Του Νίκου Διονυσάτου,
Η σύγχρονη Τουρκία, ίσως από τη σύλληψή της ακόμη, ακριβώς 100 χρόνια πριν, αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση στη διεθνή σκηνή. Η στρατηγική γεωγραφική της θέση, το μουσουλμανικό της θρήσκευμα, αλλά και η ευρύτατη πολιτιστική και πολιτική της επιρροή έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην ανάδειξή της σε έναν πολύτιμο συνεργάτη για διάφορες δυνάμεις, κατά τη διάρκεια του τελευταίου αιώνα. Τις τελευταίες δεκαετίες, μάλιστα, τόσο εξαιτίας του τεράστιου πληθυσμού που ανέπτυξε η γειτονική χώρα, όσο και λόγω της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης, η δυναμική της φάνηκε να φτάνει στα ύψη κατά την πρώτη 15ετία της διακυβέρνησης Erdogan. Παραταύτα, μετά την εξέγερση του Gezi το 2013, το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, και σίγουρα μετά το 2018, η τουρκική οικονομία και πολιτική φάνηκε να οδεύουν ολοταχώς προς την άβυσσο.
Έπειτα από όλα αυτά, με τον πραγματικό πληθωρισμό της Τουρκίας στα τέλη του 2021 να φτάνει περίπου στα επίπεδα της Ζιμπάμπουε ή της Βενεζουέλας, ήρθε ο πόλεμος στην Ουκρανία. Ο πόλεμος αυτός για την Τουρκία υπήρξε «μάννα εξ ουρανού», καθώς υπενθύμισε σε όλη τη Δύση την γεωστρατηγική σημασία της χώρας, ενίσχυσε το κύρος του Erdogan στη διεθνή σκηνή και, φυσικά, γέμισε με χρήματα απ’ όλες τις πλευρές τις τουρκικές τσέπες. Μέσω της ανήθικής της στάσης να παρακάμψει τις κυρώσεις που το Ν.Α.Τ.Ο., η Ε.Ε. και οι υπόλοιποι διεθνείς συνεργάτες της Δύσης εφάρμοσαν από την πρώτη στιγμή στο καθεστώς Putin, η Τουρκία όχι μόνο υπονόμευσε την προσπάθεια του γενναίου Ουκρανικού λαού να κόψει, επιτέλους, το χέρι του Ρώσου δυνάστη του, αλλά κατέστησε τον εαυτό της ένα από τα ελάχιστα κανάλια ξεπλύματος ρωσικού χρήματος και ένα καταφύγιο για Ρώσους ολιγάρχες, πράκτορες και εγκληματίες πολέμου. Κι όλα αυτά, ενώ υποκριτικά η διμερής οπλική συνεργασία με το Κίεβο επεκτεινόταν ολοένα. Μαζί με την εκκρεμούσα ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο Ν.Α.Τ.Ο., όλα αυτά τα παραστρατήματα οδήγησαν –όπως ήταν αναμενόμενο– την Τουρκία να γίνει παρίας στις τάξεις των Δυτικών κρατών. Ωστόσο, αυτό φαίνεται ότι ενόψει της προεκλογικής περιόδου δεν έχει ενοχλήσει ιδιαίτερα το επιτελείο του Προέδρου Erdogan.
Με όχημα, αφενός, τον παν-τουρανισμό και τον νέο-οθωμανισμό και, αφετέρου, το ριζοσπαστικό Ισλάμ, ο Recep Tayyip Erdogan έχει επεκτείνει σήμερα την τουρκική επιρροή από όλες τις πλευρές. Από τη δημιουργία σχολείων και στρατιωτικών βάσεων στη Σομαλία μέχρι τον διορισμό εξτρεμιστών μουφτήδων σε τζαμιά στη Γαλλία ή τη Σουηδία, και από τη δημιουργία μειονοτικών κομμάτων στα Βαλκάνια μέχρι την προώθηση της τουρκικής βιομηχανίας του θεάματος στο εξωτερικό, η τουρκική ηγεσία έχει προβάλει τον εαυτό της ως εκπρόσωπο των απανταχού μουσουλμανικών και τουρκικών λαών. Με τη Μέση Ανατολή σε μόνιμη ένταση, ακόμα και τη Ρωσική επιρροή να χάνεται δια παντός από τον Καύκασο και την Κεντρική Ασία –όπως φαίνεται–, η Τουρκία, στην πιο κρίσιμη στιγμή της εκατονταετούς ζωής της, έχει εξελιχθεί σε μια περιφερειακή δύναμη, που ασκεί δυσανάλογη με τις δυνατότητές της επιρροή.
