τραγικά. Το πεπρωμένο τους ήταν να ενσαρκώνουν το πρόσωπο της απειλής και του φόβου με ενθουσιασμό, αλλά εκ βαθέως παλεύαν για το δικαίωμα τους στην ίδια τη ζωή.
Η ελληνική εκδοχή του βρυκόλακα
Βαμπιρικά όντα έχουν καταγραφεί ότι υπάρχουν στους περισσότερους πολιτισμούς. Στην Ανατολική Ευρώπη οι τοπικές παραλλαγές ήταν γνωστές με διάφορα ονόματα: ως στρίγκα στην Αλβανία, ως βρυκόλακας στην Ελλάδα και ως στριγκόι στη Ρουμανία. Ο βρικόλακας είναι ένα βλαβερό, απέθαντο πλάσμα όπου συναντάται στην ελληνική λαογραφία-μυθολογία που γίνεται όλο και πιο ισχυρό όσο περισσότερο του επιτρέπεται να τρέφεται με αίμα. Δεν είχαν την μορφή των βαμπίρ που έχουμε συνηθίσει να φανταζόμαστε μετά τον «Δράκουλα» του Μπραμ Στόκερ το 1897 ή «Το Βαμπίρ» από τον Άγγλο συγγραφέα Τζον Πολιντόρι το 1819, καθώς τα Μ.Μ.Ε. και η κοινωνία πήραν την ιδέα από τους συγγραφείς του 19ου αιώνα, όπου οι ίδιοι εμπνεύστηκαν απ’ την λαογραφία. Η «πίστη» στον Βρικόλακα, ήταν ευρέως διαδεδομένη στην Ελλάδα ιδίως στις αγροτικές περιοχές, μέχρι και τα μέσα του εικοστού αιώνα, αλλά πολλοί εξακολουθούν να πιστεύουν στο πλάσμα αυτό μέχρι και σήμερα. Οι αρχαίες αυτές αιμοδιψείς οντότητες φέρουν χαρακτηριστικά που ενέπνευσαν και δανείστηκαν συγγραφείς, για να προστεθούν στην εικόνα του σημερινού βαμπίρ που όλοι έχουμε κατά νου.
Ο πρώτος θρύλος της ελληνικής «βαμπιριστικής» μυθολογίας
Ο Αμπρότζιο, ένας Ιταλός τυχοδιώκτης, επισκεπτόταν τον ναό του Απόλλωνα, όταν συνάντησε στο Μαντείο τη Σελήνη, μια υπηρέτρια του ναού και αδελφή της Πυθίας. Μόλις την είδε την ερωτεύτηκε και αποφάσισαν να παντρευτούν και να πάνε στην Ιταλία, τα ξημερώματα της τελευταίας ημέρας του Αμπρότζιο στην Ελλάδα. Ο Αμπρότζιο όμως δεν ήξερε, ότι ο Απόλλων επιθυμούσε επίσης τη Σελήνη. Από τη ζήλια του, ο θεός τον καταριέται να τον καίει το φως του ήλιου όποτε οι ακτίνες του άγγιζαν το δέρμα. Ο Αμπρότζιο συντετριμμένος, αναζητά τη βοήθεια του Άδη. Ο Άδης προσέφερε τότε σε αυτόν και τη Σελήνη προστασία, με αντάλλαγμα το ασημένιο τόξο της Άρτεμις, το οποίο έπρεπε να κλέψει. Καθώς δεν μπορούσε να επικοινωνήσει με τη Σελήνη πυροβόλησε έναν κύκνο, της έγραψε ένα γράμμα με το αίμα του και πρόσφερε τον νεκρό κύκνο στην Άρτεμη. Το έκανε αυτό για 44 συνεχόμενες ημέρες, αλλά έχασε την 45η βολή, γεγονός που κατέστησε αδύνατο να γράψει το τελευταίο γράμμα προς τη Σελήνη. Η Άρτεμις τον λυπήθηκε και του δάνεισε το ασημένιο τόξο της για να ρίξει στον τελευταίο κύκνο. Ο Αμβρόσιος πήρε το τόξο, έτρεξε στον Άδη και καταράστηκε από την Άρτεμη γι’ αυτό, το ασήμι του τόξου να καίει το δέρμα του. Ο Αμπρότζιο ζήτησε συγχώρεση από την Άρτεμη, εκείνη πάλι τον λυπήθηκε και τον ευλόγησε με αθανασία, κυνόδοντες και την ικανότητα να είναι σχεδόν εξίσου καλός και γρήγορος κυνηγός με εκείνη. Ήταν και πάλι σε θέση να γράφει τα ερωτικά του γράμματα με το αίμα του ζώου. Σε αντάλλαγμα για την αθανασία του, εκείνος και η Σελήνη έπρεπε να υποσχεθούν ότι θα λάτρευαν μόνο την Άρτεμη για πάντα.
