Του Αινεία Βαφειαδάκη,
Οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (Α.Ξ.Ε.) θεωρούνται βασικό αναπτυξιακό εργαλείο, ιδίως για τις χώρες που βρίσκονται στο στάδιο ανάπτυξης της οικονομίας τους. Η προσέλκυση πολυεθνικών επιχειρήσεων εισάγει επιχειρήσεις υψηλής ικανότητας σε βιομηχανικά περιβάλλοντα χαμηλών δυνατοτήτων. Με δεδομένη μια υπόθεση αυτοματοποιημένων μηχανισμών διάχυσης, σκοπός είναι η προηγμένη τεχνολογία παραγωγής, οι διοικητικές γνώσεις και οι εργασιακές πρακτικές να μεταφερθούν από τους ξένους επενδυτές στις τοπικές επιχειρήσεις, ενισχύοντας την παραγωγικότητα των τοπικών παραγωγών.
Ιστορικά, μεγάλο μέρος των ροών Α.Ξ.Ε. γινόταν μεταξύ βιομηχανικών χωρών (όπως και το μεγαλύτερο μέρος του ενδοβιομηχανικού εμπορίου). Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της περιόδου 1987-92, οι βιομηχανικές χώρες προσέλκυσαν κατά μέσο όρο $ 13,7 δις Α.Ξ.Ε. ετησίως, ενώ οι αναπτυσσόμενες οικονομίες προσέλκυσαν μόνο $ 3,5 δις, δηλαδή λίγο περισσότερο από το 20% των παγκόσμιων εισροών Α.Ξ.Ε. Ωστόσο, οι αναπτυσσόμενες οικονομίες έχουν γίνει όλο και πιο σημαντικές χώρες υποδοχής Α.Ξ.Ε., κυρίως λόγω της μεγάλης κλίμακας απελευθέρωσης που έχουν αναλάβει οι πρώην κλειστές οικονομίες, όπως η Κίνα. Κατά τη διάρκεια του 1996 και του 1997, πάνω από το 40% των παγκόσμιων ροών Α.Ξ.Ε. κατευθύνθηκαν σε αναπτυσσόμενες οικονομίες (UNCTAD 1999).
Δύο δημοφιλή κίνητρα για τις Α.Ξ.Ε. είναι η εκμετάλλευση ξένων αγορών και η αξιοποίηση του χαμηλότερου κόστους εισροών σε ξένες χώρες. Αυτό οδηγεί στους δύο κύριους τύπους Α.Ξ.Ε.: τις οριζόντιες και τις κάθετες. Οι οριζόντιες Α.Ξ.Ε. πραγματοποιούνται, όταν οι πολυεθνικές επιχειρήσεις παράγουν τα ίδια αγαθά και υπηρεσίες σε πολλές χώρες, για να επεκτείνουν τις αγορές τους. Αντίθετα, οι κάθετες Α.Ξ.Ε. συμβαίνουν, όταν οι πολυεθνικές επιχειρήσεις διαιρούν την παραγωγική τους διαδικασία κάθετα μεταξύ των χωρών προέλευσης και υποδοχής, για να επωφεληθούν από το χαμηλότερο κόστος παραγωγής. Μέχρι στιγμής, δείχνουν ότι οι οριζόντιες Α.Ξ.Ε. είναι πιο διαδεδομένες από τις κάθετες (Knowledge-Capital model, Markusen 2002).
Το διάγραμμα 1, από την Παγκόσμια Τράπεζα, παρουσιάζει τις καθαρές εισροές Α.Ξ.Ε. ως ποσοστό των ακαθάριστων εγχώριων επενδύσεων για τις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος (τις χώρες με κατά κεφαλήν εισόδημα κάτω από $ 9.655) από το 1975 έως το 1996. Για αυτά τα κράτη, οι Α.Ξ.Ε. αυξήθηκαν σε σημασία ως πηγή χρηματοδότησης καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Συνήθως, το 10% των ετήσιων ακαθάριστων εγχώριων επενδύσεών τους αποτελείται από εισροές Α.Ξ.Ε.
Μια άλλη επιβεβαίωση των Α.Ξ.Ε., ως καναλιού μεταφοράς τεχνολογίας, είναι ότι το 1995 πάνω από το 80% των παγκόσμιων πληρωμών δικαιωμάτων για διεθνείς μεταφορές τεχνολογίας γινόταν από θυγατρικές εταιρείες προς τις μητρικές τους εταιρείες (UNCTAD 1997). Οι προσπάθειες για την αναζήτηση δευτερογενών επιδράσεων, από τον Magnus Blomström το 1986 στο Μεξικό, διαπιστώνουν ότι οι τομείς με υψηλότερο επίπεδο ξένης συμμετοχής τείνουν να έχουν υψηλότερη παραγωγικότητα, υψηλότερη αύξηση της παραγωγικότητας ή και τα δύο.
Σε ένα αναλυτικό άρθρο, ο Eduardo Borensztein και άλλοι (1998) χρησιμοποιούν δεδομένα σχετικά µε τις ροές Α.Ξ.Ε. από βιομηχανικές χώρες προς 69 αναπτυσσόμενες οικονομίες, για να ελέγξουν την επίδραση των Α.Ξ.Ε. στην ανάπτυξη, σε ένα πλαίσιο διακρατικής παλινδρόμησης. Τα συμπεράσματά τους έχουν ως εξής. Πρώτον, οι Α.Ξ.Ε. συμβάλλουν περισσότερο στην εγχώρια ανάπτυξη απ’ ό,τι οι εγχώριες επενδύσεις, γεγονός που υποδηλώνει ότι αποτελούν πράγματι ένα μέσο µεταφοράς της τεχνολογίας. Δεύτερον, οι Α.Ξ.Ε. είναι πιο παραγωγικές από τις εγχώριες επενδύσεις μόνο όταν η χώρα υποδοχής διαθέτει ένα ελάχιστο κατώτατο απόθεμα ανθρώπινου κεφαλαίου. Το τελευταίο εύρημα είναι ενδιαφέρoν, διότι διευκρινίζει πότε ακριβώς οι Α.Ξ.Ε. θα πρέπει να αναμένεται να επηρεάσουν την ανάπτυξη.
