Της Ιωάννας Λογάρου,
Το κινηματογραφικό έργο του Αμερικανού σκηνοθέτη/σεναριογράφου David Lynch διακρίνεται για τα στοιχεία σουρεαλισμού του. Η νέο-νουάρ/ταινία τρόμου Lost Highway δομείται γύρω από το μυαλό ενός σαξοφωνίστα (Φρεντ) που δολοφονεί την γυναίκα του (Ρενέ), έχοντας την υποψία ότι τον απατά. Η φυλάκισή του τον φέρνει αντιμέτωπο με μία εσκεμμένη αλλαγή ταυτότητας, έτσι μεταμορφώνεται σε έναν μηχανικό αυτοκινήτων (Πιτ), ο οποίος αποπλανάται από τη γυναίκα (Άλις) ενός γκάνγκστερ (Ντικ Λοράντ). Παρατηρώντας ότι η Άλις διαφέρει εμφανισιακά από τη Ρενέ μόνο στο χρώμα των μαλλιών, η κατάσταση περιπλέκεται και εγείρει απορίες σχετικά με το τί από όσα παρακολουθούμε διαδραματίζεται στην πραγματικότητα και τι στο μυαλό του Φρεντ.
Η ταινία μπορεί να διασπαστεί σε τρία μέρη. Στο πρώτο, βλέπουμε τον μουσικό Φρεντ να ζει με τη γυναίκα του Ρενέ και να λαμβάνει απειλητικές κασέτες, που απεικονίζουν το εξωτερικό αλλά και το εσωτερικό του σπιτιού του. Κάτι τέτοιο τρομοκρατεί τη Ρενέ και με δική της προτροπή δύο ντετέκτιβ ερευνούν το σπίτι. Μία αποτυχημένη προσπάθεια του Φρεντ να ικανοποιήσει τη γυναίκα του κατακλύζει το μυαλό του από παραισθήσεις (βλέπει το πρόσωπο ενός μυστηριώδους άντρα). Έπειτα, στο πάρτι ενός φίλου της Ρενέ (Άντυ), ο Φρεντ συναντά τον μυστηριώδη άντρα, ο οποίος του λέει ότι έχουν ξαναβρεθεί και πως εκείνη τη στιγμή βρίσκεται στο σπίτι του. Ο Φρεντ αναστατώνεται από τα αναίτια αυτά συμβάντα, ενώ την επόμενη μέρα παρακολουθεί μία καινούργια κασέτα που έλαβε, στην οποία φαίνεται ότι σκότωσε τη Ρενέ. Αμέσως μετά από αυτήν τη σκηνή, ο Φρεντ αναζητά τη Ρενέ, όμως συλλαμβάνεται από δύο αστυνομικούς, παρόλο που δηλώνει αθώος.
Όσο ο Φρεντ είναι κρατούμενος, κρίνεται ένοχος και καταδικάζεται σε θάνατο. Φτάνουμε στο δεύτερο μέρος της ταινίας έπειτα από μία εικόνα στο μυαλό του Φρεντ, με τον μυστηριώδη άντρα, μια καιόμενη καμπίνα καθώς και έναν ακόμα άντρα με άγνωστη φυσιογνωμία για εμάς (Πιτ). Σε αυτόν τον άντρα μεταμορφώνεται ο Φρεντ για το υπόλοιπο δεύτερο μέρος της ταινίας. Ο Πιτ ζει μία ιδανική καθημερινότητα, με στοργικούς γονείς, φίλους καθώς και σύντροφο (Σέιλα). Οι δυσκολίες επέρχονται όταν γνωρίζει τη σύντροφο του Ντικ Λοράντ (Άλις) και στο δεύτερο μέρος αποκαλείται ως Έντυ. Ο Πιτ αποκτά ως ερωμένη την Άλις, που στο πρώτο μέρος της ταινίας γνωρίζαμε ως Ρενέ και μαζί της ψάχνει έναν τρόπο για να φύγουν και να γλιτώσουν απ’ τον Έντυ, ο οποίος έχει υποψιαστεί την κρυφή σχέση της Άλις και απειλεί τον Πιτ ότι θα τον σκοτώσει. Έπειτα από τη δολοφονία του Άντυ (από τον Πιτ), ο Φρεντ επιστρέφει στην ιστορία σκοτώνοντας τον Ντικ Λοράντ (Έντυ), με τη βοήθεια του μυστηριώδους άντρα. Με τη μεταμόρφωση αυτή τη φορά του Πιτ σε Φρεντ φτάνουμε στο τρίτο μέρος της ταινίας και προκαλείται εύλογα το ερώτημα: Από τί απαρτίζεται η ταυτότητα του Φρεντ;
Ο Γάλλος ψυχίατρος Jacques Lacan μελετά διεξοδικά τη διαδικασία της ανθρώπινης ανάπτυξης, την κατάκτηση της γλώσσας καθώς και τη διαμόρφωση ταυτότητας σε ένα παιδί. Μελετά δηλαδή τη διαδικασία της ανθρώπινης προετοιμασίας και κοινωνικοποίησης ενός παιδιού μέσα από τη διαδικασία της γλωσσικής κατάκτησης. Έτσι, γίνεται μία διάκριση από τον Λακάν σε τρεις τάξεις που αφορούν την ψυχική λειτουργία: Το εικονοφαντασιακό (Imaginary), το συμβολικό (Symbolic) και το πραγματικό (Real).
