Της Μιχαέλας Αθηνιώτη,
Σχεδόν όλοι έχουμε δει μια φορά στη ζωή μας κάποιον να βιώνει –ή έχουμε ζήσει και οι ίδιοι– μία κρίση πανικού. Αν και είναι ένα πολύ συχνό φαινόμενο που συναντάται σε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού σε σχέση ίσως με άλλες ψυχικές ασθένειες, φαίνεται να είναι μέρος ενός ευρύτερου κοινωνικού προβλήματος. Η κρίση πανικού μπορεί να εμφανιστεί με διαφορετικά συμπτώματα στον καθένα από εμάς, ενώ διαχωρίζονται τα συμπτώματά της από την αγχώδη διαταραχή. Πιο συχνά, παρατηρούνται συμπτώματα εφίδρωσης, πόνος στο στήθος σε συνδυασμό με σφίξιμο, δύσπνοια, ζαλάδα ή ναυτία, αύξηση του καρδιακού παλμού και τρέμουλο. Παρόλα αυτά, ο καθένας εκδηλώνει τα συμπτώματα με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορετικό βαθμό.
Παρά το γεγονός ότι κάποιος μπορεί να έρχεται αντιμέτωπος στην καθημερινότητά του με τις κρίσεις πανικού, έχει ταυτόχρονα να αντιμετωπίσει το κοινωνικό στίγμα που έρχεται σε συνδυασμό με αυτές. Στίγμα είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει ψευδείς πεποιθήσεις και αρνητικές αξιολογήσεις που αφορούν ένα άτομο με βάση ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό.
Η κοινωνία είναι κατασκευασμένη εδώ και πολλά χρόνια να ασκεί δριμεία κριτική στα άτομα με ψυχικές ασθένειες. Οι προκαταλήψεις γύρω από αυτά τα άτομα εμφανίζονται συχνά στον Τύπο και την τηλεόραση, με μια διεστραμμένη προβολή του ψυχιατρικού επαγγέλματος στον κινηματογράφο (π.χ. η ταινία Dr. Evil), ή το εντυπωσιακό ρεπορτάζ μιας είδησης ενός εγκλήματος, στο οποίο εμπλέκεται ένα άτομο με ψυχικές ασθένειες. Το αποτέλεσμα: η κουλτούρα της ντροπής και της κατηγορίας που οδηγούν στην κοινωνική απομόνωση. Οι διακρίσεις κατά των πασχόντων είναι παρεπόμενα της έλλειψης κατανόησης και των προκαταλήψεων.
Επί αιώνες ολόκληρους, οι άνθρωποι θεωρούσαν ότι οι ψυχικές ασθένειες είναι τιμωρίες που στέλνονται από τον Θεό στους ανθρώπους για τα κακά που διέπραξαν. Αν και αυτή η άποψη ξεπεράστηκε, οι άνθρωποι φαίνεται να αποδίδουν πάλι δαιμονοποιημένες εκδοχές στα αίτια των ψυχικών ασθενειών, αφού αδυνατούν να κατανοήσουν την προέλευσή τους και τη λειτουργία του «ψυχικού οργάνου».
Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι κρίσεις πανικού και η αγχωτική διαταραχή είναι κάτι εύκολο να το αποφύγει κάποιος, εάν και εφόσον το θέλει. Συχνά, οι έχοντες αυτή την πεποίθηση κατηγορούν τους παθόντες, τους οποίους χαρακτηρίζουν ως «εγωπαθή άτομα που θεωρούν πως ο κόσμος γυρίζει γύρω τους και που κάνουν ό,τι κάνουν απλά για να τραβήξουν την προσοχή των γύρω τους». Αρκετές φορές, μάλιστα, φτάνουν στο σημείο να ισχυριστούν ότι οι άνθρωποι με ψυχικές ασθένειες πρέπει να ντρέπονται για τον εαυτό τους, όταν δε μπορούν να τον ελέγξουν. Ακόμα, λόγω της άγνοιας, εξομοιώνουν πολλές από τις παθήσεις του ψυχικού οργάνου μεταξύ τους, αν και διαφέρουν, αφού εκδηλώνονται με διαφορετικά συμπτώματα και έχουν διαφορετική πηγή και αιτιολογία.
Ο στιγματισμός επηρεάζει άμεσα τη ζωή κάποιου σε προσωπικό, οικογενειακό, συναισθηματικό και επαγγελματικό επίπεδο. Η σκληρή κριτική που προκύπτει από τις εσφαλμένες αντιλήψεις ότι οι πάσχοντες υπερβάλλουν και ότι είναι συναισθηματικά εύθραυστοι και ασταθείς συχνά αποτρέπει την αναζήτηση κατάλληλης θεραπείας.