Στη συνέχεια έγραψε στη Σελήνη ένα ακόμη από τα αιματοβαμμένα σημειώματα, ορίζοντας ένα ραντεβού στις αποβάθρες, όπου θα έβρισκε ένα ξύλινο φέρετρο, το οποίο έπρεπε να φέρει στο πλοίο και να ανοίξει κατά τη δύση του ήλιου, μέσα στο οποίο κρυβόταν από τον ήλιο. Εξήγησε την κατάσταση, εγκαταστάθηκαν σε μια σπηλιά στην Έφεσο, περνώντας τον χρόνο τους και λατρεύοντας την Άρτεμη. Τελικά, η Σελήνη γέρασε και αρρώστησε. Καθώς ο Αμβρόσιος ήταν αθάνατος και η ψυχή του ακόμα στον Άδη, δεν είχαν καμία πιθανότητα να συναντηθούν στη μετά θάνατον ζωή, οπότε η Άρτεμις τους λυπήθηκε για μια τελευταία φορά και επέτρεψε στον Αμβρόσιο να αγγίξει τη Σελήνη αυτή τη μοναδική φορά – να δαγκώσει το λαιμό της και να πιει το αίμα της, γεγονός που την σκότωσε ως σώμα αλλά την έκανε και αθάνατη.
Οι άγνωστες ελληνικές μυθολογικές αιμοδιψής οντότητες
1.Έμπουσα: Ο δαίμονας με το ένα πόδι
Ήταν θηλυκός δαίμονας όπου ελεγχόταν απ’ την Εκάτη (θεά-μάγισσα) ως προάγγελος δυστυχιών. Η λαϊκή ετυμολογία θεωρεί ότι είναι αυτή που κινείται με το ένα πόδι (έμπους: εν-, ένα + πόνος, πόδι). Είχε την ιδιότητα να αλλάζει μορφές, με το πρόσωπό της να λάμπει πύρινο και φλεγόμενα μαλλιά, ενώ είχε ένα μόνο πόδι είτε χάλκινο, είτε γαϊδουρινό. Έπαιρνε αρκετές μορφές όπως αγελάδα, δέντρο, σκύλος, πτηνό αλλά συνήθως προτιμούσε να μεταμορφώνεται σε μια ελκυστική νεαρή γυναίκα, όπου σαγήνευε τους άντρες, τους παρέσυρε σε μυστικά απόκρημνα μέρη και τρεφόταν από το αίμα και τη σάρκα τους. Η Έμπουσα αναφέρεται από τον Αριστοφάνη στην κωμωδία του «Βάτραχοι» όπου τρομάζει τον Διόνυσο και την Ξανθία στο δρόμο προς τον Κάτω Κόσμο.
2.Κήρες: Οι υποχθόνιες αιμοδιψείς θεότητες με τα μαύρα φτερά
Με κόκκινο μανδύα, ο οποίος ήταν βαμμένος από το αίμα των πολεμιστών, που έπεφταν στο πεδίο της μάχης, είχαν όψη μαύρη, σκοτεινή και αποκρουστική. Κάθε άνθρωπος που γεννιόταν είχε την δικιά του Κήρα μέχρι και την τελευταία μέρα που θα πέθαινε. Κατά τον Ησίοδο στη «Θεογονία» ήταν πτερωτά πνεύματα του θανάτου και της εκδίκησης, ενώ σύμφωνα με τον Παυσανία, τα δόντια τους ήταν σαν άγριου θηρίου και τα νύχια τους αιχμηρά σαν τα άγρια σαρκοφάγα ζώα, τα μάτια τους ήταν κόκκινα και στους ώμους τους είχαν μαύρα φτερά ώστε να πετούν γρήγορα όταν βρίσκονταν στο πεδίο της μάχης. Ήταν κόρες της Νύχτας, αλλά τις αποκαλούσαν «σκύλες» ή και «κόρες» του Άδη, καθώς παρουσιάζονται στο πλευρό του θεού του Κάτω Κόσμου και της γυναίκας του Περσεφόνης. Μετά από κάθε μάχη ξέσκιζαν τις σάρκες των νεκρών και έπιναν το αίμα τους, μέχρι και την τελευταία σταγόνα. Με βάση την μυθολογία, ο Αχιλλέας έπρεπε να διαλέξει ανάμεσα σε δύο Κήρες. Η μια θα του χάριζε μακριά και άδολη ζωή στο σπίτι του, ενώ η άλλη σύντομη και ένδοξη ζωή στον πόλεμο της Τροίας. Κανένας θνητός δεν μπορούσε να γλιτώσει από τις Κήρες. Διέτρεχαν τα πεδία των μαχών μαζί με τους γύπες, και σκόρπιζαν προς κάθε κατεύθυνση την καταστροφή. Κατά μια έννοια, οι Κήρες αποτελούν αυτό που λέγεται σήμερα «κακιά μοίρα», που κατά τη λαϊκή αντίληψη συνοδεύει τον κάθε άνθρωπο σε όλη του τη ζωή, μέχρι να της δοθεί η ευκαιρία να προσδιορίσει τον βίαιο θάνατό του.