To εικονοφαντασιακό εμπεριέχει –το κατά Λακάν σημαντικό για την ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη– στάδιο του καθρέφτη. Σύμφωνα με αυτό, το παιδί (από τους πρώτους 6 μήνες της γέννησής του και μετά) ταυτίζεται με την αντανάκλαση στον καθρέφτη, συσχετίζει δηλαδή τα δικά του άκρα και τις κινήσεις στον καθρέφτη με τον εαυτό του. Έτσι, δίνει στον εαυτό του ένα νόημα και παύει να πιστεύει πως ταυτίζεται με τη μητέρα του, ξεκινώντας να διαμορφώνει την ταυτότητά του (Εγώ). Σημαντική στο στάδιο αυτό είναι η μετατροπή της «θέλησης» σε «απαίτηση», μιας και το παιδί αναγνωρίζοντας τον εαυτό του ύστερα από την αλληλεπίδραση με το εξωτερικό περιβάλλον (την εικόνα) επιδιώκει να εκπληρώσει τις επιθυμίες του. Θα μπορούσαμε να εντάξουμε το δεύτερο μέρος της ταινίας στο εικονοφαντασιακό στάδιο του Λακάν. Ο Φρεντ μεταμορφωμένος σε Πιτ απολαμβάνει μία ζωή περιτριγυρισμένη από ανθρώπους που αναγνωρίζουν τις ικανότητές του, καθώς και από γυναίκες που ελκύονται από αυτόν. Έτσι, λοιπόν, η μετατροπή της αντίληψης του Φρεντ σε εικονοφαντασιακή γίνεται ο χώρος στον οποίο αναπτύσσεται η σχέση «μεταξύ του εγώ και των εικόνων του».
To συμβολικό λειτουργεί ως ο τρόπος με τον οποίο οργανώνεται το υποκείμενο και το πώς η ψυχή γίνεται προσιτή. Συνδέεται με τη γλώσσα, τη γραφή, τις λέξεις και εξασφαλίζει την ανθρώπινη δράση, η οποία χρησιμοποιεί σαν θεμέλια τον κόσμο των συμβόλων, δηλαδή τους νόμους και τις συμβάσεις. Τη συμβολική τάξη μπορούμε να την ταυτίσουμε με το πρώτο μέρος της ταινίας, μιας και ο Φρεντ φαίνεται να υπακούει στους κανόνες και τις επιταγές της κοινωνίας, ώστε να αισθάνεται ενταγμένος σε αυτή και οι πράξεις του να εμφανίζουν συνοχή.