Κάπου εδώ, ωστόσο, έρχεται και η Κίνα από την άλλη άκρη του σύγχρονου Δρόμου του Μεταξιού. Η Κίνα, η οποία, επίσης, σε έναν ανάλογο αναθεωρητικό τόνο με τη ρητορική της Τουρκίας, θέλει να γράψει με χρυσά γράμματα το όνομά της στα μελλοντικά εγχειρίδια διεθνών σχέσεων. Οι δύο χώρες, πράγματι, μοιάζουν να μοιράζονται αρκετά κοινά στη στάση τους απέναντι στον κόσμο. Όμως, στην πραγματικότητα, περισσότερα τις χωρίζουν παρά τις ενώνουν σε επίπεδο συμφερόντων. Παρότι η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν αποτελούν δύο κομβικότατους παράγοντες στο “Belt and Road Initiative” της Κίνας, για τη διασφάλιση των εμπορικών δρόμων προς την Ευρώπη και παρότι η Κίνα εμπλέκεται σε πολλά project υποδομών στην Τουρκία, το ζήτημα των Ουιγούρων του Xingjian, αλλά και το ποιος θα έχει το πάνω χέρι στα τουρκικά κράτη της Κεντρικής Ασίας αποτελούν σημαντικότατα αγκάθια στις σχέσεις μεταξύ Πεκίνου και Άγκυρας.
Πέραν των πραγματικών συγκρούσεων συμφερόντων που υπάρχουν μεταξύ Τουρκίας και Κίνας, υπάρχει και μια ακόμα ειδοποιός διαφορά μεταξύ των δύο δυνάμεων, κι αυτή δεν έγκειται τόσο στο μέγεθος, όσο στη σύνθεση των πληθυσμών τους. Η Τουρκία είναι μια χώρα που παρά τα οικονομικά και κοινωνικά της δεινά, μπορεί να κοιτάει το μέλλον με μια συγκρατημένη αισιοδοξία, λόγω των δημογραφικών της δεδομένων. Η γείτονα χώρα διαθέτει έναν πληθυσμό, ο οποίος σήμερα προσεγγίζει τα 87 εκατομμύρια και, παρά τη σταδιακή πτώση στα ποσοστά γεννήσεων, εξακολουθεί να αυξάνεται κατά περίπου ένα εκατομμύριο κάθε χρόνο. Πληθυσμιακά, η μόνη χώρα που θα μπορούσε να συγκριθεί στην Ευρώπη με την Τουρκία σήμερα είναι η Γερμανία, αλλά κι αυτή διαθέτει έναν σαφώς γηραιότερο πληθυσμό και τα ποσοστά γεννήσεών της είναι πολύ χαμηλότερα σε σχέση με αυτά που παρατηρούνται στην Τουρκία. Επίσης, από τους γειτονικούς λαούς της, η γιγάντια Τουρκία έχει να φοβηθεί ελάχιστα από καθαρά αριθμητική άποψη. Η μεγαλύτερη χώρα που μοιράζεται σύνορα με την Τουρκία στην Ασία είναι σήμερα το Ιράν, το οποίο έχει τον ίδιο περίπου πληθυσμό με εκείνη, ενώ από την άλλη μεριά, στην Ευρώπη, η Ελλάδα των 10 εκατομμυρίων που γερνάει και δεν κάνει πλέον παιδιά, ελάχιστα μπορεί να πει κανείς ότι απειλεί το μέλλον της Τουρκίας. Φυσικά, οι εξοπλισμοί και οι συμμαχίες βοηθούν καθοριστικά να αλλάξουν οι συσχετισμοί, όμως και πάλι, η πληθυσμιακή ανισορροπία παραμένει.
Αντίθετα, η Κίνα είναι μια χώρα που μάχεται δημογραφικά ενάντια στον χρόνο. Η πολιτική του ενός παιδιού που εφαρμόστηκε κατά το παρελθόν, η κουλτούρα των χωρών της Ανατολικής Ασίας, η αστικοποίηση και η καπιταλιστική ανάπτυξη οδήγησαν στη δημογραφική καταστροφή της Κίνας, η οποία σήμερα έχει τον χαμηλότερο αριθμό παιδιών ανά γυναίκα, λίγο πιο κάτω από τη Νότια Κορέα. Επομένως, η επιθετικότητα της Κίνας απορρέει από το άγχος της για το μέλλον, ενώ της Τουρκίας από την αυτοπεποίθηση ότι στη νέα τάξη πραγμάτων θα μπορεί να παίξει σημαντικότερο ρόλο. Επίσης, σε αντίθεση με την Κίνα, ο πληθυσμός της Τουρκίας, ακόμα κι αν έχει αστικοποιηθεί σε κάποιον βαθμό, παραμένει εγκλωβισμένος εν πολλοίς στις παραδόσεις και τις κοινωνικές νόρμες του παρελθόντος.
Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, παρατηρείται και μια γεωγραφική ανωμαλία στην πληθυσμιακή αύξηση μεταξύ των παραλιακών περιοχών της δυτικής Τουρκίας και της ενδοχώρας της ανατολικής Τουρκίας. Ενώ σε πόλεις όπως η Σμύρνη ή η Αττάλεια, τα ποσοστά γεννήσεων προσομοιάζουν με αυτά των ευρωπαϊκών χωρών, στην υποβαθμισμένη ύπαιθρο της ανατολικής Τουρκίας οι γεννήσεις παραμένουν εξαιρετικά υψηλές, τόσο μεταξύ των Τούρκων, όσο και μεταξύ των Κούρδων. Αυτό το γεγονός είναι, θεωρώ, και η κύρια αιτία που η Τουρκία, ακόμα και εάν φέτος τον Μάιο ηττηθεί το AKP και ο Erdogan φύγει, θα συνεχίσει να διολισθαίνει, εκτός εξαιρετικού απροόπτου, στον εθνικισμό, τον συντηρητισμό, τον αυταρχισμό ή και τη διάλυση.
Κλείνοντας, λοιπόν, το άρθρο μου, θα επισημάνω τις ομοιότητες της κατάστασης στην οποία βρίσκεται σήμερα η Τουρκία, με εκείνη που βρισκόταν κατά τα τέλη της δεκαετίας του ’90 και τις αρχές της δεκαετίας του ’00. Σεισμός και οικονομία ανέδειξαν τον Erdogan, σεισμός και οικονομία ίσως τον ρίξουν. Το άσχημο κλίμα σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, μαζί με ένα σάπιο κατεστημένο δεκαετιών, αλλά και χρόνιες συστημικές παθογένειες που γίνονται αντιληπτές μέσω φυσικών καταστροφών, όπως ο τραγικός σεισμός της 6ης Φεβρουαρίου του 2023 στην Ανατολική Τουρκία, οι πυρκαγιές του 2021 και άλλα παρόμοια γεγονότα, είναι λογικό να φέρουν και τεκτονικές αλλαγές στο πολιτικό σκηνικό.
Πιο συγκεκριμένα, αυτός ο σεισμός που μόλις ζήσαμε, με τους χιλιάδες νεκρούς του, αναμένεται να ανακατέψει για άλλη μια φορά την τράπουλα και να μεταβάλει άρδην τον τόνο των προεδρικών εκλογών. Οι πιθανότητες να επανεκλεγεί ο Tayyip Erdogan είναι δύσκολο να προβλεφθούν με ακρίβεια, ειδικά από τη στιγμή που ακόμη δεν έχει γίνει γνωστός ο αντίπαλος του. Ωστόσο, το μόνο σίγουρο είναι ότι η Τουρκία στα εκατοστά της γενέθλια θα πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στη Δύση –ακόμα και αν κάτι τέτοιο δεν αντιπροσωπεύει πλήρως το σύνολο του λαού της– και την Ανατολή, με τα κράτη-εγκληματίες στο περιθώριο της ιστορίας, όπως η Ρωσία, η Λευκορωσία, το Ιράν και η Βόρεια Κορέα.
EΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Population of Turkey: demographic situation, languages and religions, European Commission, διαθέσιμο εδώ
- Turkey elections: Biggest test for Erdogan amid cost of living crisis, BBC, διαθέσιμο εδώ
- The Great People Shortage hits China, Business Insider, διαθέσιμο εδώ
- China’s Belt and Road Initiative and Turkey’s Middle Corridor: A Question of Compatibility – MEI@75, διαθέσιμο εδώ
- Chinese Investment in Turkey: The Belt and Road Initiative, Rising Expectations and Ground Realities, Cambridge University Press, διαθέσιμο εδώ
- Turkey seeks Central Asia inroads with Russia distracted, EURACTIV, διαθέσιμο εδώ
- Earthquake in Turkey and Syria kills thousands and devastates cities, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Turkey’s forest losses spike in 2021, a year of country’s worst fires, Daily Sabah, διαθέσιμο εδώ