3.Λάμια: Η δολοφόνος των παιδιών και των νεαρών αντρών
Η Λάμια ήταν βασίλισσα της Λιβύης που έγινε δαίμονας, και κόρη του Ποσειδώνα ή του Βήλου και της Λιβύης. Ο Δίας, καθώς την ερωτεύτηκε, κοιμήθηκε μαζί της αρκετές φορές, με αποτέλεσμα να αποκτήσουν αρκετά παιδιά. Όταν το έμαθε η Ήρα δεν μπόρεσε να ξεφύγει από την ατελείωτη ζήλειας της, και ως τιμωρία την έκανε να σκοτώσει όλα της τα παιδιά και την κατάρα να μην ξανακοιμηθεί ποτέ, αλλά και όποιο παιδί γεννήσει, να γεννιέται νεκρό. Σύμφωνα με τον Στησίχορο, από τα παιδιά της επέζησαν ο Τρίτωνας και η Σκύλλα. Ο Δίας την λυπήθηκε και έτσι την βοήθησε να βγάζει και να ξανατοποθετεί τα μάτια της όποτε ήθελε. Η κατάσταση αυτή την οδήγησε να χάσει τα λογικά της, αφού περιπλανιόταν τις νύχτες, έκλεβε νεογέννητα μωρά και τα καταβρόχθιζε ρουφώντας πρώτα το αίμα τους. Υπάρχει και μια 2η εκδοχή του μύθου, όπου η Λάμια έπαιρνε την μορφή μιας πανέμορφης γυναίκας, η οποία σαγήνευε και αποπλανούσε τους άντρες με σκοπό να τους κατασπαράξει και αυτούς. Ο αστεροειδής 248 Λάμια που αποκαλύφθηκε το 1885, πήρε το όνομα του από τη μυθική αυτή μορφή.
4.Στρίγγλα (Στριξ): Το Τέρας με τη μορφή πουλιού
Ήταν πουλί με ανθρωποειδή μορφή και μεγάλο κεφάλι, αρπακτικό ράμφος και γκρι-λευκά φτερά, όπου τρεφόταν με ανθρώπινη σάρκα και αίμα (μερικοί το χαρακτήριζαν και ως κουκουβάγια). Επίσης θεωρείτο σημαντικό για τις μάγισσες πλάσμα της νύχτας, που κρεμιόταν ανάποδα σαν νυχτερίδα και ούρλιαζε. Σύμφωνα με τις «Μεταμορφώσεις» του Αντωνίνου Λιβεράλι, ήταν μια μεταμόρφωση της Πολυφόντης. Αυτή η εκδοχή διατήρησε μια παλαιότερη ιστορία από τη χαμένη Ορνιθολογία του Βόιου, που χρονολογείται πριν από το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. Οι δυο γιοι της Άγρειος και ο Όρειος μαζί με την ίδια, μεταμορφώθηκαν σε πουλιά ως τιμωρία για τον κανιβαλισμό τους. Όμως σε αυτή την εκδοχή η Στρίξ δεν έχει την μορφή της αιμοδίπτρας. Η ιδέα ότι ήταν αιμοδιψής εμφανίστηκε αργότερα, λόγω της επιρροής από την Ιταλία και τον Οβίδιο. Σε άλλες εκδοχές του μύθου η Στρίξ θήλαζε ανθρώπινα βρέφη, όμως η τοποθέτηση σκόρδου στο μωρό της έδιωχνε αμέσως.
5.Ευρύνομος: Ο δαίμονας της σάρκας
Ήταν δαίμονας του θανάτου και κατοικούσε στον Άδη. Το όνομα του σήμαινε «μεγάλος περιπλανώμενος». Αν και οι γονείς του δεν αναφέρονται πουθενά, υποθέτουμε ότι ήταν γιος του Ερέβους και της Νύχτας. Αφαιρούσε και έτρωγε μόνο τις σάρκες των νεκρών, ενώ άφηνε τον σκελετό. Είχε χρώμα μεταξύ σκούρου μπλε και μαύρου, ενώ το στόμα του είχε μεγάλα δόντια, αιχμηρά τα οποία έδειχνε απειλητικά, και ταυτόχρονα τον βοηθούσαν να σκίζει τη σάρκα. Παράλληλα φορούσε ένα μανδύα από γούνα γύπα, του ίδιου γύπα που καθόταν πάνω του για να ξεκουραστεί ενώ ήταν γδαρμένος. Ο Παυσανίας γράφει (Ι, 28,6) ότι η εικόνα του υπήρχε στην «Λέσχη των Κνιδίων» στους Δελφούς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- mixanitouxronou.gr, “Σκύλες”, “κόρες” του Άδη και πνεύματα του θανάτου και της εκδίκησης. Κήρες οι υποχθόνιες θεότητες που τρομοκρατούσαν τους ανθρώπους…, Διαθέσιμο εδώ
- greekreporter.com, Vampires in Greece: From Ancient Greek Creatures to the Vrykolakas, Διαθέσιμο εδώ
- mythology.net, Vampire, Διαθέσιμο εδώ
- gods-and-monsters.com, The Vampire Origin Story, Διαθέσιμο εδώ