Το πραγματικό για τον Λακάν αποτελεί μία φυσική κατάσταση πληρότητας, η οποία ξεθωριάζει όταν ξεκινά η κατάκτηση της γλώσσας. Το πραγματικό είναι το πιο δυσνόητο στάδιο, μιας και δεν μπορεί να αποδοθεί νόημα σε αυτό μέσω της γλώσσας. Παρόλα αυτά, το πραγματικό επηρεάζει το ενήλικο άτομο σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, καθώς στέκεται ως εμπόδιο στην απόλαυση τόσο των φαντασιώσεών μας όσο και των γλωσσικών μας κατασκευών. Την τάξη του πραγματικού μπορούμε να συνδέσουμε με τον μυστηριώδη άντρα καθώς και με τον Ντικ Λοράντ/Έντυ. Οι δύο αυτοί άντρες παρεμβαίνουν στο συμβολικό στάδιο (πρώτο μέρος της ταινίας) με τον μυστηριώδη άντρα να αναστατώνει τον Φρεντ στο πάρτυ (του Άντυ) και στο σπίτι του αντικατοπτρίζοντάς τον στο πρόσωπο της γυναίκας του και τον δεύτερο να εμφανίζεται στο Συμβολικό όταν ο Φρεντ ακούει απ’ το θυροτηλέφωνό του ότι ο Ντικ Λοράντ είναι νεκρός.
Στο εικονοφαντασιακό στάδιο (δεύτερο μέρος της ταινίας) εντονότερη είναι η παρουσία του Ντικ Λοράντ (Έντυ), ο οποίος απειλεί να διαταράξει την πληρότητα της ζωής του Πιτ αν ανακαλύψει την παράνομη σχέση του με την Άλις. Ο μυστηριώδης άντρας εντάσσεται στο πραγματικό, καθώς αποτελεί την έμπνευση και τη βιαιότητα γύρω απ’ τους φόνους που ο Φρεντ διαπράττει. Ο φόνος δεν είναι κάτι με το οποίο έχει συμβιβαστεί στη συμβολική σειρά, ούτε είναι κάτι που φαντάζεται. Αυτό το αντιλαμβανόμαστε από το τρίτο μέρος της ταινίας, όπου βλέπουμε τον Πιτ να μεταμορφώνεται σε Φρεντ. Τότε, ο μυστηριώδης άντρας φανερώνει τα ένστικτα βίας του Φρεντ, δίνοντάς του το μαχαίρι που θα κόψει τον λαιμό του Ντικ Λοράντ. Η πράξη αυτή ακολουθείται και από τη δολοφονία της γυναίκας του Φρεντ, στο πρώτο μέρος της ταινίας, μιας και τότε βλέπουμε για πρώτη φορά τον μυστηριώδη άντρα.
Ο λόγος που η σειρά των δολοφονιών (πρώτα του Ντικ Λοράντ και έπειτα της Ρενέ) προβάλλεται αντίστροφα συμβαίνει επειδή ο Φρεντ αρνείται να αντικρίσει την πραγματικότητα και να παραδεχτεί τους φόνους του. Για αυτό, όσο βρίσκεται στη φυλακή μεταμορφώνεται σε Πιτ και μέσω του εικονοφαντασιακού κατά Λακάν σταδίου βιώνει μία ιδανική ζωή. Η ίδια γυναίκα ευθύνεται για την καταστροφή του, επιβεβαιώνοντας έτσι τις υποψίες του περί απιστίας της Ρενέ, μιας και στο δεύτερο μέρος της ταινίας η Άλις απατά τον άντρα της. Διαρκές και επεμβατικό στο νου του Φρεντ είναι το Πραγματικό (μυστηριώδης άντρας), καθώς με τη βιντεοκάμερά του φαίνεται να αποθανατίζει τα αληθινά ένστικτα και τις προθέσεις του Φρεντ, φανερώνοντας έτσι τους φόνους του. Η παρουσία της κάμερας επιβεβαιώνει τη θεωρία περί της αντίθεσης Συμβολικού-Πραγματικού, μιας και ο Φρεντ στο πρώτο μέρος της ταινίας στηρίζει ότι επιθυμεί να θυμάται κάθε ανάμνηση της ζωής του με τον δικό του τρόπο, για αυτό και δεν χρησιμοποιεί βιντεοκάμερες. Από την άλλη, ο μυστηριώδης άντρας, με την ιδιότητα του πραγματικού, φωτίζει τα αληθινά συμβάντα που ο Φρεντ αποφεύγει πεισματικά, καταλήγοντας σε διασχιστική διαταραχή της ταυτότητας και συνάμα στην παράνοια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