Δυστυχώς, δεν είναι στο χέρι του καθενός από εμάς να ξυπνήσει μια μέρα και να πει «από σήμερα θα είμαι καλά, ξέγνοιαστος, και θα χαρώ τη ζωή μου». Τα περισσότερα ζητήματα που προβληματίζουν τον άνθρωπο είναι υποσυνείδητα, και ο ίδιος δεν έχει πολλές δυνατότητες να τα επεξεργαστεί γνωστικά, να τα αναλύσει και να εφαρμόσει τον κώδικα της λογικής για την αποκωδικοποίησή τους. Επομένως, η κρίση και η άρνηση αναγνώρισης και βοήθειας στη δυσκολία του, μόνο περαιτέρω εμπόδια μπορεί να θέσει.
Όταν ένας άνθρωπος βρίσκεται υπό πίεση και κρίση, οι αμυντικοί μηχανισμοί του ενεργοποιούνται και, εν τέλει, δε θέλει να μιλήσει για όσα τον ταλαιπωρούν, κλείνεται ακόμα περισσότερο στον εαυτό του, και ο φαύλος κύκλος αρχίζει από την αρχή.
Και ποιος είναι ο τρόπος να αντιμετωπιστεί το κοινωνικό στίγμα που συνοδεύει τις ψυχικές ασθένειες; Η απάντηση είναι η ίδια, όπως και σε όλα τα άλλα αντίστοιχα κοινωνικά προβλήματα. Πηγή των προβλημάτων αυτών είναι η άγνοια, και η άγνοια μπορεί να υπερκεραστεί μόνο μέσω της Παιδείας. Οι απαίδευτοι χρειάζεται να έρθουν σε επαφή με άτομα που πάσχουν από ψυχικές ασθένειες και να γνωρίσουν πόσο δύσκολο και σημαντικό είναι αυτό για τη ζωή ενός ατόμου.
Είναι χρήσιμο να δίνεται από νωρίς, τόσο από την οικογένεια, όσο και από το σχολείο ή/και το ευρύτερο περιβάλλον του παιδιού, η κατάλληλη παιδεία γύρω από τα ζητήματα των ψυχικών ασθενειών. Πρέπει να μαθαίνουμε από νωρίς ότι οι πάσχοντες από μια ψυχική ασθένεια δεν είναι αδύναμοι, και ότι δύναμη δεν σημαίνει πως είμαι χειροδύναμος, αλλά το ότι παρά τα όσα με καταβάλλουν, εγώ αντιστέκομαι και συνεχίζω τον αγώνα μου. Η αναζήτηση βοήθειας δεν σημαίνει παραίτηση, αλλά έκφραση. Η κριτική στον άλλον τη στιγμή που βιώνει μια τραυματική εμπειρία δεν σε κάνει ούτε δυνατό ούτε καλύτερο, η ενσυναίσθηση και το ενδιαφέρον, όμως σε κάνουν. Δεν είναι επικίνδυνοι ή τρελοί όσοι πάσχουν από ψυχικές ασθένειες. Οι ψυχικές ασθένειες δε μπορούν να αντιμετωπιστούν εύκολα, αφού δεν εκδηλώνονται πάντα λόγω του ίδιου ερεθίσματος. Αυτά και άλλα πολλά θα ήταν τα ιδανικά μηνύματα που θα έπρεπε να μεταδίδονται στα άτομα νεαρής ηλικίας, σε αντίθεση με μηνύματα που κυριαρχούν, όπως ότι τα χρήματα φέρνουν την ευτυχία, ή πως η κοινωνική τάξη του ανθρώπου τον καθορίζει, και άλλα αντίστοιχα.
Συνεπώς, αντί να τείνουμε το δάχτυλο και να δείχνουμε τον άλλο επικριτικά, μπορούμε να τείνουμε το χέρι για να τον σηκώσουμε σε μια δύσκολη κατάσταση. Πράξεις και λόγια συγκερασμένα. Το ενδιαφέρον και η αποφυγή της κριτικής. Η αναζήτηση της γνώσης, εξάλλου, εμπλουτίζει εμάς και όχι τον άλλον, και πρέπει να θυμόμαστε πάντα πως ο κύκλος της ζωής γυρίζει και πως εάν στο μέλλον βρεθούμε εμείς σε αντίστοιχη θέση, δεν θα επιθυμούμε να κριθούμε με τον τρόπο με τον οποίο –ίσως– κρίνουμε άλλους.
Το στίγμα είναι πολύ έντονο όσον αφορά τις ψυχικές ασθένειες, και επηρεάζει τις δράσεις των πασχόντων, των φροντιστών και των ειδικών. Παρά το γεγονός ότι υπάρχει μια τάση αλλαγής των στάσεων αναφορικά με κάποιες ασθένειες, όπως η αγχώδης διαταραχή και η κατάθλιψη, εν τούτοις, οι ασθενείς συνεχίζουν να θεωρούνται επικίνδυνοι και απρόβλεπτοι. Τα στερεότυπα και το χιούμορ κατά των ψυχικά ασθενών είναι εκδηλώσεις του εσωτερικού φόβου, που οδηγούν στις διακρίσεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Dealing With the Stigma of Panic Disorder in Your Life, verywellmind.com, διαθέσιμο εδώ