Ο Balasubramanyam και οι συνεργάτες του (1996) εξετάζουν, επίσης, τον αντίκτυπο των Α.Ξ.Ε. στη μεγέθυνση των αναπτυσσόμενων οικονομιών, χρησιμοποιώντας διαστρωματικά στοιχεία (cross-section data) από 46 αναπτυσσόμενες οικονομίες. Παρουσιάζουν δύο βασικά συμπεράσματα. Πρώτον, οι επιπτώσεις των Α.Ξ.Ε. στην ανάπτυξη είναι ισχυρότερες σε έθνη που δίνουν προτεραιότητα στην προώθηση των εξαγωγών έναντι της υποκατάστασης των εισαγωγών, αποδεικνύοντας ότι το καθεστώς εμπορικής πολιτικής αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για τον καθορισμό των επιπτώσεων των Α.Ξ.Ε. Δεύτερον, ανακαλύπτουν ότι σε έθνη με εμπορικούς κανόνες που προωθούν τις εξαγωγές, οι Α.Ξ.Ε. επηρεάζουν την ανάπτυξη περισσότερο από τις εγχώριες επενδύσεις. Και τα δύο αποτελέσματα συμφωνούν με εκείνα του Borensztein και άλλων (1998). Μάλιστα, το δεύτερο αποτέλεσμα θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως υποστήριξη της ιδέας ότι η μεταφορά τεχνολογίας συμβαίνει ως αποτέλεσμα των Α.Ξ.Ε.
Mε στοιχεία που αντλήθηκαν από το UNCTAD Statistics, σχετικά με τις παγκόσμιες εισερχόμενες Α.Ξ.Ε. μεταξύ των μελών του Ο.Ο.Σ.Α. με υψηλό εισόδημα και των αναπτυσσόμενων χωρών της Ασίας και της Αφρικής κατά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες (1990 – 2020), μπορούμε να εξάγουμε ορισμένα ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Πιο συγκεκριμένα, οι παγκόσμιες συνολικές Α.Ξ.Ε. παρουσιάζουν ανοδική τάση, γεγονός που σημαίνει ότι επηρεάζονται από το οικονομικό κλίμα. Όπως μπορούμε να δούμε από τις διακυμάνσεις της γραμμής, αυξάνονται με την πάροδο των ετών. Η περίπτωση είναι ότι αυτές οι διακυμάνσεις παρατηρούνται περισσότερο στις Α.Ξ.Ε. από τα μέλη του Ο.Ο.Σ.Α. με υψηλό εισόδημα απ’ ό,τι στη γραμμή των αναπτυσσόμενων οικονομιών (εκτός της Αφρικής). Οι ροές Α.Ξ.Ε. προς τις ασιατικές οικονομίες παραμένουν σχεδόν ανεπηρέαστες, με αποτέλεσμα να ξεπεράσουν για πρώτη φορά το 2020 τις ροές προς τον ανεπτυγμένο κόσμο.
Από την άλλη πλευρά, οι ροές στην Αφρική ήταν κάτω από το 4% του συνόλου των Α.Ξ.Ε. παγκοσμίως τα τελευταία τριάντα χρόνια, δικαιολογώντας, έτσι, την έλλειψη διάχυσης της τεχνολογίας, με εξαίρεση τις πρόσφατες προσπάθειες της Αιθιοπίας, η οποία προσέλκυσε εισροές Α.Ξ.Ε. ύψους $ 4,143 δις το 2016, έναντι $ 278,5 εκατ. το 2012.
Τέλος, η πρόσφατη πανδημία του Covid-19 μαζί με τις γεωπολιτικές εξελίξεις έχουν επηρεάσει αρνητικά τις Α.Ξ.Ε., αλλά υπάρχουν ενδείξεις ανάκαμψης. Η μελλοντική πορεία τους θα εξαρτηθεί από διάφορους παράγοντες, όπως ο ρυθμός της παγκόσμιας οικονομικής ανάκαμψης και η επιλογή των πιο ανεπτυγμένων οικονομιών ανάμεσα στο αναδυόμενο δίπολο «εξωστρέφεια ή προστατευτισμός». Το θέμα των Α.Ξ.Ε. στη μετα-πανδημική εποχή θα αναλυθεί περαιτέρω σε επόμενο άρθρο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Balasubramanyam. V. N. (1996), Foreign Direct Investment and Growth in EP and IS Countries, Oxford University Press, διαθέσιμο εδώ
- Borensztein E. et al (1998), How does foreign direct investment affect economic growth, Journal of International Economics, διαθέσιμο εδώ
- Markusen, J. (2002), Multinational Firms and the Theory of International Trade, MIT Press, διαθέσιμο εδώ
- Rand, J. (2015), Understanding FDI spillover mechanisms, Brookings, διαθέσιμο εδώ
- Unctad.org (2019). UNCTADstat – Table view, διαθέσιμο εδώ
